Η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης ωρίμασε μέσα από δύο φριχτούς ευρωπαϊκούς διχασμούς. Η αλαζονεία της δύναμης επί Μπίσμαρκ έφερε τον πρώτο. Η αλαζονεία των νικητών επώασε (όπως σωστά προείδε ο Κέινς) τον δεύτερο. Το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης φιλοδοξούσε να αποτρέψει έναν τρίτο. Αλλά η μνήμη του μεγάλου διχασμού εξασθενεί όσο απομακρυνόμαστε από αυτόν. Επιπλέον, η μεγάλη κρίση βρήκε την Ευρώπη αγκυλωμένη στα συντηρητικά ιδεολογήματα περί «αναπτυξιακής λιτότητας», η οικονομία παγιδεύτηκε στην ύφεση, το ισχυρό κοινωνικό κράτος υπέστη διαδοχικά πλήγματα, η εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων στη χρησιμότητα της Ενωσης άρχισε να διαβρώνεται. Σήμερα, το οξύ προσφυγικό πρόβλημα, εξ αντικειμένου επαναφέρει ένα σκληρό δίλημμα: Παραμένει η Ευρωπαϊκή Ενωση προτεραιότητα των Ευρωπαίων; Αυτό πρέπει να τεθεί και να απαντηθεί.

Διότι, αυτό καθαυτό το προσφυγικό, αν συγκριθεί με τις διαστάσεις των παγκόσμιων προσφυγικών ρευμάτων δεν μπορεί να θεωρηθεί μη διαχειρίσιμο πρόβλημα για την Ευρώπη. Λίγα στοιχεία: Το 2014 αναγκάστηκαν να ξεριζωθούν από τις πατρίδες τους 59,5 εκατ. άνθρωποι (στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν μεταναστεύσει βιαίως 40 εκατ. άνθρωποι). Από αυτούς, οι μισοί έφυγαν από τη Συρία, το Αφγανιστάν και τη Σομαλία – το 2014, μάλιστα, μετανάστευσαν τετραπλάσιοι από το 2010. Και σε όλο τον κόσμο, η μέση διάρκεια της αναγκαστικής προσφυγιάς στην πρώτη 10ετία του 2000 ήταν 20 χρόνια. Το πιο αξιοπρόσεκτο:

Οι φτωχοί αυτού του κόσμου φιλοξενούν τους πιο φτωχούς αυτού του κόσμου, το 86% των προσφύγων φιλοξενείται σε αναπτυσσόμενες ή πάμφτωχες χώρες. Προφανώς, 500 εκατ. Ευρωπαίοι μπορούμε να φιλοξενήσουμε 5 εκατ. πρόσφυγες – και, μάλιστα, όχι για 20 χρόνια αλλά για περιορισμένο χρόνο.

Ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα; Μετά την κρίση, η Ευρώπη δεν δίνει δείγματα ότι μπορεί να ανορθώσει την οικονομία της και άβουλη παρατηρεί την παραγωγή πλούτου να μεταναστεύει στον Νότο και στην Ανατολή. Και επί 10ετίες, τόσο συντηρητικές όσο και σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις απέτυχαν να προσαρμόσουν το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο στις συνθήκες παγκοσμιοποίησης. Ετσι, το μεγάλο πρόβλημα σήμερα είναι ο φόβος του Ευρωπαίου πολίτη πως ό,τι απέμεινε από το κοινωνικό κράτος θα δαπανηθεί για τη φιλοξενία των ξεριζωμένων και ότι αυτό θα είναι η χαριστική βολή. Πίσω από τον φόβο για τον μετανάστη και τον πρόσφυγα κρύβεται ο τρόμος του Ευρωπαίου για τη δική του τύχη, λόγω της αδύναμης οικονομίας, της αποδόμησης του κοινωνικού μοντέλου, της απίσχνασης της δημοκρατίας, της βασανιστικής έλλειψης ασφάλειας.

Το πρόβλημα οξύνεται από την εκκωφαντική σιωπή δημοκρατικών κινημάτων και πολιτικών δυνάμεων της Ευρώπης. Είναι αλήθεια ότι ναζιστικά μορφώματα και αντιευρωπαϊκά κινήματα ενισχύονται – όπως πάντα συμβαίνει στην ιστορία σε ανάλογες καταστάσεις. Αλλά δεν παύουν να είναι μειοψηφικά, δεν έχει ανατραπεί (ακόμα) ο συσχετισμός δυνάμεων. Ωστόσο, κάθε άλλο παρά βεβαία είναι η διατήρησή του, αν παραμείνουν αδρανείς οι ευρείες δυνάμεις της ανάπτυξης, της δημοκρατίας, της αλληλεγγύης, αν η πλειοψηφία παραμείνει αδρανής. Αυτό ισχύει και για εμάς. Εξ όνυχος: Σε προηγούμενα χρόνια, πλημμυρίδα ήταν οι κινήσεις για ανθρώπινα δικαιώματα και αλληλεγγύη. Τώρα, μικρές «Ουγγαρίες» της Ελλάδας, διάφοροι τοπάρχες και οργανωμένες μειοψηφίες, αφήνονται να διασύρουν την ελληνική σημαία και τον εθνικό ύμνο, σε απεχθή ξενοφοβικά τηλεοπτικά θεάματα. Και το δημοκρατικό κίνημα σιωπά…

Ενώ οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις (μαζί και η ελληνική…) τείνουν να στρογγυλεύουν το πρόβλημα και να καθησυχάζουν τους πολίτες. Είναι γεγονός, η Ευρώπη –και η Αθήνα– καθυστέρησε να αντιληφθεί το μέγεθος (και αυτού) του προβλήματος. Από τα τέλη 2014 γνωρίζαμε ότι 2 εκατ. πρόσφυγες είναι στις τουρκικές ακτές και περιμένουν. Ακόμα και το φθινόπωρο, το υπουργείο Αμυνας αρνιόταν να παραχωρήσει (άχρηστα) στρατόπεδα για να κατασκευαστούν hotspots, διότι οι πρόσφυγες θα… λιάζονταν λίγο και θα έφευγαν. Ετσι, φτάσαμε στο σημείο να ευχόμαστε να κάνει τη δουλειά το ΝΑΤΟ και να θελήσει η Τουρκία να συνεργαστεί στην πράξη. Είναι βέβαιο, λοιπόν, ότι έρχονται δύσκολες ημέρες. Αλλά, με αυτό δεδομένο, οφείλουμε να ανταποκριθούμε στο ανθρωπιστικό καθήκον μας, με αλληλεγγύη και σεβασμό στους ξεριζωμένους.

Δεν θα είναι ξεριζωμένοι για πάντα – ούτε καν για πολύ. Το τοπίο στην περιοχή του Κόλπου αλλάζει. Αν υλοποιηθεί η συμφωνία ΗΠΑ-Ρωσίας, με την ενεργό συμμετοχή του Ιράν, το ISIS μπορεί να εξουδετερωθεί πλήρως σε σχετικά σύντομο διάστημα και η περιοχή θα ειρηνεύσει. Οι πολύ περισσότεροι πρόσφυγες θα επιστρέψουν στις πατρίδες τους και θα τις ξανακτίσουν. Αυτό το τεράστιο έργο ανοικοδόμησης μιας ευρύτερης περιοχής θα δώσει νέα ώθηση στην παγκόσμια ανάπτυξη, μπορεί να γίνει ένας νέος κινητήρας της διεθνούς και της ελληνικής οικονομίας. Τότε, όλα τα κράτη θα στριμώχνονται να πάρουν μερίδιο στις δουλειές. Ας θυμόμαστε, όμως, ότι οι λαοί (όπως και οι άνθρωπο) μετρούν τους φίλους τους στις ώρες της μεγάλης τους ανάγκης…