Ο λόγος περί Ευρώπης, πάλι και πάντα. Εκδηλη η αμηχανία, ορατή η κρίση κι έρχονται και οι ευρωεκλογές τον Μάϊο του 2019. Οι λόγοι της κρίσης και τα συμπτώματα είναι πολλά, η κόπωση θεσμών και κυβερνήσεων διευρύνει την απόσταση πολιτών και εξουσίας. Εστω στο παρά πέντε ο Πρόεδρος Μακρόν αντέδρασε συναινετικά και η Γαλλία απέφυγε τον εμφύλιο πόλεμο.
Οι πρωτοβουλίες υπέρβασης της ευρωπαϊκής κρίσης μέχρι τώρα εξαντλούνται στα τετριμμένα. Κομματικά παίγνια, προσωπικές στρατηγικές επανεκλογής, συμμαχίες και προβολή, υπέρμετρη προβολή ακόμα κι όταν δεν υπάρχει κάτι το ουσιώδες προς δημοσιοποίηση. Δεν είναι εύκολοι οι καιροί, το παλιό τελειώνει, αλλά το νέο αργεί πολύ. Δοκιμάζονται ενίοτε και παλιές συνταγές. Με μανιφέστα, όλοι σχεδόν υποκύπτουμε στον πειρασμό. Η ανασύσταση της Ευρωπαϊκής Εθνοσυνέλευσης αίφνης (Μανιφέστο Πικετί), με διπλό θεσμικό χαρακτήρα αφού στοχεύει στη δημιουργία νέων συνεργειών, κοινοτικών και εθνικών, έχει λίγες πιθανότητες επιτυχίας, αφού πριν την καθιέρωση των άμεσων εκλογών για την Ευρωβουλή, το σχήμα είχε λειτουργήσει. Οι εθνικές κοινωνίες βιώνουν πιεστικά προβλήματα, πολλές κατηγορίες αγωνίζονται για την επιβίωση.
Η πραγματικότητα είναι λοιπόν σκληρή. Πολλά πράγματα δεν πάνε καλά στην Ευρώπη, εύκολα ξεχνάμε τις μεγάλες επιτυχίες, το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, αλλά οι μεγάλες φιλοδοξίες δεν είναι του παρόντος. Κι εκεί είναι ακριβώς η αντίφαση, αφού χωρίς μεγάλες πρωτοβουλίες το τέλμα παγιώνεται. Ισως χρειάζεται πρώτα διόρθωση των μικρών, καθημερινών πραγμάτων, των προβλημάτων που ταλαιπωρούν τον πολίτη, τον παραγωγό, τον επιστήμονα, τον άνεργο.
Κι είναι πολλά τα μικρά. Παντού γραφειοκρατία, υπερφορολόγηση και προστιμοκρατία, πολυνομία, ανισότητες, ελλείμματα και πλεονάσματα, έλλειμα κοινών πολιτικών (πχ μετανάστες και πρόσφυγες). Αν δεν τα αντιμετωπίσεις έγκαιρα, αυτά τα μικρά γίνονται μεγάλα κι ένας νέος φαύλος κύκλος αρχίζει. Διαπραγματεύσεις, σχέδια, συμφωνίες, αντιδράσεις, εξαιρέσεις, προϋπολογισμοί, κανονισμοί και στον κυκεώνα αυτόν τα άκρα επωφελούνται, η απογοήτευση αυξάνει.
Ετσι κυλούν τα πράγματα, αφού τα θαύματα είναι σπάνια. Χρειάζεται και πίστη, άλλο ευρωπαϊκό έλλειμμα κι αυτό. Στις εποχές των παχιών αγελάδων, όλα είναι εύκολα. Τώρα που είναι όλα θαμπά, τι μπορεί να ελκύσει και δώσει προοπτική; Η προώθηση της εμβάθυνσης μάλλον, αλλά κατά τομέα, αφού είναι ουτοπικό να πιστεύουμε ότι θα προχωρούν όλοι μαζί και σε όλους τους τομείς.
Εμβάθυνση, δηλαδή πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης, το Μεγάλο Αλμα για όσους το θέλουν. Ποιος όμως θα το σηκώσει στους ώμους του; Ποιος έχει την αξιοπιστία, το κύρος για μια τέτοια πρωτοβουλία; Η σύγκριση των σημερινών ηγετών με τις ιστορικές φυσιογνωμίες της δημιουργίας της Ενωμένης Ευρώπης είναι αποκαρδιωτική. Αλλά γιατί όμως να συγκρίνουμε διαρκώς έτσι τους ρόλους, αφού οι συνθήκες, οικονομικές και τεχνολογικές, άλλαξαν δραματικά; Δείχνει διάθεση λήθης, απεμπόλησης της ευθύνης των ηγεσιών, των ελίτ, και οργή εκ μέρους των πολιτών. Χωρίς ευθύνη των ηγεσιών και ενεργό συμμετοχή των πολιτών πού πάμε; Η Ευρώπη δεν στηρίζονταν πάντα σε δύο σκέλη, τα κράτη-έθνη και τους πολίτες;
Αλλού λοιπόν είναι το θέμα. Η κανονικότητα που επιζητούμε πρέπει να έχει ισχυρή δόση δημιουργικότητας. Εκεί όλοι έχουν να κριθούν και να μάθουν κάτι: δημόσιο, ιδιωτικό, επιχειρήσεις, κινήματα, εκκλησίες, αυτοδιοίκηση και βεβαίως ηγεσία, θεσμοί, κόμματα και συνδικάτα. Τα δύο τελευταία ξεπεράστηκαν εντελώς, πχ από τα κίτρινα γιλέκα στη γαλλική κρίση, αλλά είναι μάλλον ξεπερασμένα παντού. Τα κόμματα επειδή δεν πρόβλεψαν την κρίση και τα συνδικάτα επειδή κομματικοποιήθηκαν, «ως μη όφειλαν», όπως είπαν εύστοχα κάποιοι διαδηλωτές.
Σίγουρα κάτι λείπει στην Ευρώπη. Κι έρχονται και ευρωεκλογές. Νέα μέθοδος χρειάζεται, ούτε αμιγώς κοινοτική, ούτε αμιγώς διακρατική. Μέθοδος διαρκούς παρέμβασης των πολιτών. Με ευθύνη, κρίση και γνώση για έλεγχο των κυβερνώντων. Οι ευρωπαίοι πολίτες. Αυτοί δεν είναι εξάλλου τα συστατικά κύτταρα της δημοκρατίας, εθνικής και ευρωπαϊκής;