Τα τελευταία χρόνια, έχουμε γίνει μάρτυρες ενός αυξανόμενου ενδιαφέροντος για κοινωνικούς και πολιτικούς λόγους, που τροφοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο ακτιβισμός hashtag, ή η χρήση hashtag για την κινητοποίηση της κοινής γνώμης σε θέματα κοινωνικής σημασίας, έχει γίνει μια κοινή πρακτική. Αλλά πίσω από αυτό το προφανές κύμα εικονικής, συμβολικής συμμετοχής των ψηφιακά ενεργών πολιτών, που παραμένει μια μικρή μειοψηφία στην Ελλάδα του ψηφιακού χάσματος και λειτουργικού αναλφαβητισμού, κρύβεται ένα πιο περίπλοκο και πολύπλευρο φαινόμενο, γνωστό ως slacktivism.
Ο όρος slacktivism, που επινοήθηκε στα μισά της δεκαετίας του 1990 με την εφαρμογή των διαδικτυακών επικοινωνιών, υποδηλώνει εκείνες τις διαδικτυακές ενέργειες διασύνδεσης που στοχεύουν στην επίδειξη υποστήριξης για έναν κοινωνικό σκοπό, αλλά που απαιτούν ελάχιστη προσπάθεια από την πλευρά του ατόμου. Η κοινή χρήση μιας ανάρτησης, η υπογραφή μιας ηλεκτρονικής αίτησης ή η συμμετοχή σε μια δημοσκόπηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι τυπικά παραδείγματα slacktivism.
Γιατί ο slacktivism είναι τόσο διαδεδομένος;
Χαμηλό εμπόδιο εισόδου: Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν μειώσει τα εμπόδια εισόδου για εικονική, ψηφιακή πολιτική συμμετοχή, καθιστώντας ευκολότερο για οποιονδήποτε να εκφράσει τη γνώμη του και να υποστηρίξει έναν σκοπό.
Ψευδαίσθηση συμμετοχής: Ο ψηφιακός ακτιβισμός μπορεί να δώσει την ψευδαίσθηση ότι έχει κάνει κάτι συγκεκριμένο για την αλλαγή, ακόμα κι αν ο πραγματικός αντίκτυπος είναι συχνά ελάχιστος ή και μηδαμινός, χειριστικός.
Διαδικτυακές κοινότητες: Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προωθούν τη δημιουργία συνεκτικών διαδικτυακών κοινοτήτων, echo chamber, ψηφιακές νησίδες όπου τα άτομα μπορούν να συνδεθούν ευκολα με άλλα άτομα που μοιράζονται τις αξίες και τα ενδιαφέροντά τους.
Slacktivism και παραδοσιακή πολιτική δέσμευση
Ο Slacktivism αντιπροσωπεύει μια νέα μορφή αστικής δέσμευσης που συνοδεύεται και μερικές φορές επικαλύπτεται, με πιο παραδοσιακές μορφές ακτιβισμού, όπως διαδηλώσεις στους δρόμους και συμμετοχή σε εκλογές. Σε αντίθεση με το τελευταίο, ο slacktivism προσφέρει τη δυνατότητα συμμετοχής στην πολιτική ζωή με πιο ευέλικτο και εξατομικευμένο τρόπο, χωρίς να χρειάζεται απαραίτητα να ενταχθεί σε ένα κόμμα ή μια οργάνωση.
Ωστόσο, ο slacktivism έχει επίσης περιορισμούς. Ο εφήμερος και επιφανειακός του χαρακτήρας μπορεί να οδηγήσει σε ένα είδος «ακτιβιστικής κόπωσης», κατά την οποία τα άτομα αισθάνονται ικανοποιημένα αφού κάνουν μια συμβολική χειρονομία, αλλά χωρίς να κάνουν πιο συγκεκριμένη πολιτική, συνδικαλιστική, συναιτεριστική ... δράση. Επιπλέον, η έμφαση στην ατομική έκφραση των αξιών κάποιου, μπορεί μερικές φορές να καταπνίξει την εποικοδομητική συζήτηση και τον γόνιμο πολιτικό διάλογο.
Οι προκλήσεις του μέλλοντος
Η εξάπλωση του slacktivism εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το μέλλον του πολιτικού ακτιβισμού. Από τη μία πλευρά, αντιπροσωπεύει μια ισχυρή κινητοποιητική δύναμη, ικανή να ευαισθητοποιήσει το κοινό σε κρίσιμα ζητήματα και να βάλει κυβερνήσεις και θεσμούς υπό πίεση. Από την άλλη πλευρά, κινδυνεύει να ευτελίσει τη δέσμευση των πολιτών και να περιορίσει την πολιτική συμμετοχή σε ένα απλό ζήτημα εφήμερης εικόνας.
Για να ξεπεραστούν αυτά τα όρια, είναι απαραίτητο να προωθηθούν πιο δομημένες και διαρκείς μορφές ακτιβισμού, οι οποίες εμπλέκουν τα άτομα με έναν βαθύτερο και πιο ουσιαστικό τρόπο. Αυτό περιλαμβάνει την ενθάρρυνση της συμμετοχής σε τοπικές πρωτοβουλίες, τον εθελοντισμό και τη διοργάνωση ζωντανών εκδηλώσεων. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να προωθηθεί η αγωγή του πολίτη που βοηθά τους πολίτες να αναπτύξουν τις δεξιότητες που είναι απαραίτητες για ενεργό συμμετοχή στην πολιτική ζωή.
Σύγκριση μεταξύ Slacktivism και Traditional Activism
Ο Slacktivism και ο παραδοσιακός ακτιβισμός αντιπροσωπεύουν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, αν και με διαφορετικά χαρακτηριστικά.
Μέθοδοι συμμετοχής: Ο παραδοσιακός ακτιβισμός βασίζεται σε συγκεκριμένες και ορατές ενέργειες, όπως διαδηλώσεις, απεργίες και καταλήψεις. Ο Slacktivism, από την άλλη, πραγματοποιείται κυρίως διαδικτυακά, μέσω της κοινής χρήσης αναρτήσεων, της υπογραφής αναφορών και της συμμετοχής σε έρευνες.
Επίπεδο δέσμευσης: Ο παραδοσιακός ακτιβισμός απαιτεί μεγαλύτερη αφοσίωση χρόνου και πόρων. Ο Slacktivism, από την άλλη, μπορεί να ασκηθεί πιο περιστασιακά και με χαμηλότερο κόστος.
Αντίκτυπος: Ο αντίκτυπος του παραδοσιακού ακτιβισμού είναι συχνά πιο απτός και άμεσος, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε συγκεκριμένες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Ο αντίκτυπος του slacktivism είναι πιο δύσκολο να μετρηθεί και μπορεί να είναι πιο έμμεσος, ενεργώντας στο επίπεδο της ευαισθητοποίησης και της κινητοποίησης της κοινής γνώμης.
Στόχοι: Και οι δύο προσεγγίσεις στοχεύουν στην προώθηση της κοινωνικής αλλαγής, αλλά με στόχους που μπορεί να διαφέρουν. Ο παραδοσιακός ακτιβισμός εστιάζει συχνά σε συγκεκριμένους, μετρήσιμους στόχους, ενώ ο slacktivism μπορεί να έχει μια ευρύτερη, πιο γενική εστίαση.
Ο αντίκτυπος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στον ακτιβισμό
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν φέρει επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ενημερώνονται, επικοινωνούν και οργανώνονται. Έχουν καταρρίψει γεωγραφικούς και χρονικούς φραγμούς, διευκολύνοντας τη δημιουργία παγκόσμιων δικτύων ακτιβιστών. Ωστόσο, έχουν επίσης εισαγάγει νέες προκλήσεις και πολυπλοκότητες.
Ταχεία κινητοποίηση: Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν σε μεγάλες μάζες ανθρώπων να κινητοποιηθούν γρήγορα ως απάντηση στα τρέχοντα γεγονότα.
Ευαισθητοποίηση: Βοηθούν στην ευαισθητοποίηση του κοινού σε κρίσιμα ζητήματα, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η κοινωνική δικαιοσύνη και το περιβάλλον.
Κατακερματισμός: Ο πολλαπλασιασμός διαδικτυακών πλατφορμών και ομάδων μπορεί να οδηγήσει σε κατακερματισμό του ακτιβισμού, καθιστώντας πιο δύσκολο τον συντονισμό των ενεργειών και την επίτευξη κοινών στόχων.
Χειραγώγηση: Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπόκεινται σε χειραγώγηση και παραπληροφόρηση, η οποία μπορεί να υπονομεύσει την αξιοπιστία των ακτιβιστικών εκστρατειών.
Συμπεριφορές ομογενοποίησης: Η τάση να μοιράζεται παρόμοιο περιεχόμενο μέσα στις ομοιογενείς ομάδες echo chamber, μπορεί να περιορίσει την έκθεση σε διαφορετικές απόψεις και να εμποδίσει την εποικοδομητική συζήτηση.
Ο Slacktivism σε διαφορετικά πολιτιστικά πλαίσια
Το φαινόμενο του slacktivism δεν είναι ομοιογενές σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά ποικίλλει ανάλογα με τα πολιτισμικά και ιστορικά πλαίσια.
Δυτικές χώρες: Στις δυτικές χώρες, ο σλακτιβισμός είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος στις νεότερες γενιές, που έχουν μεγαλώσει με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και έχουν συνηθίσει να εκφράζουν τις απόψεις τους στο Διαδίκτυο.
Αναπτυσσόμενες χώρες: Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, ο ψηφιακός ακτιβισμός εξακολουθεί να είναι μια αναδυόμενη πραγματικότητα και οι πιο παραδοσιακές μορφές πολιτικής συμμετοχής εξακολουθούν να κυριαρχούν.
Χώρες με αυταρχικά καθεστώτα: Σε χώρες με αυταρχικά καθεστώτα, ο ψηφιακός ακτιβισμός μπορεί να είναι ένα σημαντικό εργαλείο αντιπολίτευσης, αλλά υπόκειται επίσης σε λογοκρισία και καταστολή.
Το μέλλον του ακτιβισμού
Το μέλλον του ακτιβισμού είναι αβέβαιο, αλλά ορισμένες τάσεις φαίνεται να εμφανίζονται ξεκάθαρα:
Υβριδισμός: Ο ακτιβισμός θα τείνει να υβριδοποιείται όλο και περισσότερο, συνδυάζοντας διαδικτυακές και μη μορφές συμμετοχής.
Εξατομίκευση: Τα άτομα θα μπορούν όλο και περισσότερο να εξατομικεύουν τη δέσμευσή τους, επιλέγοντας τις αιτίες και τις μεθόδους συμμετοχής που τους ενδιαφέρουν περισσότερο.
Τεχνητή νοημοσύνη: Η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να φέρει επανάσταση στον ακτιβισμό, επιτρέποντάς μας να αναλύσουμε μεγάλες ποσότητες δεδομένων, να εντοπίσουμε τάσεις και να αναπτύξουμε πιο αποτελεσματικές στρατηγικές.
Νέοι πρωταγωνιστές: Νέοι μέρτυρες, όπως οι παράγοντες επιρροής influencer και οι ψηφιακοί δημιουργοί περιεχομένου, θα διαδραματίζουν όλο και πιο σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση της κοινής γνώμης.
Ο slacktivism αντιπροσωπεύει ένα σύνθετο και πολύπλευρο φαινόμενο, το οποίο θέτει νέες προκλήσεις και ευκαιρίες για τον πολιτικό ακτιβισμό. Η κατανόηση της δυναμικής και των ορίων του είναι θεμελιώδης για την οικοδόμηση ενός πιο δίκαιου και δίκαιου μέλλοντος. Το φαινόμενο αντανακλά τους συνεχείς μετασχηματισμούς στην ψηφιακή κοινωνία της πληροφορίας. Αν και έχει περιορισμούς, αντιπροσωπεύει μια νέα ευκαιρία για τη συμμετοχή των ανθρώπων σε δημόσιες συζητήσεις και την προώθηση της κοινωνικής αλλαγής. Η πρόκληση είναι να μετατρέψουμε αυτήν την εικονική δέσμευση με εφήμερα αποτελέσματα σε συγκεκριμένες και διαρκείς ενέργειες με πολιτικό και κοινωνικό αντίκρυσμα.
Πηγές: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17404622.2014.1003310
https://ari.nus.edu.sg/wp-content/uploads/2018/10/InterAsiaRoundtable-2012.pdf#page=83
https://www.proquest.com/openview/80aafdae6b6698e9fb24e0782f3c4a10/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750