Φτάσαμε στις εκλογές χωρίς να συμφωνούμε στο διακύβευμα. Δεν είναι παράξενο. Τουλάχιστον, ας είμαστε ξεκάθαροι, ο καθένας από τη θέση του. Από τη θέση ενός σχολιαστή, βλέπω ένα κεντρικό πρόταγμα: η Ελλάδα να ενταχθεί (όχι «να παραμείνει») στην Ευρωζώνη. Στο πλαίσιο αυτό θα συναντήσει τη μόνη της τύχη να κρατήσει ένα ορίζοντα ευημερίας και να γίνει ευνομούμενη χώρα. Η κρίση έφερε την πραγματικότητα στην επιφάνεια: το ελληνικό κεκτημένο βρίσκεται σε διάσταση με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Εννοώ ότι από συνδυασμό εξωγενών και ενδογενών παραγόντων αναδείχθηκε η ασυμβατότητα της κοινωνικο-οικονομικής δομής της χώρας με το ευρωπαϊκό υπόδειγμα, όπως πραγματώνεται, με ένα εύρος διακυμάνσεων, από τις χώρες της Ευρωζώνης. Επιπλέον, το ελληνικό κεκτημένο θρυμματίστηκε. Ενστερνίζομαι την άποψη ότι η μόνη ελπίδα για ευημερία και κοινωνική δικαιοσύνη βρίσκεται στον ευρωπαϊκό πυρήνα. Ίσως, αργά ή γρήγορα, ο πυρήνας να εκραγεί. Ίσως, πάλι, να αντέξει, να μετασχηματισθεί και να δυναμώσει. Το στοίχημά μας, πιστεύω, δεν μπορεί να είναι διαφορετικό.
Το στοίχημα του ΣΥΡΙΖΑ είναι διαφορετικό. Αν θα ακυρώσει ή όχι το Μνημόνιο έχει δευτερεύουσα σημασία. Η ουσία είναι ότι το οικονομικό μοντέλο που προκρίνει σήμερα ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ασύμβατο με την ευρωπαϊκή θέσμιση και την ευρωπαϊκή πρακτική. Η απάντηση του ΣΥΡΙΖΑ είναι η ανατροπή της ευρωπαϊκής θέσμισης και πρακτικής. Το λάθος του είναι διπλό.
Ήταν ωραία η συνέντευξη του Τσίπρα στον Θεοδωράκη. Ο δημοσιογράφος αφαίρεσε από τον πολιτικό ένα μέρος της ξύλινης πανοπλίας του. Ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ είναι καλύτερος χωρίς αυτήν. Αλλά και οι αδυναμίες του γίνονται πιο εμφανείς: παράδειγμα «κοινωνικής οικονομίας» είναι η Αργεντινή. Ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ ομολογεί την έλξη που ασκεί «στο μυαλό του» η Λατινική Αμερική. Και παρακάτω: «Πού θα κριθεί το αν θα μείνουν στην σκληρή στάση οι Ευρωπαίοι; Θα κριθεί από την κοινή γνώμη στην Ευρώπη». Ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ αγνοεί ότι η θέση των Ευρωπαίων ηγετών είναι πολύ πιο «φιλελληνική» από τη στάση της κοινής γνώμης των χωρών τους – και το μεταξύ τους χάσμα μεγαλώνει επικίνδυνα, μέρα με τη μέρα. «Αν ο ΣΥΡΙΖΑ κάνει κυβέρνηση θα είναι μεγάλη επιτυχία για το λαό μας και για τους λαούς της Ευρώπης». Στο μυαλό του ηγέτη του ΣΥΡΙΖΑ, στα πρότυπα της κομμουνιστικής Αριστεράς, οι λαοί της Ευρώπης δεν απαρτίζονται από τους σημερινούς πραγματικούς ανθρώπους. Είναι μια ιδεατότητα προς την οποία τείνει η αμείλικτη διαλεκτική της Ιστορίας.
Το στοίχημα του ΣΥΡΙΖΑ είναι η λατινοαμερικανοποίηση της Ευρώπης. Αν το αναλάβουμε, θα γίνει το ευκολότερο για όλους: η λατινοαμερικανοποίηση της Ελλάδας. Το plan B, που κρατιέται ως επτασφράγιστο μυστικό, είναι η αναπόφευκτη κατάληξη της εφαρμογής του plan A. Θα ήταν στρεψοδικία να χαρακτηριστεί ως κινδυνολογία εκείνο που από τον ΣΥΡΙΖΑ ομολογείται ως επιθυμητό. Τελικά, όμως, η επιλογή είναι δική μας. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ξεκάθαρος. Όσοι τον ψηφίσουν για να μην εφαρμόσει αυτά που επαγγέλλεται έχουν ένα μεγάλο μειονέκτημα έναντι εκείνων που θα τον ψηφίσουν για τον αντίθετο λόγο, δηλαδή, απλά και καθαρά, για να τα εφαρμόσει. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ μπλοφάρει, οι δεύτεροι θα ζητήσουν τα ρέστα από το κόμμα τους, ενώ οι πρώτοι, από τον εαυτό τους και μόνο. Ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ το ξέρει: «Εμείς δεν θα σας προδώσουμε ποτέ. Δεν θα σας πούμε άλλα προεκλογικά και άλλα μετεκλογικά» (συγκέντρωση στην Ομόνοια, 14/6). «Εμείς, αν δεν τα κάνουμε όλα αυτά, την άλλη μέρα θα είμαστε στο καναβάτσο … ούτε μία μέρα δεν θα μπορέσουμε να κρατηθούμε στην εξουσία» (συνέντευξη στην Έλλη Στάη, ΝΕΤ, 13/6).
Το συμπέρασμα δεν έχει να κάνει με την εφαρμογή του κώδικα πολιτικής δεοντολογίας. Είναι πραγματιστικό. Είτε ακυρώσει άμεσα το Μνημόνιο, είτε όχι, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί να ανατρέψει μετεκλογικά την προεκλογική ρητορική του τόσο όσο χρειάζεται για να μη διαρρήξει η χώρα τη σχέση της με την Ευρωζώνη.
Αν θέλουμε να παλέψουμε την υπόθεση της Ευρωζώνης, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι η κατάλληλη επιλογή. Είναι η ΝΔ; Ελάχιστα. Απλώς, το «ελάχιστα» είναι ορθολογικά προτιμότερο από το «καθόλου». Αν από τη μια μεριά έχεις 10% πιθανότητες να επιζήσεις και από την άλλη 100% πιθανότητες να πεθάνεις, η επιλογή μπορεί να είναι δύσκολη με σπασμένα νεύρα. Αλλά αν στην επιλογή που δίνει κάποια πιθανότητα επιβίωσης προσθέσεις μια μεγαλύτερη πιθανότητα αποφυγής του άμεσου θανάτου, τότε τα πράγματα γίνονται κάπως καλύτερα: μπορεί κάτι άλλο να σκεφτείς εντωμεταξύ. Για παράδειγμα, κάτι μπορεί να βλαστήσει στους επόμενους μήνες στα αποκαΐδια της κεντροαριστεράς. Εφόσον υπάρχει ακόμα ζωή.
Στο διάστημα αυτό ενδέχεται το γνώριμο πολιτικό προσωπικό μας να λάβει βελτιώσεις στο Μνημόνιο. Η απόρριψή τους από το ΣΥΡΙΖΑ θα γίνει αιτία νέων εκλογών. Τσίπρας προς Θεοδωράκη: «Η κυβέρνηση Σαμαρά [αν προκύψει] θα είναι μια παρένθεση χρονική διότι η προοπτική διακυβέρνησης του τόπου από την Αριστερά είναι αναπόφευκτη». Ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ βλέπει το ενδεχόμενο όλα να κριθούν όχι τώρα αλλά σε λίγους μήνες. Δεν βλέπει το ενδεχόμενο να κριθούν σε λίγους μήνες εις βάρος του ΣΥΡΙΖΑ.
Η λειτουργική ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη είναι το πραγματικό εθνικό διακύβευμα. Αν η διακυβέρνηση της χώρας δεν ανατεθεί αύριο στον ΣΥΡΙΖΑ το διακύβευμα θα εξακολουθήσει να υφίσταται. Αναγκαία (αλλά όχι επαρκής) προϋπόθεση για να κερδηθεί το στοίχημα είναι η ανασύνθεση του πολιτικού συστήματος, ώστε τα κόμματα που διεκδικούν την εξουσία να ανταγωνίζονται σ’ ένα πεδίο με κοινές ευρωπαϊκές αναφορές. Εκ των πραγμάτων τίθεται το αίτημα για την ανασυγκρότηση της κεντροαριστεράς. Θα είναι ίσως δύσκολο να γίνει μέσα σε λίγους μήνες και με τη χώρα στην κόψη του ξυραφιού. Πάντως, το ΠΑΣΟΚ και η ΔΗΜΑΡ θα αναγκαστούν να κάτσουν στο ίδιο τραπέζι.
Στους επόμενους μήνες και ο ΣΥΡΙΖΑ, αν λάβει τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, θα βρεθεί ενώπιον επιλογών. Ο Τσίπρας προανήγγειλε στο Θεοδωράκη ένα «μεγάλο συνέδριο» με τη συμμετοχή νέων μελών, πέρα από τις «συνιστώσες», ώστε «να μπορέσει ο ΣΥΡΙΖΑ να μετεξελιχθεί … σε μια μεγάλη, λαϊκή, πλατιά, δημοκρατική παράταξη της Αριστεράς». Σ’ αυτό το τελευταίο, στην αμφισημία και την ένταση της έκφρασης «μεγάλη δημοκρατική παράταξη της Αριστεράς» συνοψίζονται δύο διαφορετικές επιλογές. Εδώ προβάλλεται η αντίθεση ανάμεσα στις δυο σημερινές ομάδες ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ, που δεν θα λυθεί επωφελώς για τη χώρα με το κόμμα στην εξουσία.
Οι επόμενοι μήνες θα είναι δύσκολοι και κρίσιμοι, αλλά το πεδίο των πολιτικών λύσεων θα είναι ανοιχτό, κυρίως για την ανασυγκρότηση του «προοδευτικού χώρου». Απ’ αυτή θα εξαρτηθεί πιθανώς η τύχη της χώρας, όταν ξανατεθούν τα ερωτήματα που αποφεύγουμε να αντικρύσουμε. Εφ’ όσον, εν τω μεταξύ, κρατηθούμε στη ζωή και διατηρήσουμε τις αισθήσεις μας.