Όταν συμβαίνουν γεγονότα στα καθ? ημάς, η νεοελληνική αντίδραση συνοψίζεται στο ερώτημα «πού είναι το κράτος;». Όταν συμβαίνουν γεγονότα στην περιφέρεια της Ευρώπης, η συνήθης νεοελληνική ερώτηση είναι «πού είναι η Ευρώπη;» – ο Τάκης Καραγιάννης εδώ στο Protagon έθεσε κι ένα συμπληρωματικό συναφές ερώτημα «πού είναι η Προεδρία;». Ας σκάψουμε λίγο παραπάνω, σε μιαν απόπειρα απάντησης.
Προκλητικά, θα μπορούσα να σας απαντήσω, ότι η Ευρώπη είναι εκεί που την έστειλαν οι πολίτες της. Με 48% αποχή στις ευρωεκλογές (του 2009) στην Ελλάδα και 57% αποχή στην Ε.Ε. κατά μέσο όρο, οι πολίτες έδειξαν να επιλέγουν τη θέση του θεατή και όχι του ενεργού δρώντα. Θα μου πείτε: είναι ελεύθερη επιλογή και θα σας πώ: ναι, όμως είναι συγκεκριμένη επιλογή. Πρόκειται για μιαν ευανάγνωστη αποδοκιμασία της Ε.Ε., στην οποία έφτασαν οι πολίτες, μέσα από διαφορετικά μονοπάτια. Όταν όμως δεν ασκούν το δικαίωμά τους στη συνδιαχείριση κι επιλέγουν να μένουν έξω απ΄αυτήν, δεν μπορούν μετά να πετροβολούν τον διαχειριστή γιατί δεν έβαλε πετρέλαιο…
«Σιγά μην μας πεις τώρα, ότι φταίμε εμείς, που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μένουν αδρανείς μπρος στη σφαγή της Ουκρανίας» ξέρω ότι σκέφτεστε. Αυτό που θέλω να πω καταρχάς είναι, ότι πρέπει να υπάρχει μια συνέπεια σκέψης και μια συνέπεια στάσης. Θέλω ακόμη να πω, ότι οι πολιτικές ηγεσίες δεν ενεργούν σε κενό αέρος -την κοινωνία τους αφουγκράζονται κι αναλόγως ενεργούν. Η κυβέρνηση Μέρκελ, για παράδειγμα, προ διετίας άλλαξε άρδην την πυρηνική της πολιτική, υπό την πίεση της γερμανικής κοινωνίας στον απόηχο της Φουκουσίμα. Μην υποτιμούμε, λοιπόν, τον ρόλο των πολιτών.
Στην Ευρώπη εξάλλου, οι πολίτες διαμορφώνουν τις κυβερνήσεις τους -καθρέφτες της κοινωνίας είναι οι πολιτικές ηγεσίες, με τις αγκυλώσεις, τις ομηρίες και τους τακτικισμούς που χαρακτηρίζουν και τους πολίτες στη ζωή τους. Όλοι μαζί λοιπόν, με μικρούς ή μεγάλους συμβιβασμούς, αυτή την Ευρώπη φτιάξαμε -μας αρέσει, δεν μας αρέσει. Συλλογικό ήταν (και είναι) το εγχείρημα και συνυπεύθυνοι είμαστε όλοι, σε διαφορετικό βαθμό ο καθένας.
Αυτή η Ευρώπη, βλέπει στα σύνορά της να μαίνεται ένας εμφύλιος πόλεμος. Αφορμή ήταν η άρνηση του προέδρου Γιανουκόβιτς να υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης της χώρας του με την Ε.Ε.. Οι αντιδράσεις που ξέσπασαν τότε, επεκτάθηκαν και βάθυναν, και σήμερα έχουμε μπροστά μας μιαν εξέγερση. Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. δεν έχουν καταφέρει να συγκροτήσουν μια κοινή στρατηγική γειτονίας. Αδυναμία; Ασφαλώς, αλλά μην παριστάνουμε τους αδαείς -όταν συγκρούονται μείζονα εθνικά συμφέροντα, η υπέρβασή τους είναι δύσκολη.
Η Ε.Ε. λοιπόν δεν είναι σε θέση να προσφέρει μια σαφή ευρωπαϊκή προοπτική στην Ουκρανία, καθώς μάλιστα το τελευταίο ευρωβαρόμετρο έδειξε ότι το 52% δεν επιθυμεί νέα διεύρυνση. Η Ε.Ε. δεν είναι επίσης σε θέση να ανοίξει το πορτοφόλι της έναντι της Ουκρανίας -όπως το έκανε η Ρωσία, που προσέφερε μιαν οικονομική βοήθεια 11 δισ. ευρώ, από τα οποία εκταμιεύτηκαν περίπου τα 5 δισ. ευρώ («Monde» 20/02). Η εσωτερική κρίση της Ε.Ε. έχει προκαλέσει μιαν αφαίμαξη των οικονομικών της δυνατοτήτων και μολονότι γνωρίζει ότι η Ουκρανία είναι στο χείλος της χρεωκοπίας , οι προτεραιότητες της Ε.Ε. αφορούν το σπίτι της.
«Συμβολικά έστω, ας επιβάλει η Ε.Ε. κυρώσεις», είναι μια άλλη προτροπή. Όπως σωστά είπε όμως τις προάλλες ο Ολάντ, «οι κυρώσεις είναι ένα μέτρο πίεσης, δεν είναι απάντηση». Και ως μέτρο πίεσης, θέλει χρόνο για να λειτουργήσει, εδώ όμως η κατάσταση είναι επείγουσα -απαιτούνται απαντήσεις. Η εμπειρία, εξάλλου, μας έχει δείξει ότι «οι κυρώσεις εύκολα παρακάμπτονται και επίσης περιορίζουν τις προοπτικές αποτελεσματικών διαπραγματεύσεων» («Spiegel» 20/02).
Τέλος, στη συγκεκριμένη περίπτωση υπάρχουν δύο ιδιορρυθμίες: η πρώτη είναι, ότι κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει ότι κομβικός παράγοντας στην περιοχή είναι η Ρωσία. Στις όποιες κινήσεις της Ε.Ε. επομένως, δεν μπορεί να μην συνυπολογιστεί η αντανάκλαση στις σχέσεις Ε.Ε.-Ρωσίας και δεν μπορεί να παρακαμφθεί η ισορροπία των επιμέρους σχέσεων των κρατών-μελών με τη Ρωσία. Η δεύτερη ιδιορρυθμία είναι, ότι το σκηνικό αυτή τη στιγμή στην Ουκρανία είναι εξαιρετικά ρευστό, άρα δυσανάγνωστο. Η αντιπολίτευση είναι κατακερματισμένη και δεν υπάρχουν αξιόπιστοι συνομιλητές. Όταν, επομένως, η Ε.Ε. ζητά κατάπαυση του πυρός και πολιτικές διαπραγματεύσεις, στην πραγματικότητα δεν γνωρίζει ποιοι με ποιους πρέπει να συνομιλήσουν.
Τέλος, θα σας ξαναπώ αυτό που έγραψα και χτες. Όταν δεν υπάρχει σαφής στρατηγική, οι επί τόπου επισκέψεις μπορεί να κάνουν περισσότερο κακό από καλό. Το μάθημα της επίσκεψης Μιτεράν στο Σαράγεβο τον Ιούνιο του ΄92, όταν μαίνονταν οι συγκρούσεις, ήταν πολύ διδακτικό. Οι πάντες στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, περίμεναν τότε τον Γάλλο Πρόεδρο ως καταλύτη στην κρίση. Οι επαφές του Μιτεράν στο Σαράγεβο, κατέληξαν σε χωριστούς μονολόγους κι όταν έφυγε, ο λαός βυθίστηκε ακόμη πιο πολύ στην απόγνωσή του.
Συμπερασματικά, ναι, δυστυχώς, αντικειμενικά είναι λίγα αυτά που μπορεί να κάνει η Ε.Ε. στην ουκρανική κρίση. Οι συνθήκες δεν έχουν επιτρέψει στην Ε.Ε. να ωριμάσει ως οργανισμός. Και δεν μπορείς να προσδοκάς από έναν έφηβο, να αποτρέψει κάποιον που θέλει να αυτοκτονήσει, απ΄ το απονενοημένο διάβημα.
Update: Το μεσημέρι της Παρασκευής, ο Ουκρανός πρόεδρος Γιανουκόβιτς ανακοίνωσε την πρόωρη προσφυγή στις κάλπες, την επιστροφή στο Σύνταγμα του 2004 και την προσπάθεια συγκρότησης κυβέρνησης συνεργασίας.