Όλοι όσοι βρισκόμαστε κοντά στο ψυχολογικό όριο του τέλους της χρυσής δεκαετίας, μιλώ για τα τριάντα, βιώνουμε μια μάλλον αναπάντεχη και σίγουρα θετική κατάσταση ? την εκ συνθηκών επιβεβλημένη αποδοχή της παράτασης της νεότητας μας. Η παράταση της νεότητας ως τάση δεν αποτελεί γέννημα των τωρινών συνθηκών, οι κοινωνικοί επιστήμονες κάνουν ήδη τις πρώτες αναφορές στο φαινόμενο από τη δεκαετία του 1990. Αυτό όμως που φαίνεται να  διαφοροποιείται σήμερα είναι η αντίληψη γύρω από αυτή τη κατάσταση αφού οι τωρινές συνθήκες έρχονται τόσο να εντείνουν όσο και να νομιμοποιήσουν αδιανόητες, μέχρι πριν από λίγα χρόνια, στάσεις και συμπεριφορές στα μάτια μιας μάλλον συντηρητικής κοινωνίας.

.

Αυτό που φαίνεται παταγωδώς να καταρρέει είναι αυτή η γραμμική πορεία ζωής. Η βιωσιμότητα του κανονιστικού μοντέλου που γνωρίσαμε ως σήμερα και μπορεί να συμπυκνωθεί στο τρίπτυχο ‘σπουδές – (στρατός) – εργασία – οικογένεια’ αμφισβητείται έμπρακτα και έντονα. Παρόλο που τα βασικά του στοιχεία μπορεί να παραμένουν λίγο ως πολύ αμετάβλητα η διαδοχή τους δεν είναι πλέον προδιαγεγραμμένη. Η αναμόχλευση αυτή μάλλον πυροδοτείται, κατά κύριο λόγο, από την αστάθεια στην αγορά εργασίας και δευτερευόντως από την αλλαγή αντιλήψεων με το πρώτο να επιτρέπει τόσο την επένδυση σε μακροχρόνιες σπουδές, τα πανεπιστήμια αποτελούν ένα ασφαλές καταφύγιο, όσο και την εξεύρεση εργασιακών λύσεων εντός ή εκτός Ελλάδας. Παράλληλα παρατείνει την μέση ηλικία γάμου και απόκτησης παιδιών.

.

Τα στοιχεία αυτά δύνανται να αποτελέσουν δείκτες αλλαγών στάσεων και συμπεριφορών. Οι σπουδές, μετά την απόκτηση του πρώτου πτυχίου αλλά και μετά από την πρώτη είσοδο στην αγορά εργασίας δεν αποτελούν πλέον έκπληξη, γεγονός μάλλον αδιανόητο για τις προηγούμενες γενιές όπου το πρώτο πτυχίο εξασφάλιζε σταθερή επαγγελματική πορεία και η επανεκπαίδευση ήταν αδιανόητη. Η αντίληψη που συνοψίζεται στη φράση ‘Πάρε το πτυχίο σου και θα τα βολέψουμε’ είναι ανεδαφική αν όχι απόλυτα ξεπερασμένη. Παράλληλα αποκαθίστανται στα μάτια της κοινωνίας, αν και διστακτικά οι δουλειές χαμηλού προφίλ. Μιλώντας βιωματικά δεν βρίσκω τίποτα αρνητικό σε αυτό, μάλλον το αντίθετο. Η αφόρητη πίεση για είσοδο σε σχολές υψηλού κύρους μέχρι και τα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 2000 μάλλον δημιούργησε μεταξύ άλλων και στρατιές συμπλεγματικών γιατρών και δικηγόρων που πιθανότατα προτιμούσαν να γίνουν designers ή κινηματογραφιστές. Η εντός ή εκτός Ελλάδας κινητικότητα γίνεται επιτέλους αποδεκτή. Με κίνητρο μια καλύτερη και περισσότερο συμβατή στα προσόντα του υποψήφιου επαγγελματία θέση εργασίας οι πιέσεις για αποκατάσταση στο εδώ (βλ. τόπος καταγωγής) και στο τώρα (βλ. αμέσως μετά τις πρώτες σπουδές), ειδικά από το οικογενειακό περιβάλλον, μάλλον χαλαρώνουν. Πέρα από τον εύλογο προβληματισμό[1] που προκαλεί η διαρροή, ειδικά των πλέον μορφωμένων νέων στο εξωτερικό, αναμφίβολα υπάρχουν και θετικές πτυχές. Η κινητικότητα σε συνδυασμό με την έκθεση σε νέες παραστάσεις δύναται να καλλιεργήσει μιαν άλλη κουλτούρα ειδικά σε θέματα ανοχής και αποδοχής της διαφορετικότητας. Μακροπρόθεσμα ένα μέρος αυτών των ανθρώπων θα επιστρέψει στην Ελλάδα κουβαλώντας ένα πολύτιμο φορτίο εμπειριών. Βραχυπρόθεσμα, στα πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής εκπονείται ένας μεγάλος όγκος εργασιών σε σχέση με την Ελλάδα ενώ δυστυχώς, εκκρεμεί η δημιουργία θυλάκων εκμετάλλευσης των ανωτέρω[2].  Παράλληλα η εκ των πραγμάτων αύξηση των ορίων ηλικίας γάμου και απόκτησης παιδιών ίσως σηματοδοτεί μια μεταβολή στα ποιοτικά στοιχεία του μοντέλου οικογένειας που γνωρίζουμε ως τώρα. Οι νέοι γονείς έχουν αποκτήσει μεγαλύτερη και πλουσιότερη εμπειρία ζωής, ως εκ τούτου δύνανται να είναι περισσότερο έτοιμοι στο να αναλάβουν τις ευθύνες που εκπορεύονται από τον ενήλικο βίο.

.

Δυο ακόμη στοιχεία μπορούν να συμπεριληφθούν σε αυτή την πρώτη ανάγνωση της συνάρτησης που εξετάζουμε. Η αποδοχή εναλλακτικών τρόπων ζωής και η εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου. Μέσα στα χρόνια της κρίσης η συγκατοίκηση, που ξορκιζόταν με φράσεις τύπου ‘Που θα πας να μείνεις με άλλους τρεις αγνώστους παιδί μου;’ έγινε αποδεκτός τρόπος διαβίωσης[3] με ολοένα και περισσότερους νέους να συνυπάρχουν κάτω από την ίδια στέγη. Παράλληλα ο ελεύθερος χρόνος που θα ήταν ασφυκτικά περιορισμένος κάτω από τις συνθήκες ‘κανονικότητας’ στο τρίπτυχο που περιγράφτηκε παραπάνω απελευθερώνεται και μια καλή εκμετάλλευσή του δύναται να αποκαλύψει άγνωστες ως τώρα πτυχές δημιουργικότητας.

.

Για να μη μακρηγορούμε και σε δεύτερο πρόσωπο πλέον. Τα βγάζεις πέρα δύσκολα, κανείς δεν αμφιβάλλει γι αυτό όπως και για το ότι με κατεβασμένο το κεφάλι και εμφανή ντροπή παίρνεις ακόμα εμβάσματα. Αλλά έχεις κερδίσει κάτι που ποτέ δεν περίμενες. Τα τελευταία χρόνια με μην κρίση να αποτελεί περισσότερο την αφορμή παρά την αιτία, ως εκ θαύματος, ο πατέρας σου αποδέχθηκε το γεγονός πως μετακινείσαι ακόμα με παπάκι χωρίς πλέον να περιμένει να σε δει σε fancy διθέσιο ενώ η μητέρα σου, ως δια μαγείας, έπαψε επιτέλους να σου ζητά επίμονα να αποκατασταθείς και οι φίλοι σου, βλέποντας πως τα οικονομικά σας δεν βγαίνουν, προτείνουν για άλλη μια χρονιά διακοπές σε camping. Το ευρύτερο περιβάλλον σου μάλλον βλέπει με κατανόηση την παράταση των σπουδών, οι απόπειρες στο εξωτερικό δεν αποτελούν τρέλα ‘Που να τρέχεις τώρα, κάτσε εδώ, καλά είμαστε, έχει ήλιο’ και ουδείς πλέον σε αντιμετωπίζει ως ναυάγιο της ζωής αν δουλεύεις part time σε μπαρ. Μπορείς ακόμη να ντύνεσαι με δεύτερο χέρι τζινάκια, να κόβεις βόλτες άσκοπα, έχεις χρόνο για τα αγαπημένα σου ενδιαφέροντα, μπορείς να μαζεύεις παρέα και να βλέπεις ταινίες. Long story short: είσαι περίπου τριάντα, ελεύθερος ή σχεδόν δεσμευμένος, η κοπέλα σου σε αγαπάει και ας σερβίρεις μπύρες, κυκλοφορείς ακόμα τα βράδια, γλίτωσες από ένα βαρετό πόστο στο δημόσιο και μια προδιαγεγραμμένη ζωή. Συγκατοικείς, ταξιδεύεις όσο και όπως μπορείς, ονειρεύεσαι ακόμα, όλα είναι πιθανά και τίποτα δεν είναι δεδομένο. Δεκαπέντε χρόνια πριν θα ήσουν αποτυχημένος, με όλους τους παραπάνω να σου ασκούν αφόρητη πίεση για να κάνεις πράγματα που, κακά τα ψέματα, δεν ήσουν έτοιμος να κάνεις. Σήμερα είσαι ο κανόνας. Μη βαρυγκωμάς η κρίση αυτή είναι η αφορμή που κρατιέσαι ακόμη νέος.

.

* Ο Διονύσης Νοταράκης είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ.

.

.