Η προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας στην Ελλάδα δρομολογεί πολύ αρνητικές σκέψεις σε σχέση με την προοπτική της κοινωνίας.
Από το ένα μέρος τα πλανητικής εμβέλειας προβλήματα, όπως είναι οι επιπτώσεις της αυτοματοποίησης της παραγωγής και άλλων εργασιακών λειτουργιών (π.χ. διαγνωστικός τομέας στην ιατρική) σε σχέση με τις θέσεις εργασίας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής και από το άλλο οι παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας, όπως είναι η διαφθορά και η αργή εξέλιξη του χρόνου σε σχέση με τον εκσυγχρονισμό πολλών τομέων δραστηριοποίησης της, συνθέτουν ένα επικίνδυνο πεδίο, διότι η πολιτική διαχείριση αυτής της πραγματικότητας είναι πολύ δύσκολη.
Εάν το πολιτικό σύστημα και οι δομές της κοινωνίας πολιτών (αν και είναι πολύ αδύναμες) δεν αποκτήσουν σύγχρονη δυναμική, η οποία θα ανατρέψει την στατικότητα και τις παθογένειες της κοινωνίας και του μοντέλου οργάνωσης της, η πορεία θα συνεχίσει να είναι καθοδική και μη βιώσιμη.
Για να γίνει εφικτή αυτή η «αλλαγή πλεύσης», βασική προϋπόθεση είναι η απαλλαγή της πολιτικής από την λογική του συστημικού πραγματισμού, ο οποίος δεν στοχεύει στην πραγμάτωση της βιωσιμότητας και ευημερίας του ανθρώπου ως υποκειμένου με κοινωνική συνείδηση, το οποίο ισορροπεί τις ανάγκες τόσο του είδους του όσο και του πλανήτη, αλλά προωθεί την βραχυπρόθεσμη λειτουργικότητα των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων και την οικονομική τους απόδοση προς όφελος μιας ολιγομελούς οικονομικής ελίτ.
Η πραγματικότητα είναι οδυνηρή και ήδη διαμορφώνονται προβληματικές συνθήκες, οι οποίες κάνουν επιτακτική την άμεση «αλλαγή πλεύσης».
Αρκεί να ληφθούν υπόψη τα αρνητικά φαινόμενα, τα οποία συνεχώς πληθαίνουν. Σύμφωνα με ανακοίνωση του Πανελλήνιου Κέντρου Οικολογικών Ερευνών (ΠΑΚΟΕ) και ειδικότερα του Τμήματος Καταναλωτή, μετά από 3.000 καταγγελίες καταναλωτών για νοθευμένα και ακατάλληλα τρόφιμα έκανε χημικές και μικροβιολογικές αναλύσεις σε δειγματοληψίες τροφίμων. Το 64% των δειγμάτων βρέθηκε νοθευμένο ή ακατάλληλο για κατανάλωση.
Συγκεκριμένα: α) στα αλλαντικά στο 67% των δειγμάτων η περιεκτικότητα σε νιτρώδη και νιτρικά βρέθηκε υψηλότερη του επιτρεπτού ορίου κατα 150%.
β) Στο ελαιόλαδο διαπιστώθηκε νοθεία στο 75% των δειγμάτων. Επίσης παραπλανάται ο καταναλωτής. Για παράδειγμα αναφαίρονται στις ετικέτες ως ελαιόλαδα πυρηνέλαια, λάδια πολυκαιρισμένα με άσχημες οσμές, ενώ παρατηρήθηκε η ύπαρξη καρκινογόνων χρωστικών σε ποσοστό 31% των δειγμάτων.
Το ίδιο ισχύει και για γαλακτοκομικά προϊόντα, χυμούς, αναψυκτικά, εμφιαλωμένα νερά, λαχανικά, ψωμί και αρτοσκευάσματα.
Αυτή η εμπειρική αποτύπωση της πραγματικότητας στον διατροφικό τομέα ουσιαστικά τεκμηριώνει την ανυπαρξία κοινωνικών αξιών, οι οποίες οριοθετούν την λειτουργία του ατόμου στην κοινωνική του διάσταση, καθώς και την έλλειψη ελέγχων από τους θεσμούς, οι οποίοι έχουν την ανάλογη ευθύνη.
Δυστυχώς τα παραδείγματα δεν εξαντλούνται σε αυτό τον τομέα, αλλά εκτείνονται στο ευρύτερο φάσμα δραστηριοποίησης της κοινωνίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για μια βιώσιμη ανθρωποκεντρική και με επαρκή περιβαλλοντική ευαισθησία πολιτική διαχείριση της πραγματικότητας με στόχο την πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος.
Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Ελληνικών Βιομηχανιών στο ορατό μέλλον το 5% έως 10% των θέσεων εργασίας θα υποστούν τις επιπτώσεις της αυτοματοποίησης της παραγωγής, διότι θα γίνει μεταβίβαση των λειτουργιών της εποπτείας και του ελέγχου της παραγωγικής διαδικασίας από τον άνθρωπο σε τεχνητά συστήματα. Η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί τις προϋποθέσεις για αυτή την εξέλιξη.
Επίσης στις νέες μορφές απασχόλησης περιλαμβάνονται συμβάσεις εργασίας σύντομης διάρκειας ή και μηδενικών ωρών, προσωρινής και κατά παραγγελία εργασίας, εργασία με δελτίο (κουπόνια) και πολλές άλλες.
Ήδη η μερική απασχόληση ακμάζει στον ιδιωτικό τομέα. Επί συνόλου 1.751.949 μισθωτών οι 554.679 είναι στην κατηγορία της μερικής απασχόλησης με μισθό 394,13 ευρώ κατά μέσο όρο. Μόνο 1.197.270 άτομα έχουν πλήρη απασχόληση.
Και όλα αυτά γίνονται και θα ενταθούν στο μέλλον, στο όνομα της καταπολέμησης της ανεργίας.
Η πραγματικότητα όμως διαφοροποιείται και μάλιστα ραγδαία, ακόμη και σε σχέση με τις περιβαλλοντικές ισορροπίες.
Σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος κατά την περίοδο 1980 έως 2016 οι οικονομικές απώλειες στον ευρωπαϊκό χώρο, οι οποίες προκλήθηκαν από ακραίες καιρικές και κλιματικές συνθήκες, ανήλθαν στο ποσό των 450 δισεκ. ευρώ.
Επίσης την ίδια χρονική περίοδο ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως είναι καύσωνες, δασικές πυρκαγιές και παρατεταμένες ξηρασίες, προκάλεσαν 89.873 θανάτους σε όλη την Ευρώπη.
«Κάθε έτος οι καμένες δασικές εκτάσεις ανέρχονται στα 600.000 στρέμματα, ενώ φέτος έχουμε ξεπεράσει τα 1.800.000 στρέμματα» είπε ο εκπρόσωπος της Γενικής Διεύθυνσης Περιφερειακής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Luchner.
Σε σχέση με την διαχείριση αυτής της πραγματικότητας από τις ευρωπαϊκές χώρες ο εκτελεστικός διευθυντής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος Hans Bruyninckx επεσήμανε, ότι «οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν αρχίσει να προετοιμάζονται, αλλά πρέπει να γίνουν περισσότερα, αρχής γενομένης από την καλύτερη συνοχή για την βελτίωση της ανθεκτικότητας και την μείωση των κινδύνων».
Τα πλανητικής εμβέλειας προβλήματα, βέβαια, δεν εξαντλούνται στις επιπτώσεις της αυτοματοποίησης της παραγωγής και της κλιματικής αλλαγής, αλλά είναι πολύ περισσότερα.
Παραδειγματικά αναφέρονται η μη ισορροπημένη ανάπτυξη σε πλανητικό επίπεδο και οι μεγάλες ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών της παγκόσμιας κοινότητας, οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών από τον φτωχό Νότο προς τον πλούσιο Βορρά και η χωρίς έλεγχο διακίνηση κεφαλαίων σε υπερεθνικό επίπεδο σε αντιδιαστολή με την εθνική αναφορά και νομιμοποίηση της πολιτικής.
Σε εθνικό επίπεδο εκτός από την διαφθορά στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης της κοινωνίας (π.χ. ο διατροφικός, ο οποίος προαναφέρθηκε) ευδοκιμούν και άλλα αρνητικά φαινόμενα, όπως είναι το πελατειακό σύστημα, η συντεχνιακή λογική, ο πολύ αργός ρυθμός εξέλιξης της κοινωνικής πραγματικότητας σε συνδυασμό με την αδυναμία επεξεργασίας και μετεξέλιξης της πολιτισμικής ιστορικής διαδρομής, ώστε ο κοινωνικός μετασχηματισμός να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες και να εδράζεται σε ένα δυναμικό σύστημα αξιών.
Υπάρχουν βέβαια και οι διάφορες «φωνές», οι οποίες ομιλούν για πατριωτισμό και την μοναδικότητα της πνευματικής προσφοράς των προγόνων στον παγκόσμιο πολιτισμό, ενώ στην πράξη οδηγούν σε στατική θεώρηση της πραγματικότητας και ανάλογη κοινωνική λειτουργία, με αποτέλεσμα την επιφανειακή σχέση με το ιστορικό παρελθόν.
Οι επιπτώσεις τόσο από τα πλανητικής όσο και από τα εθνικής εμβέλειας προβλήματα είναι επικίνδυνες και προδιαγράφουν μια πορεία προς το μέλλον με πολλές αβεβαιότητες.
Για παράδειγμα η αυτοματοποίηση στο πλαίσιο του ισχύοντος μοντέλου οργάνωσης των κοινωνιών θα προκαλέσει μείωση των θέσεων εργασίας, θα δρομολογήσει πολύ μεγαλύτερη κινητικότητα στον τομέα της εργασίας, ενώ η συνεχής επιμόρφωση και η οικοδόμηση νέων δεξιοτήτων θα γίνουν άμεσης προτεραιότητας πρακτικές για τους εργαζόμενους.
Επίσης θα υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις στο ασφαλιστικό σύστημα, διότι θα μειωθεί ο αριθμός των απασχολούμενων, ενώ η συνταξιοδότηση θα γίνεται σε μεγαλύτερη ηλικία λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής.
Ταυτοχρόνως θα ενεργοποιηθούν έντονα ανταγωνιστικές πρακτικές για την εύρεση εργασίας.
Επίσης το πελατειακό σύστημα στο εθνικό επίπεδο οδηγεί στην αναξιοκρατία και στην παγίωση της αίσθησης, ότι δεν υπάρχει κοινωνική δικαιοσύνη, ενώ την εικόνα του αδιεξόδου συμπληρώνουν οι υπόλοιπες κοινωνικές παθογένειες.
Το αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων θα είναι η συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής και η ισοπέδωση της κοινωνικής συνείδησης.
Η πολιτική δεν μπορεί να συνεχίσει να βασίζεται στον συστημικό πραγματισμό και ταυτοχρόνως να θεωρείται, ότι εκφράζει το κοινωνικό συμφέρον.
Η μέχρι τώρα πορεία οδηγεί σε αδιέξοδα, όπως είναι ο προσανατολισμός στην εσωστρέφεια, στον εθνικισμό και στον λαϊκισμό εξαιτίας της ανασφάλειας, που προκαλεί ο συστημικός πραγματισμός. Η λειτουργικότητα ενός κοινωνικού συστήματος (π.χ. ασφαλιστικού, εργασιακού κ.λ.π.) δεν μπορεί να κρίνεται μόνο από την οικονομική του απόδοση, αλλά και από την δυνατότητα του να υπηρετεί ανθρώπινες ανάγκες με κοινωνικό και περιβαλλοντικό προσανατολισμό.
Ειδάλλως διαμορφώνεται γόνιμο έδαφος για την ευδοκίμηση της διαφθοράς, η οποία πλέον ιχνηλατείται έντονα σε πλανητικό πεδίο ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξης της χώρας.
Επίσης δεν νοείται στην σύγχρονη εποχή, ότι η πολιτική είναι δυνατό να διαχειρισθεί την πολύπλοκη παγκοσμιοποιημένη και με ψηφιακό φορτίο και ταχύτητα πραγματικότητα, εάν δεν μπορεί να σχεδιάσει μακροπρόθεσμα την δυναμική της εξέλιξης (σε βάθος τουλάχιστον 30ετίας)με σημείο αναφοράς την ανθρώπινη οντότητα και την βιωσιμότητα του πλανήτη με αειφορικές περιβαλλοντικές ισορροπίες.
Ιδιαιτέρως για την Ελλάδα αυτό σημαίνει ριζικές ανατροπές σε σχέση με την μέχρι τώρα πορεία της κοινωνίας. Και αυτό δεν είναι εύκολα πραγματοποιήσιμο, διότι το πολιτικό σύστημα ούτε την επάρκεια ούτε και την εμπιστοσύνη της κοινωνίας διαθέτει.
Η απουσία στρατηγικής σε σχέση με το μέλλον είναι εμφανής, όπως επίσης και η έλλειψη των κατάλληλων μεθοδολογικών εργαλείων για την ανάλυση της πραγματικότητας στην δυναμική προβολή της στο χρόνο.