Σταδιακά η ΕΕ προσεγγίζει διαφορετικά τα πράγματα. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος για την Εξωτερική Πολιτική Ζοζέπ Μπορέλ μέσα στο «έγγραφο επιλογών» σχετικά με την Κύπρο επιχειρεί να βάλει στο τραπέζι τα ουσιώδη. Σημειώνει την ανάγκη για «αποφασιστική δράση της διπλωματίας», ώστε να οδηγήσει στην επανάληψη των συνομιλιών για το Κυπριακό στη βάση της ΔΔΟ (Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας), κάτι που όπως σημειώνει, «θεωρεί ακόμα εφικτή», ενώ στηρίζει την «διατήρηση της δέσμευσης της ΕΕ για μια αμοιβαία επωφελή εταιρική σχέση» με την Τουρκία. Για πρώτη φορά σε αυτό το επίπεδο υπογραμμίζει πως «η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να υποστηρίζει την Τ/κ Κοινότητα και την επανένωση για να διασφαλίσει το κοινό ευρωπαϊκό μέλλον των Κυπρίων», καλώντας την κυπριακή κυβέρνηση «να υιοθετήσει συμπεριληπτική πολιτική για την Τ/κ Κοινότητα».
Η Κύπρος μάλλον δεν «διαβάζει» κείμενα ή παραδείγματα που θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα και για την ίδια. Το ιρλανδικό είναι ένα ιδιαίτερα δημοφιλές ζήτημα στη νήσο. Όλοι το παρακολουθούσαν. Πότε όμως η Ιρλανδία πήγε σε Eυρωπαϊκα Συμβούλια για «καταγγελίες» και «κυρώσεις» επί του ιρλανδικού; Οι πρωταγωνιστές της ένοπλης σύγκρουσης για την Βόρεια Ιρλανδία, αφού έθεσαν τις βάσεις-Συμφωνία της «Μεγάλης Παρασκευής», μετά απάντησαν το απλό ερώτημα: από αυτήν την ΕΕ τι αξιοποιώ ώστε να δώσω στη λύση περισσότερη ουσία;
1. Πήραν ευρωπαϊκά προγράμματα. Τα αξιοποίησαν. Έβαλαν ειδικούς για να ετοιμάσουν τα κείμενα και στη συνέχεια τα πέρασαν σε δύο κοινοτικούς προϋπολογισμούς
2. Αξιοποίησαν δημοσκοπήσεις: ποια σημεία να προσέξουν, ποιες ανησυχίες της κοινής γνώμης να αντιμετωπίσουν καλύτερα. Έτσι η αξιοποίηση της ΕΕ δεν γινόταν του κουτουρού/γινόταν με μελετημένες κινήσεις.
3. Προγράμματα συμφιλίωσης, υποδομές που έκτιζαν γέφυρες συνεννόησης.
4. Ειδικό πρόγραμα υποστήριξε την επαγγελματική αποκατάσταση παλιών ανταρτών του IRA/ομαλή προσαρμογή και ένταξή τους στη νέα κατάσταση πραγμάτων.
5. Οι δύο αντίπαλες πλευρές του ιρλανδικού έκτισαν τις βάσεις, αξιοποίησαν τα εργαλεία που προσφέρει η ΕΕ για να καταστήσουν τη συμφωνία ανθεκτική.
Μακροχρόνιες συγκρούσεις δεν λύονται «εδώ και τώρα». Το σλόγκαν αυτό είναι το άλλοθι για να μην έρθει η λύση. Χρειάζεται χρόνος, στάδια, μεταβατικές διατάξεις. Από το 2004 τρεις πρόεδροι (Παπαδόπουλος, Χριστόφιας, Αναστασιάδης). Πέρασαν ήδη 17 έτη. Και οι τρεις έφτασαν κοντά σε μια «στρατηγική συμφωνία» στο κυπριακό (2004, 2010, 2017). Ποιος έθεσε το ερώτημα «από αυτήν την ΕΕ τι μπορώ να αξιοποιήσω ώστε να δώσω στη λύση περισσότερη ουσία και ανθεκτικότητα»; Ποιος έθεσε λ.χ. το ζήτημα της ανοικοδόμησης της Αμμοχώστου στον κοινοτικό προϋπολογισμό; Γιατί οι ιρλανδοί πέτυχαν;
Αν εμείς επιμένουμε στο «παρά πέντε», το περιβάλλον αλλάζει, νέα συμφέροντα δημιουργούνται στην περίμετρο και αυτά δείχνουν πως η αδράνεια έχει κόστος. Η Μόσχα ανακοίνωσε στις 25/11 πως «η Ρωσία υποστηρίζει την ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας –θα συμβάλει στην περιφερειακή σταθερότητα». Η εκπρόσωπος τύπου του ρωσικού υπεξ Μ. Ζαχάροβα δήλωσε πως «η Αρμενία ζήτησε από τη Ρωσία να βοηθήσει σε αυτή τη διαδικασία. Κάποια βήματα σε αυτή την κατεύθυνση έχουν ήδη ληφθεί». Μιλώντας στην τουρκική εθνοσυνέλευση ο Μ. Τσαβούσογλου ανακοίνωσε πως «Τουρκία και Αρμενία θα διορίσουν πρέσβεις στην προσπάθεια για ομαλοποίηση των σχέσεων τους» («Χουριέτ», 13/12). Επιπλέον, θα επαναρχίσουν οι αεροπορικές πτήσεις μεταξύ Ερεβάν και Κ/πολης σύντομα. Την επομένη ο εκπρόσωπος τύπου του υπεξ Αρμενίας Vahan Hunanyan επιβεβαίωσε την δήλωση Τσαβούσογλου: «ομαλοποίηση χωρίς προϋποθέσεις».
Τουρκία και Αρμενία δεν έχουν διπλωματικές σχέσεις από το 1993. Την απόφαση έλαβε η Τουρκία σε ένδειξη αλληλεγγύης στο Αζερμπαϊτζάν (διένεξη για το Nagorno-Karabakh)-επίσης έκλεισε την συνοριακή διάβαση για τον ίδιο λόγο. Το 2009 υπέγραψαν συμφωνία για εγκαθίδρυση διπλωματικών σχέσεων αλλά η Τουρκία δεν την επικύρωσε μέχρι να αποχωρήσει η Αρμενία από το Νακόρνο Καραμπάχ. Ακολούθησε η πριν από ένα χρόνο επανάκτηση μεγάλου μέρους του Νακόρνο Καραμπάχ από το Αζερμπαϊτζάν και η υπογραφή συμφωνίας ειρήνευσης Αρμενίας -Αζερμπαϊτζάν με μεσολάβηση Πούτιν (τα στοιχεία από «Χουρριέτ», 13/12).
Θυμίζω πως στις 4 Ιουνίου 2019 διεξήχθη «τριμερής» συνάντηση Κύπρου-Ελλάδας-Αρμενίας στη Λευκωσία με οικοδεσπότη τον Ν. Χριστοδουλίδη. Συμφώνησαν διάφορα. Έκτοτε τίποτε. Με βάση το δόγμα «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου», η Αρμενία είναι ακραίας μορφής φίλος της Κύπρου. Σήμερα ζητά μεσολάβηση από τη Ρωσία για αποκτήσει κανονικές σχέσεις με την Τουρκία! Ασφαλώς κοιτάζει τα συμφέροντά της και προσαρμόζει την πολιτική της-όπως κάνουν όλα τα έθνη. Ίσως μόνο η Κύπρος κατέστη αιχμάλωτη μιας προσέγγισης που αρνείται να δει τα πασιφανή. Τίποτε αθώο σε αυτό. Στο υπεξ και βλέπουν και διαβάζουν αλλά ότι αποσυντονίζει το συστημα της ακινησίας στο κυπριακό, το αγνοούν. Γι΄αυτό και η πιο πάνω είδηση χάθηκε στη μέση του Καραμπάχ!
Το έγγραφο επιλογών Μπορέλ έχει σημαντική πολιτική αξία για τις μελλοντικές εξελίξεις γύρω από το κυπριακό. Ο Ζ. Μπορέλ «θεωρεί ακόμα εφικτή» την ΔΔΟ. Προφανώς ο Ε. Τατάρ δεν είναι «θέμα», υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι θα διεξαχθούν σοβαρές συνομιλίες υψηλού επιπέδου ανάμεσα σε Βρυξέλλες-Άγκυρα («θετική ατζέντα» με στόχο την ανανέωση της από 1 Ιανουαρίου 1996 Τελεωνειακής Ένωσης, μεταναστευτικό, κατάργηση θεωρήσεων βίζας, μελλοντική σχέση). Το έγγραφο Μπορέλ δείχνει πως το όλο πακέτο ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με τις επιλογές της ε/κ κοινότητας στις προεδρικές εκλογές του 2023. Εάν δηλαδή με τις αποφάσεις της πλειοψηφίας θα εκλεγεί ηγέτης που θα μπορεί να πάρει μεγάλες αποφάσεις. Αυτό είναι το κύριο θέμα του 2023.