Ο ελληνισμός της Διασποράς έχει να επιδείξει στο παρελθόν πολλούς μεγάλους ευεργέτες. Ανθρώπους που έζησαν και πλούτισαν σε όλα τα μέρη της γης, κράτησαν την ψυχική τους σύνδεση με την Ελλάδα και θέλησαν να συμβάλουν με έργα στο νέο, φτωχό κράτος το 19ο αιώνα. Αβέρωφ, Αρσάκης, Ζάππας, Συγγρός, Τοσίτσας είναι λίγα από τα ονόματα αυτής της πλειάδας μεγάλων ευεργετών. Και σήμερα υπάρχουν πολλοί που βοηθούν την Ελλάδα της κρίσης μα και προσφέρουν σε πολιτιστικές υποδομές, σε χρηματοδότηση σπουδών, δράσεων κλπ και μπορεί να υπάρξουν πολλοί περισσότεροι με τις κατάλληλες συνθήκες που να εμπνέουν.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, παρατηρείται φυγή επιστημόνων από την Ελλάδα σε χώρες που παρέχουν καλλίτερες ευκαιρίες καριέρας, αμοιβών, συνθηκών ζωής. Και αν ο περιορισμός της τάσης αυτής, αλλά και η επιστροφή πολλών που φεύγουν εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από το αν η Ελλάδα θα επανέλθει σε τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης, αυτό ελάχιστα αφορά τους άριστους, αυτούς που λέμε ότι διαπρέπουν έξω.
Η Μεγάλη Ιδέα παλιά ήταν η προσάρτηση τόπων όπου κατοικούσαν κατά πλειοψηφία Έλληνες. Σήμερα το ζητούμενο είναι η “προσάρτηση” εκείνων που έφυγαν ή φεύγουν ή και θα φύγουν και προσφέρουν το μυαλό τους και την εργασία τους αλλού. Κυρίως αυτών που διαπρέπουν ακαδημαϊκά και ερευνητικά και μαθαίνουμε γι’ αυτούς αναγνωρίζοντας ένα ελληνικό όνομα σε μια ανακάλυψη, σε μια επιστημονική επιτυχία. Σε κατάλογο που αναφέρει ο καθηγητής ιατρικής του Stanford κ. Ι. Ιωαννίδης[1] πάνω από 600 από τους περίπου 700 έλληνες επιστήμονες με επιρροή παγκοσμίως δεν βρίσκονται στην Ελλάδα2. Υπάρχει λοιπόν μια μεγάλη δεξαμενή επιστημόνων πολλοί από τους οποίους, πιστεύω, θα γυρνούσαν στην Ελλάδα αν τους παρεχόντουσαν συνθήκες ανάλογες με αυτές που τους παρέχονται στο εξωτερικό.
Η Νέα “Μεγάλη Ιδέα” θα μπορούσε να είναι η δημιουργία ενός νέου πανεπιστημίου στην Ελλάδα. Νέου πανεπιστημίου απαλλαγμένου από τα βαρίδια που έχουν τα υπάρχοντα και αφορούν τόσο στο θεσμικό τους πλαίσιο όσο και στις διαμορφωμένες καταστάσεις προσωπικού, ισορροπιών, επιρροών δύναμης, κομματικής εξάρτησης. Είναι όλα αυτά τα οποία αντιμάχονται ή προσπαθούν να παρακάμψουν αρκετοί επιστήμονες καθηγητές και ερευνητές που κάνουν ηρωικό αγώνα στα ασφυκτικά και απωθητικά πλαίσια της Ελλάδας. Μα και αρκετοί τα αποδέχονται μοιρολατρικά έχοντας παραιτηθεί από την προσπάθεια, βολευόμενοι στη “μίζερη” πραγματικότητα των ανυπέρβλητων δυσκολιών, της κατάργησης της ακαδημαϊκής ελευθερίας… εν ονόματί της, των αυθαιρεσιών και καταλήψεων, της βρωμιάς στους τοίχους δήθεν για ελευθερία της έκφρασης, το νέο “σπουδαστικό” της νέας “ασφάλειας”. Τέλος υπάρχουν βέβαια και αυτοί που όχι μόνον αποδέχονται αλλά και εκμεταλλεύονται όλα αυτά, για να ανέβουν βαθμολογικά, για να ανταμειφθούν πολιτικά ή για να αμείβονται αναπαυόμενοι.
Ένα νέο πανεπιστήμιο, απαλλαγμένο από όλα αυτά και με τους άριστους της διασποράς (κυρίως) θα ταρακουνούσε και τα υπάρχοντα πανεπιστήμια. Σε κάποιες περιπτώσεις θα αποτελούσε κίνητρο βελτίωσης, σε κάποιες άλλες περιπτώσεις (μακαριότητας και ακινησίας) θα αποτελούσε συγκριτικό στοιχείο απαξίωσης. Για τα τελευταία θα μπορούσε κανείς να πει “θα χάσει η Βενετιά βελόνι”.
Για να στηθεί ένα νέο πανεπιστήμιο πρέπει να συντρέξει και το κράτος. Πρώτα απ’ όλα με την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου που να επιτρέπει την ίδρυση μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων. Έπειτα, το κράτος θα μπορούσε να παραχωρήσει δημόσια έκταση. Τέλος, η μεγαλύτερη συμβολή του κράτους θα ήταν η πλήρης αποχή του από κάθε ανάμιξη.
Ναι λοιπόν ας ονειρευτούμε, ας προωθήσουμε τη Νέα “Μεγάλη Ιδέα”. Ένα νέο πανεπιστήμιο απαλλαγμένο από όλα τα βαρίδια, ανταγωνιστικό ως προς τα καλλίτερα διεθνώς. Και προοδευτικό! Προοδευτικό όπως είναι π.χ. το Στάνφορντ (και ασφαλώς και άλλα) που πριν λίγα χρόνια ανήγγειλε ότι η εισαγωγή φοιτητών είναι πλέον εντελώς ανεξάρτητη από τις οικονομικές τους δυνατότητες. Το Πανεπιστήμιο, χάρις στους χορηγούς του, δέχεται πλέον τους φοιτητές του με μόνο κριτήριο την αριστεία (ναι, την αριστεία!) και από εκεί και πέρα εξετάζει και παρέχει συνδρομή, όση και σε όποιον/α χρειάζεται.
Συνοψίζοντας: Για να προωθηθεί η νέα “Μεγάλη Ιδέα” πρέπει να υπάρξουν τρεις βασικές προϋποθέσεις συν μία:
- Εθνικοί Ευεργέτες πού είναι διατεθειμένοι να δωρίσουν σημαντικά ποσά και να συνεργαστούν γι’ αυτό το σκοπό.
- Έλληνες επιστήμονες κύρους της διασποράς που είναι διατεθειμένοι να έλθουν στην Ελλάδα και να μετάσχουν διδάσκοντας και ερευνώντας.
- Πολιτεία έτοιμη να συνδράμει α) παρέχοντας το απαραίτητο θεσμικό πλαίσιο β) παρέχοντας το χώρο γ) απέχοντας από κάθε ανάμιξη, και
- Να αναλάβει πρωτοβουλία με όραμα και σχέδιο μικρή ομάδα από αρχικούς ευεργέτες, από έλληνες επιστήμονες κύρους και από ειδικούς στα οικονομικά της εκπαίδευσης με επικεφαλής μάνατζερ. Αυτή θα είναι ομάδα πρωτοβουλίας που θα μπορεί να εμπνεύσει, να σχεδιάσει, να αποτελέσει τη μαγιά και να δημιουργήσει συνθήκες χιονοστιβάδας που θα φέρει κι άλλους δωρητές κι άλλους επιστήμονες.
Μοιάζουν όλα αυτά με όνειρο μη πραγματοποιήσιμο. Ίσως. Αν αποδεχτούμε τη σημερινή κατάσταση μιζέριας, εγκατάλειψης, οπισθοδρόμησης. Όμως, πιστεύω, ναι μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Γιατί; Όπως είχε πει και ελληνίδα Ολυμπιονίκις: “για την Ελλάδα ρε γαμώτο!”. Γιατί για να γίνουν τα όνειρα πραγματικότητα πρέπει πρώτα να υπάρχουν όνειρα και αυτά να μετατραπούν σε στόχο.
[1] Ιδέ “Tractactus για την έκτη φήμη”. Ι. Π. A. Ιωαννίδης, εκδόσεις Κέδρος 2016
2 Απόψεις, βασισμένες σε στοιχεία, του καθηγητή Ι.Π.Α. Ιωαννίδη μπορεί να δει κανείς στο Reflection on the Greek Brain Drain που είναι αναρτημένο στο youtube