Το μακρυνό 2010 βρέθηκα σε μια ημερίδα ενός think tank κόμματος του προοδευτικού χώρου. Τα θέματα των συζητήσεων ενδιαφέροντα. Λόγω της ενασχόλησης μου με το χώρο των ιδρυμάτων για άτομα με νοητική υστέρηση και της συμμετοχής μου σε μια κοινότητα συμβίωσης υστερούντων νοητικά ατόμων με μη υστερούντα (https://www.gr-estia-agios-nikolaos.org/) επέλεξα να συμμετάσχω στη συζήτηση για τον εθελοντισμό και την κοινωνία των πολιτών.
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης κάποιος φίλος έκανε την αντιδιαστολή ανάμεσα στην φιλανθρωπία και την κοινωνική δράση χρησιμοποιώντας τον όρο ΜΚΟ, προφανώς αποδίδοντας στους οργανισμούς του δεύτερου πεδίου μια ιδεολογική ανεξαρτησία έναντι των πρώτων που πιθανά υποκρύπτουν και ιδεολογικές σκοπιμότητες.
Διαφώνησα γιατί η παροχή κοινωφελούς έργου από άτομα με θρησκευτική αφετηρία, πολίτες ή ιερείς, δεν συνεπάγεται νομοτελειακά την εκμετάλλευση της θέσης τους με σκοπό τον προσηλυτισμό ή την επιρροή των ωφελούμενων από τη δράση τους, ούτε ακυρώνει το έργο που συχνά προσφέρουν.
Η απουσία θρησκευτικού ή παλαιάς κοπής φιλανθρωπικού προφίλ δεν είναι η αναγκαία προϋπόθεση για την αποφυγή προβλημάτων. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν εξασφαλίζει την σωστή λειτουργία μια διάχυτη κουλτούρα κοινωνικής κριτικής, συνήθως προερχόμενη από την αριστερά, για τις ατέλειες της σημερινής κοινωνίας και πρόθεση κοινωνικής αναμόρφωσης της.
Η εμπειρία των τελευταίων ετών έχει δείξει ότι τόσο οι κοινωνικοί ακτιβιστές όσο και οι φιλάνθρωποι, ας μου επιτραπεί ο σχηματικός διαχωρισμός, μπορεί να παραβιάσουν τον νόμο, χωρίς αυτό να ακυρώνει το σύνολο του έργου τους.
Κατά καιρούς συγκλονίζουν την κοινή γνώμη πληροφορίες ή καταγγελίες για διάφορους οργανισμούς και των δυο σχηματικών κατηγοριών. Τα παραδείγματα πολλά.
Έχουμε ακόμα δεί να βουλιάζουν στην ανυποληψία οργανισμοί που ιδρύθηκαν με πολιτική κάλυψη και έμπνευση από τα πάνω προκείμενου να στηρίξουν τις δράσεις της κοινωνίας των πολιτών, όπως το Έργο Πολιτών που ιδρύθηκε το 2005 για να προάγει τον εθελοντισμό και να εποπτεύει τον χώρο των ΜΚΟ. Στο τέλος κατέρρευσε καταρρακώνοντας την ιδέα της Κοινωνίας των Πολιτών. Κι όπως σε όλες αυτές τις ιστορίες κάποια στιγμή ανέλαβε δράση η δικαιοσύνη με αντικείμενο έρευνας την οικονομική διαχείριση.
Λυπούμαι που θα το πω, το πρόβλημα το δημιουργεί η ανυπαρξία ελέγχων και η μιντιακή λογική που επικρατεί που δημιουργεί κατά καιρούς κύματα μαζικής στήριξης του ενός ή του άλλου κοινωνικού οργανισμού. Η κατάσταση συσκοτίζεται από την ανεξέλεγκτη χρήση του όρου ΜΚΟ. Ο όρος ΜΚΟ δεν αποτελεί προβλεπόμενη νομική μορφή. Είναι θεωρητικός και κυρίως δημοσιογραφικός όρος. Η επίκλησή του λειτουργεί σαν φωτοστέφανο.
Όμως σε μεγάλο βαθμό σχετίζεται από την ικανότητα ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού να κινητοποιεί εθελοντές. Αντί του χαρακτηρισμού Μη Κυβερνητικός θα έπρεπε να έχουμε στο νου μας το Μη Κερδοσκοπικός και τη διασφάλισή του.
Έτσι τα ίδια τα Μέσα και οι παρουσιαστές που πρόβαλαν εγκωμιαστικά ένα φορέα μπορεί στο άκουσμα μιας καταγγελίας αληθινής ή ψεύτικης να στήσουν λαϊκό δικαστήριο ικανοποιώντας το κοινό αίσθημα.
Προφανώς κάθε οργανισμός πρέπει να ελέγχεται κα με βάση την νομική του υπόσταση, σωματείο ή αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία με κοινωφελή σκοπό, αλλά και με γνώμονα το εύρος των απασχολούμενων και των αμειβόμενων σε αυτό. Δεν μπορεί το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων από δωρεές να πηγαίνει στην κάλυψη των αμοιβών των εργαζομένων, ούτε αυτοί να έχουν σχέση με τους μετέχοντες στην διοίκηση του οργανισμού.
Για αυτό είναι σημαντική είναι η διάκριση ανάμεσα στην Ιδιωφελή και την Κοινωφελή δράση. Πχ ένας Σύλλογος προερχομένων από ένα νησί που προωθεί τη σύσφιξη των δεσμών μεταξύ συμπατριωτών και διοργανώνει κοινωνικές δράσεις είναι κατά τεκμήριο ιδιωφελής. Ένας Σύλλογος προστασίας αδέσποτων είναι κοινωφελής αφού η δράση του εκτείνεται πέρα από τα συμφέροντα των μελών του.
Όπως εύκολα καταλαβαίνουμε όταν υπάρχει ένα στοιχείο ανιδιοτέλειας η δράση ενός φορέα αγκαλιάζεται από την κοινωνία. Εδώ όμως πρέπει να πω από την εμπειρία μου και την επί δεκαετίες ενασχόλησή μου πως έχω διαπιστώσει ότι υπάρχει ένα ηδονικό στοιχείο όταν αποκαλυφθεί ότι κάποιος που έχει κάνει κάτι πέρα από τα κοινά ανθρώπινα μέτρα εντοπίζεται να κάνει κάτι ποταπό που συνήθως είναι ότι έβαλε το χέρι στο «μέλι». Ο θαυμασμός μετατρέπεται σε φθόνο και θυμό και η ανθρωποφαγία που τα μιντιακά μέσα προωθούν κάνει την εύρεση της αλήθειας δύσκολη.
Το ζήτημα είναι λοιπόν ότι χωρίς αυστηρούς ελέγχους από τη δημόσια διοίκηση είτε θέσπισης υποχρεωτικών διαδικασιών για τους ελεγχόμενους φορείς, όπως έλεγχο από ορκωτό λογιστή ιδίως για αυτούς που διακινούν μεγάλα ποσά ασχέτως του αν προέρχονται από μικρές ή μεγάλες δωρεές, ο χώρος της κοινωνίας των πολιτών θα αντιμετωπίζεται με καχυποψία.
Η κοινωνία των πολιτών είναι μια πραγματικότητα και είναι πλούτος για μια την κοινωνία. Χρέος του κράτους είναι να θωρακίσει την ιδέα της ανιδιοτελούς δράσης και να βάζει σαφή και διαφανή όρια στις συνέργειες μαζί του. Η κάλυψη της αδυναμίας του κράτους να παρέχει στοιχειώδεις υπηρεσίας πρόνοιας συχνά οδηγεί σε ανοχή πλημμελούς λειτουργίας για το φόβο του πολιτικού κόστους
Ο Νόμος 4873/2021 – ΦΕΚ Τεύχος A’ 248/16.12.2021 Προστασία του εθελοντισμού, ενίσχυση της δράσης της Κοινωνίας των Πολιτών, φορολογικά κίνητρα για την ενίσχυση της κοινωφελούς δράσης των Οργανώσεων.Κοι.Πολ. και λοιπές διατάξεις ήταν ένα γενναίο βήμα.
Χρειάζεται εξειδίκευση ως προς την αποτελεσματικότητα των ελέγχων. Οι δε ακτιβιστές να καταλάβουν ότι η επίκληση του κοινωνικού έργου δεν τους βάζει στο απυρόβλητο. Το ίδιο και οι διοικούντες φιλανθρωπικούς οργανισμούς
Η ζωή έδειξε ότι το φαίνεσθαι δεν αρκεί.
Αλλιώς θα συνεχίσουμε να πέφτουμε από τα σύννεφα.