Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης ήταν δημοκράτης, αριστερός, οικολόγος και φεντεραλιστής**. Εργάστηκε ως δημόσιο πρόσωπο, σωστότερα ως statesman επί πολλά χρόνια, υπηρετώντας το όραμα μιας ενωμένης Ευρώπης, με κοινωνική δικαιοσύνη, υψηλού επιπέδου δημοκρατία, περιβαλλοντική προστασία και ποιότητα ζωής. Αυτές τις ιδιότητες του Μιχάλη πιστεύω ότι θα πρέπει να έχει και ένα ρεαλιστικό, προοδευτικο σχέδιο για την έξοδο από την κρίση.

Το σχέδιο αυτό σήμερα δεν έχει καν σχηματισθεί από τον προοδευτικό κόσμο της Ευρώπης. Υπάρχουν όμως πολλά επιμέρους στοιχεία που μπορούν να συντεθούν σε ένα πειστικό σχέδιο, ένα σχέδιο που θα οραματισθεί και θα δρομολογήσει ριζικές αλλαγές στις θεσμίσεις που υπάρχουν σήμερα και οι οποίες δεν αποδείχθηκαν ικανές στην μεγάλη κρίση που διανύουμε να διασφαλίσουν τις εγγυήσεις που είχε ανάγκη η κοινωνία και η οικονομία. 

Το κεντρικό στοιχείο και σημείο αναφοράς για την εκπόνηση ενός τέτοιου σχεδίου είναι η έννοια της δικαιοσύνης. 

Χρειαζόμαστε δίκαιη διαχείριση του πλούτου. Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα που θα διασφαλίσει την αξιοπρεπή διαβίωση των φτωχότερων χρειάζεται ενα απαραίτητο συμπλήρωμα, τον μέγιστο επιτρεπόμενο πλούτο. Δεν είναι δυνατόν μεγάλες μάζες νέων σήμερα να ειναι άνεργοι και χωρίς προοπτική και μικρότερες αλλά πολύ υπαρκτές ομάδες πληθυσμού στον ευρωπαϊκό νότο να πένονται ή ακόμη και να πεινάνε και να υπάρχουν άνθρωποι με περιουσίες δισεκατομμυρίων, ικανές να αγοράσουν ολόκληρες χώρες. Η πρόθεση του Γάλλου προέδρου να φορολογήσει με 70% τους πλούσιους ήταν μια πολύ σημαντική πολιτική κίνηση, η οποία δεν μπορούσε όμως να υποστηριχθεί μόνο από μία χώρα. Και έτσι, γρήγορα αποσύρθηκε. Τα πράγματα θα ήταν πολύ διαφορετικά αν η Ε.Ε. είχε λάβει αυτήν την γενναία απόφαση και αν επίσης οι ΗΠΑ και χώρες με μεγάλη οικονομική επιφάνεια αποδέχονταν μια τόσο ριζική παρέμβαση ρύθμισης του αχαλίνωτου πλούτου. Η αποτυχία της Γαλλίας να δράσει μόνη της δείχνει πόσο μεγάλη είναι η αλληλεξάρτηση μεταξύ των χωρών της Ένωσης και επιβεβαιώνει την υποθέση εργασίας ότι καμία χώρα σήμερα δεν μπορεί να αποστασιοποιηθεί και να δράσει σε πλαίσιο εθνικής πολιτικής. Ούτε η Ελλάδα φυσικά, και γι αυτό, οι λύσεις που πρέπει να βρεθούν δεν μπορεί παρά να είναι αναγκαστικά ευρωπαϊκές. Το είπε πρόσφατα, πολύ εύστοχα ο πρωθυπουργός της Ιταλίας Ενρίκο Λέττα: ούτε η Ιταλία ούτε καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν μπορεί να επιβιώσει μόνη της στον παγκόσμιο ανταγωνισμό, όταν υπάρχουν γιγαντιαίες δυνάμεις, απέναντι στις οποίες ακόμη και η Ε.Ε. δυσκολεύεται να τα καταφέρει.

Το γεγονός ότι ζούμε στην εποχή της άγριας παγκοσμιοποίησης της οικονομίας δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει προοδευτικό σχέδιο και εναλλακτικός δρόμος. Θα επανέλθω στον Μιχάλη Παπαγιαννάκη και στην επιμονή του να επαναφέρει διαρκώς στον δημόσιο διάλογο την ανάγκη για ?προοδευτική διακυβέρνηση της παγκοσμιοποίησης?. Αν και σήμερα έχουν ξεχασθεί οι προσπάθειες για ηθικοποίηση της παραγωγής, μέσα από τις πρωτοβουλίες που αναπτύχθηκαν το 2002 στο Γιοχάνεσμπουργκ (στην Παγκόσμια Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη) για ένα παγκόσμιο οργανισμό περιβάλλοντος, που θα διασφάλιζε ότι η παραγωγή δεν θα γινόταν με όρους περιβαλλοντικού ντάμπινγκ, οι προοδευτικές δυνάμεις όχι μόνο δεν πρέπει να πάψουν να διεκδικούν, αλλά θα πρέπει να επανασυνταχθούν σε κοινή βάση, συμφωνώντας και προτείνοντας τις ζητούμενες αλλαγές.

Πέρα από τις δίκαιες θεσμίσεις στην οικονομία χρειαζόμαστε σημαντικές αλλαγές στις επιλογές της οικονομικής πολιτικής. Η υποστήριξη στην ανάπτυξη του τομέα της κοινωνικής οικονομίας ***, με κοινωνικές επιχειρήσεις που λειτουργούν με βάση το εύλογο και θεμιτό κέρδος, την δίκαιη παραγωγή και τιμολόγηση, το ηθικό εμπόριο, την κοινωνική ανταποδοτικότητα του κέρδους και με όρους σεβασμού των εργασιακών δικαιωμάτων, των περιβαλλοντικών όρων και της ποιότητας ζωής, σε συνδυασμό με την ανακατεύθυνση επενδύσεων αναπτυξιακών πόρων στην τοπική και περιφερειακή κλίμακα, είναι κινήσεις που θα αλλάξουν δραστικά το οικονομικό περιβάλλον, ενισχύωντας την κοινωνική συνοχή των τοπικών κοινωνιών, βελτιώνοντας και θωρακίζοντας αγαθά όπως το τοπίο και οι φυσικοί πόροι και κάνοντας πολύ πιο ελκυστική την μετανάστευση σημαντικών ομάδων πληθυσμού από τις πόλεις στην ύπαιθρο, μία αναγκαιότητα για την σημερινή Ευρώπη -και πρωτίστως για την Ελλάδα- που βλέπει τον υπερτροφικό τομέα των υπηρεσιών να συρρικνώνεται ταχύτατα.

Οι ?δίκαιες? παρεμβάσεις στην οικονομία δεν αρκούν για να καταστεί εφικτή η υλοποίηση ενός σχεδίου εξόδου από την κρίση. Χρειαζόμαστε και περισσότερη δημοκρατία και δικαιότερες σχέσεις συνεργασίας μεταξύ των κρατών εντός και εκτός Ε.Ε.. Η Ένωση, που σήμερα έχει βαλτώσει επικίνδυνα, χρειάζεται να υιοθετήσει εκ νέου πληρως την κοινοτική μέθοδο, την διαδικασία δηλαδή που εγγυάται μια πρωτόλεια ομοσπονδιακή λειτουργία, με όλα τα κράτη ισότιμα και με ισοβαρή ψήφο στην λήψη των αποφάσεων και να κάνει το μεγάλο βήμα προς τον σχηματισμό των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Οι δίκαιες σχέσεις θα πρέπει να εξαχθούν και στις διμερείς σχέσεις της Ε.Ε. ή των κρατών της με τις τρίτες χώρες. Ένα παράδειγμα είναι η διαχείριση του ενεργειακού πλούτου της ανατολικής Μεσογείου. Αντί να επιδιώκει κάθε κράτος την ?κατοχύρωση? των κοιτασμάτων «του» με την χάραξη ΑΟΖ, σε μία θαλάσσια λεκάνη όπου οι υπόγειες φυσικές κοιλότητες μάλλον συνδέονται μη ταυτιζόμενες με τα όρια των ΑΟΖ, (οπότε αν πχ η Ελλάδα ?τρυπήσει? πρώτη ίσως αντλεί και φυσικό άεριο που ανήκει στην αιγυπτιακή ΑΟΖ κοκ), θα μπορούσαμε αντί να ακολουθήσουμε τον δρόμο των ατελείωτων τσακωμών να διερευνήσουμε την κοινή εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου με όλες τις χώρες της περιοχής.

Μία τελευταία, απαραίτητη συμπλήρωση του ζητούμενου προοδευτικού σχεδίου για την έξοδο από την κρίση, την οποία επίσης θα προσυπέγραφε με χαρά ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης, είναι η αναγκαιότητα ενός διαφορετικού μοντέλου ζωής. Αντί για τον μονοδιάσταστο άνθρωπο που περιέγραψε ο Χέμπερτ Μαρκούζε πριν 50 χρόνια, τον άνθρωπο-καταναλωτή, χρειαζόμαστε έναν πολυδιάστατο άνθρωπο, ο οποίος θα έχει σε κεντρικό σημείο στην ζωή του την τέχνη και την αισθητική, θα εκφράζεται δημιουργικά, θα είναι και λίγο παραγωγός, θα καλλιεργεί τον λαχανόκηπό του, θα μαζεύει τις ελιές του, θα ζυμώνει το ψωμί του και θα πατήσει λίγο φρένο για να μειώσει ελαφρώς τις υψηλές ταχύτητες της εποχής μας. Χρειαζόμαστε πολύ μεγάλες επενδύσεις στην αισθητική παιδεία των Ευρωπαίων, ενθάρρυνση της καλλιτεχνικής παραγωγής και έκθεσης. Ή για να το θέσω διαφορετικά, χρειαζόμαστε μια επανανοηματοδότηση του βίου με μη υλιστικές αξίες. Αρκετά ?στεγνώσανε? οι κοινωνίες μας με την προσκόλληση στον χρηματο-οικονομικό υλισμό.

Και κάτι τελευταίο. Η προοδευτική έξοδος από την κρίση προϋποθέτει και ένα ισχυρό πολιτικό υποκείμενο. Η σοβαρή κρίση της σοσιαλδημοκρατίας στην Ε.Ε. επί πολλά χρόνια και οι πολιτικοί ανταγωνισμοί από τους Πράσινους και τους Φιλελεύθερους αφαίρεσαν την όποια δυναμική θα μπορούσε να έχει ένα ευρύ πολιτικό κίνημα που θα εργαζόταν συστηματικά και με ριζοσπαστισμό για την ταχεία μετάβαση προς την ομοσπονδιακή Ευρώπη και ταυτόχρονα θα προωθούσε ενα προοδευτικό πολιτικό σχεδιο, με στοιχεία όπως αυτά που προανέφερα. Μια πρόσφατη εξελιξη που θα μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα ειναι η δημιουργία, με πρωτοβουλία ενός ιστορικού ευρωπαϊκού κόμματος, του SPD,  της Προοδευτικής Συμαχίας μιας διεθνούς ένωσης κυρίως σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, όπου δεν αποκλειεται η συμμετοχή κομμάτων και πολιτικών χωρών του ευρύτερου προοδευτικού χώρου. Εν όψει ευρωεκλογών, η κίνηση αυτή θα μπορούσε να προσφέρει το κοινό έδαφος για πολιτικές συγκλίσεις και συνεργασίες, θέμα που απασχολεί έντονα την κεντροαριστερά στην Ελλαδα και όχι μόνο.

.