Οι συνθήκες, που κυριαρχούν σε παγκόσμιο επίπεδο, «κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου», αλλά τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και οι κοινωνίες «σφυρίζουν αδιάφορα», αν και οι ενδείξεις για την μη βιώσιμη κατεύθυνση της ακολουθούμενης πορείας γίνονται όλο και πιο ορατές, ενώ παράλληλα αυξάνουν οι προειδοποιήσεις από την επιστημονική κοινότητα.
Για παράδειγμα σύμφωνα με την έρευνα «Earth beyond six of nine planetary boundaries», στην οποία συμμετείχαν η Katherine Richardson και ακόμη 26 επιστήμονες και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science Advances, ουσιαστικά η γη βρίσκεται σε μεγάλο βαθμό έξω από τον ασφαλή χώρο λειτουργίας για την ανθρωπότητα.
Ο Johan Rockström, διευθυντής στο Potsdam-Institut für Klimafolgenforschung (PIK) στην Γερμανία, ο οποίος συμμετείχε στην έρευνα, είπε «Η επιστήμη και ο κόσμος γενικότερα ανησυχούν πραγματικά για όλα τα ακραία κλιματικά γεγονότα, που πλήττουν κοινωνίες σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αλλά αυτό, που μας ανησυχεί ακόμη περισσότερο, είναι τα αυξανόμενα σημάδια της φθίνουσας ανθεκτικότητας του πλανήτη.
Επίσης ο καθηγητής Simon Lewis από το University College στο Λονδίνο δήλωσε «Ο πλανήτης εισέρχεται σε μια νέα και πολύ λιγότερο σταθερή κατάσταση και αυτό αποτελεί αυστηρή προειδοποίηση για την ανάγκη βαθιών δομικών αλλαγών στον τρόπο, με τον οποίο αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον».
Ο ζωντανός κόσμος (τα διάφορα οικοσυστήματα) είναι ζωτικής σημασίας για την γη, διότι παρέχει ανθεκτικότητα και ασφάλεια, όπως συμβαίνει με τα δένδρα, που απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα. Και όμως η καταστροφή των δασών προχωρά «ακάθεκτη», ενώ παράλληλα το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας στα σύγχρονα μαζοποιημένα μεγάλα αστικά κέντρα συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση της αποστασιοποίησης των ανθρώπων από την φύση.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organization, WHO) ο αέρας στην Ευρώπη κυριαρχείται σε υπερβολικό βαθμό από αιωρούμενα μικροσωματίδια και το 98% των ανθρώπων εισπνέει αυτόν τον κακής ποιότητας αέρα, όπως προκύπτει από στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Guardian). Στην Ελλάδα είναι ιδιαιτέρως επιβαρυμένος ο αέρας στην Αττική με 16 έως 19 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο.
Σύμφωνα με εκτίμηση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (European Environment Agency) το 2019 πέθαναν στην Ευρώπη περισσότεροι από 300.000 άνθρωποι λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Και ενώ οι συνθήκες διακινδύνευσης συνεχώς διευρύνουν τις καταστροφικές τους επιπτώσεις τόσο στις κοινωνίες όσο και στο φυσικό περιβάλλον, το πολιτικό σύστημα σε παγκόσμιο επίπεδο αδυνατεί να αλλάξει κατεύθυνση και να εγγυηθεί την ασφάλεια και την βιωσιμότητα της ανθρώπινης ζωής και την προώθηση και πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος.
Αυτό είναι εμφανές με μεγάλη ευκρίνεια και στο γεωπολιτικό πεδίο. Οι G20, στους οποίους συμμετέχουν οι πιο ισχυρές χώρες, δεν έχουν πλέον συνοχή και δεν μπορούν να διαχειρίζονται την δυναμική, που αναπτύσσεται στο πλαίσιο του παγκόσμιου συστήματος ασφαλείας. Αυτό ήταν φανερό στην πρόσφατη σύνοδο των G20 στην Ινδονησία, ενώ παράλληλα καταγράφεται και στην ακολουθούμενη αποσταθεροποιητική πολιτική των ισχυρών γεωπολιτικών δυνάμεων.
Ανάλογες συνθήκες κυριαρχούν και στους G77 στα Ηνωμένα Έθνη, στους οποίους συμμετέχουν 135 αναπτυσσόμενες χώρες, που στοχεύουν στην προώθηση των συλλογικών οικονομικών συμφερόντων και στην δημιουργία μιας ενισχυμένης κοινής διαπραγματευτικής ικανότητας στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.
Η ομάδα των G77 στην σύνοδο της στην Κούβα, η οποία ολοκληρώθηκε στις 16.9.2023, ζήτησε μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων, στο πλαίσιο της οποίας οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν θα καταπιέζονται από το «καταχρηστικό άνισο εμπόριο» και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Ο κουβανός πολιτικός ηγέτης Miguel Diaz-Canel τόνισε με έμφαση, ότι «οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι τα κύρια θύματα της πολυδιάστατης κρίσης» στον κόσμο.
Ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Antonio Guterres εξέφρασε την θέση, ότι είναι αναγκαία η διαμόρφωση ενός παγκόσμιου συστήματος ασφαλείας, στο οποίο θα εκπροσωπούνται περισσότερο οι ανάγκες των αναπτυσσόμενων χωρών και των οικονομιών τους.
Οι ανισορροπίες και οι ανισότητες στο παγκόσμιο πεδίο είναι εμφανείς, ενώ παράλληλα διαφαίνεται η προοπτική δημιουργίας μεγάλης ρευστότητας στο γεωπολιτικό επίπεδο.
Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη και πολιτική ανάλυση, που δημοσιεύθηκε στον Guardian, σύμφωνα με την οποία το 32% των ψηφοφόρων σε 31 ευρωπαϊκές χώρες το 2022 επέλεξε λαϊκιστικά κόμματα της άκρας δεξιάς ή της άκρας αριστεράς, ενώ στις αρχές της 10ετίας του 2000 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 20% και στις αρχές της 10ετίας του 1990 ήταν 12%, τότε η δυναμική, που αναπτύσσεται στο πολιτικό πεδίο, προαναγγέλλει την προοπτική διαμόρφωσης πολύ δύσκολα διαχειρίσιμων συνθηκών και την οικοδόμηση συγκρουσιακού κλίματος στο εσωτερικό των κοινωνιών.
Σταδιακά η ανθρώπινη πορεία εισέρχεται σε συνθήκες, οι οποίες οδηγούν τις κοινωνίες σε σημείο κρίσιμης καμπής, που επιβάλλει αλλαγή κατεύθυνσης και βαθιές τομές στο σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας τους.
Ήδη γίνονται πλέον πολύ εμφανείς οι παρενέργειες της ακολουθούμενης πορείας. Από το ένα μέρος η παγκοσμιοποίηση παράγει υψηλό βαθμό πολυπλοκότητας και αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών και από το άλλο σε συνδυασμό με την μεγάλη εξέλιξη της επιστημονικής γνώσης και των εφαρμογών της στην πραγματικότητα αποκτά η πορεία μεγάλη ταχύτητα, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολη η πολιτική της διαχείριση. Το πρόβλημα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο και λόγω των ανεπαρκών ποιοτικών χαρακτηριστικών του πολιτικού συστήματος.
Στο διεθνές πεδίο, ενώ τα προβλήματα έχουν πλανητικές διαστάσεις και η επίλυση τους προϋποθέτει ανάλογη αντιμετώπιση, η πολιτική τους διαχείριση έχει εθνικά όρια με ανάλογη οπτική και στάση στο κοινωνικό επίπεδο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κλιματική αλλαγή και οι παρενέργειες της.
Επίσης δεν ισορροπεί λειτουργικά η διαχείριση των δημιουργούμενων αναγκών τόσο στο εθνικό όσο και στο διεθνές πεδίο, με αποτέλεσμα να διευρύνονται οι ανισότητες τόσο μεταξύ των κοινωνιών όσο και στο εσωτερικό τους. Με αυτά τα δεδομένα βέβαια διαμορφώνεται κλίμα με υψηλό βαθμό ρευστότητας.
Επίπτωση αυτών των πολύπλοκων συνθηκών είναι η αδυναμία των απλών πολιτών να κατανοήσουν την πραγματικότητα, να την αναλύσουν και να διαμορφώνουν πολιτικές θέσεις και στάσεις, οι οποίες ανταποκρίνονται στις ανάγκες της εξέλιξης στην προοπτική του χρόνου.
Ταυτοχρόνως η μη παραγωγή αξιών στο πλαίσιο της συμβίωσης στις τοπικές κοινωνίες και η υποκατάσταση τους με μονοδιάστατα καταναλωτικά πρότυπα διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για την επικοινωνιακή χειραγώγηση τους και την εργαλειοποίηση τους για την προώθηση οπτικών, που δεν εκφράζουν το κοινωνικό συμφέρον.
Όμως η εργαλειοποίηση του ανθρώπου στους διάφορους κοινωνικούς ρόλους δρομολογεί μη ελεγχόμενες αλλαγές στα ποιοτικά του χαρακτηριστικά, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον, οι οποίες συρρικνώνουν τον ρόλο του ως ατομικό και συλλογικό υποκείμενο, ενώ παράλληλα δυσκολεύουν την οικοδόμηση ισχυρών δομών της κοινωνίας πολιτών τόσο στο εθνικό όσο και στο διεθνές επίπεδο.
Τέλος η λειτουργία του πολίτη με σημείο αναφοράς τον βιολογικό χρόνο ως κριτήριο για την αξιολόγηση και αποδοχή των επιλογών για την κοινωνική πορεία προς το μέλλον απομακρύνει από την ανάληψη της διαγενεακής ευθύνης και την πρόσδωση προοπτικής στην ιστορική διαδρομή του ανθρώπου και των γενεών, που έρχονται. Η κλιματική αλλαγή και η διαχείριση της τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο δείχνουν με μεγάλη ευκρίνεια, γιατί η ανθρώπινη πορεία εγγίζει το σημείο κρίσιμης καμπής.
Μπορεί οι προειδοποιήσεις της επιστημονικής κοινότητας να πληθαίνουν και να επιβεβαιώνονται από την βιωνόμενη πραγματικότητα, όπως είναι οι συνθήκες, που διαμορφώνουν τα ακραία καιρικά φαινόμενα (π.χ. η κακοκαιρία Daniel στη Θεσσαλία), συνειδητοποιείται όμως σε επαρκή βαθμό η κρισιμότητα της κατάστασης;
Η απάντηση στο ερώτημα θα δοθεί κατά κύριο λόγο από το πολιτικό σύστημα, το οποίο λαμβάνει αποφάσεις, που δεσμεύουν το μέλλον. Η ευθύνη είναι πολύ μεγάλη και πρέπει να αναληφθεί. Ειδάλλως η κρισιμότητα της κατάστασης θα οδηγήσει σε πολύ δύσκολα διαχειρίσιμες ανισορροπίες.
Η οπτική της εργαλειοποίησης των πολιτών με στόχο την αναπαραγωγή του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας δεν συμβάλλει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, που πλήττουν τους ανθρώπους και απειλούν ακόμη και την ζωή τους. Απλά μεταθέτει την «έκρηξη» τους στο μέλλον και μάλιστα με βραχυπρόθεσμη προοπτική. Το σημείο κρίσιμης καμπής της ανθρώπινης πορείας όμως παραμένει και υποσκάπτει την βιωσιμότητα.