πηγή: The Economist
25/04/2015

Η Ελλάδα θα μπορούσε να μετριάσει την έλλειψη ρευστότητας με την έκδοση IOUs, αλλά μόνο για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα
Για τρίτη φορά μέσα σε πέντε χρόνια, η Ελλάδα βρίσκεται στο χείλος της αβύσσου. Όπως το 2010 και το 2012 έτσι και σήμερα ενδέχεται η ελληνική δημοκρατία σύντομα να ξεμείνει από μετρητά και πιθανόν να μην προχωρήσει στην προγραμματισμένη αποπληρωμή του χρέους της. Ωστόσο, τούτη τη φορά ο ΣΥΡΙΖΑ, το νέο κυβερνών κόμμα στην Ελλάδα, έχει αποξενώσει τους πιστωτές της χώρας, καθιστώντας την προηγούμενη λύση (μία ελεγχόμενη χρεοκοπία, σε συνδυασμό με ένα bail-out) πιο δύσκολο να επιτευχθεί. Η μονομερής αθέτηση θα μπορούσε να προκαλέσει την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να αποσύρει την σανίδα σωτηρίας της από τις ελληνικές τράπεζες, μη αφήνοντας στη χώρα άλλη επιλογή πλην του να εγκαταλείψει το ευρώ, έκβαση την οποία απεύχεται το 84% των Ελλήνων. Καθώς ο ΣΥΡΙΖΑ ψάχνει για εναλλακτικές λύσεις, ένα νομισματικό τέχνασμα που έχει χρησιμοποιηθεί μερικές φορές στο παρελθόν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, δηλαδή η έκδοση προσωρινών IOUs, ή «Σκριπ” [πρόχειρων χαρτονομισμάτων, ένα είδος κουπονιών] αντί για μετρητά, αρχίζει να φαίνεται ως μία λύση δελεαστική.
Η έκδοση τέτοιων κουπονιών μπορεί να βοηθήσει τις εκάστοτε κυβερνήσεις να διατηρήσουν την ρευστότητα, ένα γεγονός που που σίγουρα η Ελλάδα έχει μεγάλη ανάγκη. Η Ελλάδα έχει οφειλές ύψους περίπου 315 δισ. ευρώ –το 175% του ΑΕΠ της– και πρέπει να κάνει πληρωμές ύψους 2,5 δισ. πριν το τέλος του Ιουνίου. Προκειμένου να βρει τα ποσά αυτά θα μπορούσε να ξεκινήσει καλύπτοντας κάποιες τακτικές πληρωμές της με IOUs, ένα είδος κουπονιού το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αποπληρωμή φόρων, σε μεταγενέστερη ημερομηνία, αντί του ευρώ. Το μεγαλύτερο μέρος των ετήσιων εξόδων του ελληνικού κράτους, ύψους 80 δισ. ευρώ, καταβάλλονται στους πολίτες της – 22 δισ. σε μισθούς και 35 δισ. σε παροχές. Οι πολίτες αυτοί δεν θα είχαν άλλη επιλογή αν η κυβέρνηση αποφάσιζε να τους πληρώσει σε κουπόνια αντί του ευρώ. Αν οι μισθοί όλων των δημοσίων υπαλλήλων είχαν καταβληθεί σε κουπόνια το περασμένο έτος, η χώρα θα είχε πλεόνασμα 27 δισ., βάζοντας στην άκρη ένα όχι ευκαταφρόνητο ποσό για να εξοφλήσει τους ξένους πιστωτές της. Αυτά τα πρόχειρα χαρτονομίσματα σύντομα θα ήταν δυνατό να αποτελέσουν ένα ανταλλακτικό μέσον.

Το σκριπ έχει μια πλούσια ιστορία. Η πολιτεία της Μασαχουσέτης το 1960 είχε καταβάλει στους πολίτες της έντοκα που συνδέονταν με φορολογικές εκπτώσεις αντί μετρητών, σύμφωνα με μία έκθεση του Richard Sylla του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Αργότερα, αυτά ανταλλάσσονταν με μετρητά μόλις ο αναμενόμενος φόρος είχε εισπραχθεί. Η Καλιφόρνια επίσης χρησιμοποίησε σκριπ το 2009. Η ύφεση είχε μειώσει τα έσοδα, και εν μέσω φιλονικιών μεταξύ των νομοθετών ήταν αδύνατο να συμφωνηθεί η αναθεώρηση του προϋπολογισμού. Η πολιτεία της Καλιφόρνιας άρχισε να καταβάλει διάφορες παροχές, φορολογικές εκπτώσεις και άλλα αξιόγραφα με εγγυήσεις αντί για δολάρια. Συνολικά, εκδόθηκαν 450.000 IOUs αξίας 2,6 δισ. δολαρίων.

Η πολιτεία της Καλιφόρνιας προκειμένου να κάνει πιο ελκυστικούς αυτούς του τίλους υποσχέθηκε στους κατόχους ετήσιο επιτόκιο της τάξης του 3,75%. Το γεγονός αυτό έπεισε ορισμένους παραλήπτες να το κρατήσουν, και έτσι, στην πραγματικότητα οι ίδιοι οι κάτοικοι έγιναν και οι δανειστές της πολιτείας. Όσοι επιθυμούσαν μετρητά, οι τοπικές τράπεζες αρχικά συμφώνησαν να ανταλλάσσουν τις εγγυήσεις με δολάρια, αποκτώντας έτσι το δικαίωμα των οφειλόμενων τόκων. Εντός δύο μηνών, το αδιέξοδο είχε ξεπεραστεί και τα σκριπς εξαργυρώθηκαν. Η λύση ήρθε στο παρά πέντε, καθώς, εν τω μεταξύ, οι μεγάλες τράπεζες είχαν ήδη αρχίσει να ανησυχούν για την αυξανόμενη έκθεσή τους και είχαν σταματήσει να τα αγοράζουν.

Τα ελληνικά σκριπ θα αντιμετώπιζαν ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα. Η οικονομία της Καλιφόρνιας είναι οκτώ φορές μεγαλύτερη από της Ελλάδας και η σχετικά καλή πιστοληπτική της ικανότητα έδωσε στα IOUs της κάποια αξιοπιστία. Ένα καλύτερο μέτρο σύγκρισης για την Ελλάδα, η οποία έχει ποσοστό ανεργίας της τάξης του 26% και με φημολογούμενο τον κίνδυνο χρεοκοπίας, αποτελεί η Αργεντινή. Το 2001 η κυβέρνηση της Αργεντινής, που αγωνιζόταν για να εξυπηρετήσει τα χρέη της, άρχισε να πληρώνει τους πολίτες της εκδίδοντας ένα φορο-κουπόνι, το lecop, ενώ, οι Επαρχίες άρχισαν να πληρώνουν μισθούς και συντάξεις με σκριπ. Σύμφωνα με την ανάλυση του ΔΝΤ η αξία αυτών των νέων οιονεί-χρήματων αυξήθηκε σε 7,5 δισ. πέσος (2,4 δισεκατομμύρια δολάρια) μέχρι το τέλος του 2002, ή περίπου το 50% της αξίας των πέσος σε κυκλοφορία.
Η εμπειρία της Αργεντινής ήταν πολύ λιγότερο ενθαρρυντική από της Καλιφόρνιας. Ένα πρόβλημα ήταν ο πολλαπλασιασμός των σκριπς: σύντομα εκδόθηκαν μια ντουζίνα, συμπεριλαμβανομένων του patacon της επαρχίας του Μπουένος Άιρες, του cecacor από την Corrientes και του boncanfor από την Φορμόζα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δυσκολέψει το εμπόριο μεταξύ των διαφόρων επαρχιών. Σαν να μην έφτανε αυτό, οι Αργεντινοί ξόδευαν σκριπ σε οποιοδήποτε είδος ήταν επιτρεπτό αποταμιεύοντας τα πέσος τους.

Αιώνες εμπειρίας συνειγορούν ότι η αντίδραση του κρόσμου στην περίπτωση της Αργεντινής είναι χαρακτηριστική. Τον 16ο αιώνα, ο Sir Thomas Gresham, ένας Άγγλος οικονομολόγος, υποστήριξε ότι αν μια χώρα είχε δύο τύπους νομισμάτων που αποτελούνταν από διαφορετικά κράματα, ωστόσο της ίδιας ονομαστικής αξίας, εκείνη που περιέχει το πολυτιμότερο μέταλλο θα βρισκόταν εκτός κυκλοφορίας. Οι πολίτες θα ξόδευαν τα ‘κακά’ νομίσματα, και θα σώρευαν τα ‘καλά’. Ο «Νόμος του Gresham» –ότι το ‘κακό’ χρήμα διώχνει το ‘καλό’– ισχύει και για τα χαρτονομίσματα. Ο Shikuan Chen (του Πανεπιστημίου Ταϊπέι) κάνει αναφορά στα χάρτινα IOUs που εκδόθηκαν από την κυβέρνηση της Κίνας το 1287 με ονομαστική αξία ένα σταθερό αριθμό αργυρών νομισμάτων. Ο λαός αντέδρασε αποθηκεύοντας τα νομίσματα, με αποτέλεσμα το χαρτί να οδηγήσει τα κέρματα εκτός κυκλοφορίας.
Το τέλος του ευρώ
Η ιστορία του σκπριπ παραπέμπει σε δύο προβλήματα στην περίπτωση που η Ελλάδα καταφύγει σε αυτό. Στην Αργεντινή, η άνοδός του, βοήθησε στην υπονόμευση της εμπιστοσύνης του κοινού στα μετρητά εν γένει. Ένα σύστημα εθνικού αντιπραγματισμού βασισμένο σε ένα άτυπο νόμισμα, το credito, άνθισε. Αυτό το σύστημα δημιουργήθηκε σε τοπικό επίπεδο από τους εμπόρους και όχι από το άφραγκο κράτος. Το σύστημα αυτό, αντί να αυξήσει τα έσοδα της κυβέρνησης είχε ως αποτέλεσμα τα άτυπα αυτά μετρητά να καταστήσουν ακόμη πιο περίπλοκη την παρακολούθηση των εσόδων και των κερδών, και επομένως πιο δύσκολο τον υπολογισμό και την είσπραξη των φόρων. Η ζώνη του ευρώ έχει μικρής κλίμακας άτυπα νομίσματα: οι Βαυαροί με τις ανησυχίες τους για την ευρωστία του ευρώ, παραδείγματος χάριν, μπορούν να χρησιμοποιήσουν το chiemgauer· η Βρέμη έχει το roland. Θα ήταν ειρωνικό εάν η Ελλάδα αναγκαζόταν να εκδώσει σκριπ για να παρακάμψει την υστέρηση εσόδων, μόνο και μόνο για να διαπιστώσει ότι, στην τελική, η πράξη αυτή θα επιδείνωνε το πρόβλημα.
Το δεύτερο πρόβλημα είναι μεγαλύτερο: η εφαρμογή του νόμου Gresham, δεδομένου ότι κάθε ελληνικό σκριπ θα ήταν σαφώς λιγότερο επιθυμητό από το ευρώ (το οποίο θα γινόταν αποδεκτό από την ελληνική κυβέρνηση για πληρωμές φόρων, αλλά δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την εισαγωγή ξένων αγαθών ή υπηρεσιών). Αν οι ελληνικές τράπεζες δέχονταν σκριπ, σύντομα θα πλημμύριζαν από ‘κουπόνια’ και θα στράγγιζαν από ευρώ. Ως εκ τούτου, θα ήταν δύσκολο να πληρώσουν τους τόκους των δικών τους οφειλών. Η έκδοση σκριπ θα έλυνε το πρόβλημα ρευστότητας του κράτους σε ευρώ, ωστόσο μετατοπίζοντάς το στο τραπεζικό σύστημα. Έτσι, λοιπόν, η έκδοση σκριπ δεν αποτελεί πανάκεια. Θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος να κερδίσει ο ΣΥΡΙΖΑ λίγους μήνες, αλλά η μόνη μακροπρόθεσμη λύση για την κρίση ρευστότητας είναι η επίπονη: το κράτος πρέπει να βγάζει περισσότερα ευρώ και να ξοδεύει λιγότερα.