Φαίνεται σα να ταρακουνήθηκε λίγο το τοπίο με τις φωτογραφίες του κατηχητικού της Χρυσής Αυγής στη Λούτσα. Έξι χρονών παιδάκια να ακούνε κηρύγματα μίσους, προκαλεί κάποιο σοκ. Ίσως δοθεί η ευκαιρία να κουβεντιάσουμε λίγο για το τι μαθαίνουμε στα παιδιά μας και πόσο μίσος τους προμηθεύουμε από μικρή ηλικία. Αρχίζοντας από το πόσο μίσος μπορεί να αντέξει η παιδική ψυχή, αν το χρειάζεται, πού την οδηγεί και τι της εξασφαλίζει.
Αναγκαστικά θυμήθηκα τις πρώτες εμπειρίες των παιδιών μου στον παιδικό σταθμό, καθώς άκουγα τα αγανακτισμένα σχόλια. Δυόμισι χρόνων πρωτοέμαθαν να τραγουδούν το «Κορόιδο, Μουσολίνι» και με ανατρίχιαζαν με το στίχο «…εσύ κι η Ιταλία, η πατρίδα σου, η γελοία…». Πώς να κάνεις κήρυγμα στο νήπιο περί σεβασμού στις πατρίδες όλου του κόσμου; Φαίνονταν να διασκεδάζουν στις γιορτές κουνώντας το σημαιάκι τους, δεν θα τους το χαλούσαμε με αναλύσεις.
Όταν όμως ο μικρός γύρισε μια μέρα σπίτι κλαίγοντας με μαύρο δάκρυ επειδή είχε μάθει ότι «ήμασταν σκλάβοι τετρακόσια χρόνια» κάπως έπρεπε να τον παρηγορήσω. Κι αμέσως θυμήθηκα το δικό μου ψυχικό τραύμα σε αντίστοιχη ηλικία και εξεπλάγην που, τόσα χρόνια μετά, με τόση πρόοδο της παιδαγωγικής, με τόσες αλλαγές εν γένει, τα παιδιά έπρεπε να περνάνε το ίδιο δράμα με το κλισέ «τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς» και, μάλιστα, σε μικρότερη ηλικία, γιατί τώρα πάνε νηπιαγωγείο και παιδικό σταθμό από τα τρία και τα τέσσερα.
Θέλω να πω ότι τα κηρύγματα μίσους περιλαμβάνονται στην επίσημη κουλτούρα μας, δεν είναι εφεύρημα της Χρυσής Αυγής. Γιατί – όταν ταυτίζεσαι με κατάσταση θύματος σε τόσο τρυφερή ηλικία, στην οποία νιώθεις, ούτως ή άλλως, ανίσχυρος και έτοιμος να γίνεις θύμα – τι άλλο μπορεί να σου προσφέρει καταφύγιο παρά το μίσος;
Άντε, όμως, να κάνεις κριτική σ? αυτό τον τρόπο διδασκαλίας της Ιστορίας ή να προσπαθήσεις να απαλύνεις τη σκληρότητα της αφήγησης, όπως εκείνο το ταλαίπωρο βιβλίο της Ρεπούση…
Τι χρησιμεύει στα παιδιά να γαλβανίζονται με τέτοια συναισθήματα για να αποκτήσουν εθνική συνείδηση; Και τι χρησιμεύει στην ίδια την εθνική συνείδηση; Θα μιλήσω ως μητέρα, ως το παιδί που υπήρξα και που θυμάμαι, και ως Ελληνίδα που παρατηρεί τις σχέσεις των ανθρώπων με τον τόπο τους και με την έννοια της πατρίδας. Νομίζω ότι δεν χρησιμεύει σε τίποτε, νομίζω ότι κάνει κακό και στους ανθρώπους και στις εθνικές συνειδήσεις και στο πολιτικό αίσθημα και σε όλα. Και σε όλους.
Τα παιδιά είναι όντα που αισθάνονται ανυπεράσπιστα στο μεγάλο κόσμο των μεγάλων. Η δουλειά των μεγάλων είναι να τα πείσουν ότι αξίζει τον κόπο η ζωή, αξίζει να μεγαλώσουν και να παραλάβουν αυτό τον κόσμο που τους φαίνεται τρομερός και φοβερός. Γι? αυτό τον μικραίνουμε στα μέτρα τους και τους τον διδάσκουμε λίγο-λίγο, με παιχνίδια στην αρχή και παραμύθια, με θετικές προτάσεις, με παραδείγματα δικαιοσύνης. Αν αποκαρδιωθούν από μικρά, αν απελπιστούν, θα παραιτηθούν απο την προσπάθεια να μάθουν, να προοδεύσουν, να διεκδικήσουν, να επικοινωνήσουν με τους συνομηλίκους τους. Θα συσσωρεύσουν υλικό δυστυχίας που θα τους εγγυάται διαστρεβλωμένη αντίληψη των πραγμάτων, ισόβια παράπονα και έλλειψη ικανοποίησης. Και, επιπλέον, θα αποκτήσουν λάθος αντίληψη για τον κόσμο, δεν θα καταλαβαίνουν εύκολα τους άλλους, δεν θα τους εμπιστεύονται, δεν θα χαίρονται, γιατί θα έχουν διδαχθεί τη δυσπιστία ως τρόπο αντιμετώπισης του κόσμου και των ανθρώπων.
Το ανθρώπινο υλικό, με αυτά τα χαρακτηριστικά, μπορεί να μοιάζει εύπλαστη ύλη για τη μιλιταριστική κοινωνία που φαντασιώνεται το εκπαιδευτικό μας σύστημα σε πολλές του εκφάνσεις. Αλλά δεν βοηθά να φτιαχτεί κοινωνία πολιτών με συνείδηση για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους που μπορούν να απολαμβάνουν, να καταλαβαίνουν τι τους συμβαίνει, να διεκδικούν και να υπερασπίζονται. Το σχολείο μεγαλώνει τα παιδιά μας σαν μελλοντικούς φαντάρους που πρέπει να είναι έτοιμοι για αυτοθυσία, χωρίς ερωτήματα. Ευτυχώς, κάνει κι άλλα πράγματα και του ξεφεύγει αυτός ο στόχος. Η Χρυσή Αυγή, πάντως, απλώς έχει να βαθύνει σε αυτό το στρωμένο έδαφος. Να πάρει το ήδη δημιουργημένο μίσος, τα αισθήματα μειονεξίας και τα παράπονα και να τα οργανώσει.
Πιστεύετε ότι χρειαζόμαστε τέτοιους πολίτες; Ακόμη και πόλεμος να γίνει, όπως συνεχώς απειλούν, πιστεύετε ότι χρειαζόμαστε τέτοιους στρατιώτες; Αν δεν γίνει πόλεμος πάντως – και δεν αποδειχτεί ποτέ το ορθόν ή όχι της επιλογής αυτής – τζάμπα τη φτιάχνουμε και την καλλιεργούμε τόση δυστυχία. Κάπως πρέπει να το ξανασκεφτούμε το πράγμα. Rethink patriotism.
Στο μεταξύ, επειδή τίποτε δεν δείχνει την παραμικρή διάθεση να εξεταστούν όλα αυτά και να κριθούν, μάλλον το αντίθετο συμβαίνει, μένει στους γονείς να υπερασπιστούν τα παιδιά τους – όπως μπορούν. Δεν είναι και η πιο εύκολη δουλειά του κόσμου, με όλη την περιρρέουσα υστερία, αλλά έτσι έχουν τα πράγματα, δεν υπάρχει βοήθεια.