Μικροϊστορίες των επιστημών και της φιλοσοφίας
—του Γιώργου Θεοχάρη—
Η λογική μπορεί να σε τρελάνει. Είναι, σου λέει (ο Αριστοτέλης πρώτος και καλύτερος), απαραίτητο εργαλείο των επιστημών και της φιλοσοφίας· αλλά και τα εργαλεία καμιά φορά χαλάνε. Τότε προκύπτουν τα φοβερά και τρομερά Παράδοξα. Άλλα από αυτά έχουν λύση, άλλα όχι. Και όλα έχουν την πλάκα τους – αρκεί να τα αντιμετωπίζεις ως αυτό που είναι: πνευματικά παιχνίδια (και τα παιχνίδια να τα αντιμετωπίζεις με τον τρόπο των παιδιών: πλάκα-πλάκα, απολύτως σοβαρά).
Ένα από αυτά, το Παράδοξο του Δικαστηρίου, είναι ένα πρόβλημα λογικής από την Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα. Η ιστορία έχει ως εξής: Ο μέγας σοφιστής Πρωταγόρας δέχτηκε να διδάξει ρητορική τον νεαρό Εύαθλο, με τη συμφωνία ότι ο μαθητής θα πλήρωνε τα δίδακτρα όταν θα κέρδιζε την πρώτη του δίκη. Μετά το πέρας της διδασκαλίας, ο Εύαθλος αποφάσισε να μην ασχοληθεί με τη δικανική ρητορεία. Ο Πρωταγόρας, διαβλέποντας δόλο στην απόφαση του πρώην μαθητή του (πώς θα κέρδιζε δίκη για να τον πληρώσει, αν δεν αγόρευε σε δικαστήριο;) αποφάσισε να διεκδικήσει τα οφειλόμενα δικαστικώς.
Στο δικαστήριο, ο Πρωταγόρας είπε κατά την αγόρευσή του: «Επίστρεψέ μου να σου πω, ανόητε νεανία, πως πρέπει να μου καταβάλεις το ποσό που συμφωνήσαμε, είτε το δικαστήριο σε δικαιώσει είτε όχι. Εάν δικαιωθώ, θα πρέπει να με πληρώσεις γιατί έτσι θα έχει αποφασίσει το δικαστήριο, αφού θα έχω κερδίσει τη δίκη. Εάν δικαιωθείς, πάλι θα πρέπει να με πληρώσεις βάσει της συμφωνίας μας, αφού θα έχεις κερδίσει την πρώτη σου δίκη».
Σε αυτά ο Εύαθλος απάντησε: «Θα μπορούσα να έχω ξεφύγει από την πονηρή σου σοφιστεία, εάν δεν υπεράσπιζα ο ίδιος τον εαυτό μου, αλλά κάποιος συνήγορος που θα είχα προσλάβει επί τούτου. Εντούτοις, θα λάβω μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη νίκη μου αν σε κερδίσω όχι μόνο με μια ετυμηγορία υπέρ μου, αλλά αντιστρέφοντας το ίδιο σου το επιχείρημα. Συνεπώς, θα μου επιτρέψεις να σου πω με τη σειρά μου, σοφέ μου δάσκαλε, πως δεν πρόκειται να πληρώσω το ποσό που μου ζητάς, είτε το δικαστήριο σε δικαιώσει είτε όχι. Εάν δικαιωθώ, σύμφωνα με την ετυμηγορία του δικαστηρίου δεν θα σου χρωστάω τίποτα, γιατί θα έχω κερδίσει. Εάν δικαιωθείς, βάσει της συμφωνίας μας δεν θα σου χρωστάω τίποτα γιατί δεν θα έχω κερδίσει την πρώτη μου δίκη».
Οι δικαστές βρέθηκαν σε αδιέξοδο: έκριναν ότι η υπόθεση ήταν άλυτη. Ό,τι κι αν αποφάσιζαν, η απόφασή τους θα αυτοαναιρούταν. Τούτου δοθέντος, προτίμησαν να αναβάλουν την ετυμηγορία τους επ’ αόριστον…
Διαβάστε τη συνέχεια στο dim/art