Μενου

Σβήνουν και ξαναγράφουν τους άγραφους κανόνες

Πάνος Μπιτσαξής 10 Μαϊ 2019
Άρθρα

  • Οι «ώριμες δημοκρατίες», δηλαδή, αυτές που έχουν μακροχρόνιες και ισχυρές παραδόσεις, δεν καταλύονται, ούτε κινδυνεύουν από εξωτερικούς παράγοντες, όσο απειλητικοί και αν είναι. Πρόσφατα, όμως, με ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον σύγγραμμα, υπό τον τίτλο «Πώς πεθαίνουν οι Δημοκρατίες», οι καθηγητές του Χάρβαρντ, Steven Levitsky και Daniel Ziblatt, αποδεικνύουν ότι ακόμα και οι ώριμες δημοκρατίες, αν και δεν καταλύονται, έχουν το δικαίωμα να αυτοκτονήσουν. Πότε συμβαίνει αυτό; Κατά τη βάσιμη άποψη των συγγραφέων, όταν παραλύουν, μαραίνονται και εξουδετερώνονται, όχι οι δημοκρατικοί θεσμοί εν στενή εννοία, αλλά οι άγραφοι κανόνες, που αποτελούν το νευρωνικό δίκτυο, που συνέχει το δημοκρατικό πολίτευμα.
  • Ποιοί είναι, όμως, οι άγραφοι κανόνες; Είναι το ιδιόμορφο εθιμικό δίκαιο, που καθορίζει μέσα από την δύναμη και την πειθώ της επαναλαμβανόμενης πρακτικής, τα εξής απλά. Ότι οι αντίπαλες πολιτικές δυνάμεις, πρέπει να έχουν κάποια ελάχιστα όρια συνεννόησης, όταν το απαιτεί το συμφέρον της χώρας. Ότι η πολιτική αντιπαράθεση, δεν είναι «ρώσικη ρουλέτα», ούτε πεδίο εξόντωσης του αντιπάλου. Η πολιτική αντιπαράθεση πρέπει να κινείται, μέσα σε κάποια ελάχιστα περιθώρια ήθους. Το τί είναι ήθος, δεν χρειάζεται να το ορίσουμε. Όλοι το καταλαβαίνουμε, σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, όταν κουρελιάζεται. Ότι η θεσμική συγκρότηση της δημοκρατίας, πρέπει να γίνεται από όλους σεβαστή. Οι θεσμοί δεν είναι όχημα και φορέας των πολιτικών επιδιώξεων της εκάστοτε κυβέρνησης. Δεν είναι αντικείμενο ποδηγέτησης και χειραγώγησης. Ιδίως η Δικαιοσύνη. Ευρύτερα, οι θεσμοθετημένες ανεξάρτητες αρχές. Οι άγραφοι κανόνες λειτουργούν, κατά τη διατύπωση των συγγραφέων, ως «προστατευτικά κιγκλιδώματα» της δημοκρατίας. Αν πέσουν και δεν αποκατασταθούν, αν ο δημόσιος πολιτικός χώρος γίνει έρμαιο, η δημοκρατία εκδηλώνει αυτοκτονικές τάσεις. Είναι οι συνθήκες, που συνιστούν διαχρονικά το εύφορο έδαφος του ελλοχεύοντος φασισμού. Το πρώτο στάδιο είναι αυτό, που θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ως εκφασισμό του πολιτικού συστήματος. Το δεύτερο στάδιο είναι η απαξίωση των δημοκρατικών θεσμών, στις συνειδήσεις της πλειονότητας των πολιτών. Το περίφημο «όλοι ίδιοι είναι», «όλοι τα πιάνουνε», «όλοι κοιτάνε την πάρτη τους», «ας έρθει ένας σωτήρας να μας σώσει», «δεν μας νοιάζει ποιος είναι ούτε από πού κρατάει η σκούφια του ούτε τί πιστεύει», «η δημοκρατία δεν μας αφορά αφού είναι έτσι». Η πρώτη ύλη του φασισμού και της εκτροπής είναι αυτή. Και στην Ελλάδα έχουμε, οι παλιότερες γενιές, πικρή εμπειρία.
  • Αναπολώ, πραγματικά, τις παλιές σκληροτράχηλες αντιπαραθέσεις, ανάμεσα στον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου. Έδειχναν να εκπροσωπούν πολύ πιο έντονα απ’ ότι σήμερα, διαφορετικούς κόσμους, διαφορετικές σχολές πολιτικής, αντιδιαμετρικές κατευθύνσεις. Πολύ πιο έντονα από τις fake διαφορές του σήμερα, που η δεξιά «ψάχνεται» δεξιά και αριστερά και η αριστερά προσπαθεί να δικαιολογήσει γιατί η αριστερά είναι δεξιά. Όμως η αντιπαράθεση των δύο μεγάλων αυτών ηγετών, έγραψε τους άγραφους κανόνες του πολιτεύματος. Ποτέ δεν ξεπέρασε τα όρια, ποτέ δεν ετέθη θέμα ήθους, αμφισβήτησης της ηθικής υπόστασης του αντιπάλου και ήδη η ιστορία έχει αποκαλύψει, ότι στις κρίσιμες περιστάσεις, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Ανδρέας Παπανδρέου, έβρισκαν τον τρόπο να συνεννοηθούν, να συντονιστούν, χωρίς τυμπανοκρουσίες, χωρίς ιαχές.
  • Οι άγραφοι κανόνες, που σε γενικές γραμμές τηρήθηκαν από το 1974, φαίνεται ότι κλονίζονται. Ο Πρωθυπουργός της «πρώτη φορά αριστεράς» αλλά και ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης και αυριανός, όπως φαίνεται, Πρωθυπουργός της χώρας, τους σβήνουν και τους ξαναγράφουν. Ο «διάλογός τους» στη Βουλή, δεν έχει προηγούμενο, ακόμα και στις πιο οδυνηρές ώρες της μεταπολίτευσης. Δεν παραγνωρίζω, ότι την κύρια ευθύνη την φέρει ο Αλέξης Τσίπρας, γιατί εκτός από τα λόγια έχει καταρρακώσει κάθε άγραφο κανόνα. Δεν παραγνωρίζω, όμως, επίσης, ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ενίοτε, ακολουθεί, εκών – άκων την ίδια λογική. «Ο πατέρας σου ζήταγε μίζες από τον Αλαφούζο». «Εσύ μιλάς που ο πατέρας σου έπαιρνε δουλειές από την Χούντα», είναι ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα του «διαλόγου». Τα άλλα τα παραλείπω. Έχουν κατακλύσει το Ίντερνετ, προσφέροντας «ψυχαγωγία» στο διψασμένο για αίμα κοινό.
  • Ποιός κέρδισε από τον «διάλογο»; Ο Μιχαλολιάκος και η Χρυσή Αυγή. Ανέβηκε περιχαρής στο βήμα και είπε «Ό,τι είπε ο κύριος Τσίπρας εναντίον του κυρίου Μητσοτάκη είναι αλήθεια, το πιστεύω απόλυτα. Ό,τι είπε ο κύριος Μητσοτάκης εναντίον του κυρίου Τσίπρα είναι αλήθεια, το πιστεύω απόλυτα». «Εγώ είμαι Έλληνας εθνικιστής. Πιστεύω στην Ευρώπη των εθνικισμών». Τί να προσθέσω; Ένα μόνο. Στην πολιτική, τόσο η άνοδος, όσο και η πτώση, απαιτούν ήθος και αξιοπρέπεια. Γιατί, όπως λέει ένας φίλος μου, ό,τι σηκώνεται θα πέσει και ό,τι πέφτει θα ξανασηκωθεί. Είναι νόμος της φύσης.