Αφού ευχαριστήσω αρχικά τον φίλο Κώστα Καρακώτια για τις πολύ αξιόλογες παρατηρήσεις του σε σχέση με το άρθρο μου «Η ατζέντα της σοσιαλδημοκρατίας», θα ήθελα να επισημάνω μερικά ζητήματα.
Είναι πάρα πολύ ορθή η παρατήρησή του για τη σχέση σοσιαλδημοκρατίας και εργατικής τάξης και θα έπρεπε να την έχω επισημάνει με μεγαλύτερη σαφήνεια. Όταν όμως αναφέρω πως τα πεδία δράσης της σοσιαλδημοκρατίας στο μέλλον δεν μπορεί να είναι η αναδιανομή και η αγορά, αλλά η εργασία, το κράτος παροχής υπηρεσιών και η ίδια η παραγωγή, ουσιαστικά αναφέρομαι στο ίδιο ζήτημα, αλλά με όρους κοινωνικής μεταρρύθμισης και όχι εκλογικής επιρροής. Η φιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία για την οποία και αλλού έχω αναφερθεί, δεν θα είναι εκφραστής των συμφερόντων μια τάξης, αλλά έκφραση των συμφερόντων του κάθε ατόμου ξεχωριστά, αφού όμως απ’ αυτά τα ατομικά συμφέροντά εκπέσουν τα καθαρά συντεχνιακά και τα υπόλοιπα ενταχθούν στη λογική του δημόσιου συμφέροντος.
Η σοσιαλδημοκρατία που ονειρεύομαι δεν θα είναι αυτή της προάσπισης μιας τάξης, αλλά αυτή της προάσπισης της ελευθερίας και της ευημερίας του κάθε ατόμου ξεχωριστά, όταν βεβαίως αυτά τα άτομα με τις ενέργειές τους δεν απειλούν την ελευθερία και την ευημερία των άλλων. Συνεπώς, θεωρώ πως μια μεγάλη αιτία για τη σημερινή κατάσταση της σοσιαλδημοκρατίας, δεν είναι το γεγονός πως η εργατική τάξη έχασε τη δύναμή της, αλλά πως η ίδια η σοσιαλδημοκρατία δεν προσάρμοσε την πολιτική της ανάλογα με την «απώλεια του κοινωνικού βάρους» αυτής της τάξης. Σε καμία «νομοτέλεια» όμως δεν είναι γραμμένο πως το ιδανικά της ελευθερίας και της ισότητας μπορούν να πραγματοποιούνται μόνο αν η εργατική τάξη είναι ισχυρή. Στις κοινωνίες δεν υπάρχουν φυσικές νομοτέλειες και αυτή είναι η τεράστια διαφορά της σοσιαλδημοκρατίας από τον κομμουνισμό και της δημοκρατίας από τον ολοκληρωτισμό.
Φυσικά, η πτώση της σοσιαλδημοκρατίας καμία σχέση δεν έχει με την παγκοσμιοποίηση, την άνοδο του ρόλου των τεχνολογιών και την υποχώρηση του κράτους- έθνους. Τίποτα απ’ όσα αποτέλεσαν το κοινωνικό συμβόλαιο της σοσιαλδημοκρατίας δεν ήταν απόρροια κάποιων σιδερένιων νομοτελειών. Ήσαν αποτέλεσμα της πολιτικής βούλησης να πραγματοποιηθούν συγκεκριμένες συμφωνίες, στο συγκεκριμένο πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο. Αυτό το συμβόλαιο μπορεί να πραγματοποιηθεί, και μάλιστα πολύ καλύτερα, σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, ομοσπονδιοποίησης της Ευρώπης και να στηριχτεί στη χρήση των νέων τεχνολογιών. Αρκεί να υπάρξει πολιτική βούληση για να υπερνικηθούν, η υπερφιλελεύθερη και η αριστερίστικη αντίληψη, που παρουσιάζουν την παγκοσμιοποίηση ως φυσική νομοτέλεια, η οποία δεν επιδέχεται άλλες παρεμβάσεις πέραν απ’ αυτές της αγοράς. Και οι δύο αυτές αντιλήψεις, ταυτίζουν την παγκοσμιοποίηση με την αγορά. Μόνο που για τον υπερφιλελευθερισμό, η αγορά είναι το «μάννα εξ ουρανού» και για την άκρα αριστερά, το σημάδι της συντέλειας του κόσμου και της Αποκάλυψης. Έχει δίκιο ο Τοντόροφ που στο βιβλίο του «Οι εσωτερικοί εχθροί της δημοκρατίας» (Πατάκης) μιλάει για τα κοινά σημεία του υπερφιλελευθερισμού με τις ολοκληρωτικές θεωρίες.
Η σοσιαλδημοκρατία δεν έχει τίποτα να χάσει από την παγκοσμιοποίηση και τη μείωση του ρόλου του κράτους- έθνους και της εργατικής τάξης. Αρκεί βεβαίως να μη θέλει να χάσει. Οι αντιλήψεις που υποστηρίζουν πως σοσιαλδημοκρατία χωρίς εργατική τάξη και χωρίς έθνος- κράτος δεν μπορεί να υπάρξει, είναι θύματα μιας μεγάλης αυταπάτης, που ταυτίζει τις κοινωνικές εξελίξεις με τις φυσικές νομοτέλειες. Οι δύο κύριοι εκφραστές αυτής της αντίληψης, είναι, από τη μια ο κομμουνισμός, που στη θέση της φυσικής νομοτέλειας έβαζε το ρόλο της εργατικής τάξης και ο δεύτερος, ο νεοφιλελευθερισμός, που στη θέση της φυσικής νομοτέλειας θέτει την αγορά. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που οι πρώην σταλινικοί στον υπαρκτό σοσιαλισμό, έγιναν εν μία νυκτί οπαδοί του υπερφιλελευθερισμου.
Στην ουσία, ανέκαθεν ένωνε σταλινικούς και υπερφιλελεύθερους η περιφρόνηση προς την ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης. Κόμμα και εργατική τάξη ή η αγορά και οι επιχειρήσεις, ήσαν οι θεοί τους, όχι όμως τα άτομα που δρουν συλλογικά και συνάπτουν κοινωνικά συμβόλαια, τα οποία και στηρίζονται στους νόμους. Αντιθέτως, σοσιαλδημοκρατία είναι η πεποίθηση πως η ανθρώπινη βούληση που στέκεται με σεβασμό έναντι των ανθρώπινων νόμων, της δημοκρατίας και της επιστήμης, είναι σε θέση να αλλάζει τη ζωή των ανθρώπων σε καθημερινή βάση.