Οι δύο βασικές έννοιες του πρώτου ερωτήματος μου φάνηκαν κατ’ αρχήν προβληματικές: το «προοδευτική» πολύ ασαφές και η «Ελληνική κοινωνία» ασαφής επίσης μια και σήμερα δεν μου φαίνεται ότι έχει σαφές είδωλο του εαυτού της. Πράγμα που κάνει ενδιαφέρον το ερώτημα!

Τι θα πει είμαι προοδευτικός σήμερα; Για ένα μεγάλο μέρος των σκεπτόμενων ανθρώπων αυτή η έννοια είναι ζητούμενο. Θέλει επαναπροσδιορισμό και περιεχόμενο που δεν θα επαναπαύεται σε παλαιότερες σιγουριές και γνωστά αντιθετικά δίπολα. Σήμερα η κρατική παρεμβατικότητα αποτελεί μέρος και των πιο φιλελεύθερων κοινωνιών, ο συντηρητισμός και ο εθνικισμός κατακλύζουν και την αριστερά, η βιομηχανική ανάπτυξη θεωρείται από μεγάλο μέρος της πολιτικής οικολογίας απαραίτητο συστατικό για την πράσινη ανάπτυξη. Πιο ειδικά: ο φόρος ακινήτων είναι συντηρητική ή προοδευτική φορολογία; Το κίνημα «δεν πληρώνω» είναι προοδευτικό ή συντηρητικό; Η μείωση του ΤΕΒΕ ή των εργοδοτικών εισφορών για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις; Τι είδους αντίσταση στην βία της εξουσίας; Δεν είναι σαφές το τι είναι προοδευτικό. Έτσι ξεκινάει μια ουσιαστική συζήτηση, δυνητικοποιούμε αντί να βλέπουμε μόνον το τι είναι δυνατό, αναρωτιόμαστε εκ νέου για το πλαίσιο και τους όρους.

Το ίδιο ισχύει και για την «Ελληνική Κοινωνία»: ένα πολύ ετερογενές σύνολο, χωρίς σαφή όρια, που απαρτίζεται από πολλές επαρμένες ατομικότητες, από ρευστές ή εκλεκτικές συλλογικότητες, και από συντεχνιακές ομάδες που αντιτάσσονται στο συλλογικό συμφέρον, ούτε καν διανοούνται ότι μπορεί να υπάρχει κοινό όφελος.

Αυτές οι δύο έννοιες «προοδευτικό» και «Ελληνική κοινωνία» έχουν αδειάσει από περιεχόμενο κυρίως λόγο του κυρίαρχου στην χώρα κομματικού και πελατειακού συστήματος.

Γίνεται όλο και πιο σαφές ότι τα κόμματα συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης, με στόχο την μεγέθυνση της εξουσίας και των προνομίων τους, αλλά και την αναπαραγωγή τους, λειτουργούν επί δεκαετίες σε ακραία πόλωση, μέσα από στείρες αντιπαραθέσεις ιδεολογικών ταυτοτήτων. Αυτό που κατάφεραν είναι να εξοντώσουν κάθε δυνατότητα διαβούλευσης. Σωστοί ήταν πάντα οι δικοί μας και λάθος οι άλλοι. Ο άλλος, ο διαφορετικός δεν ακούγεται καν και δεν κατοχυρώνει κανένα δικαίωμα. Κυρίαρχες πολιτικές σχέσεις ήταν μόνον σχέσεις οικειότητας, σχέσεις εξάρτησης και συναλλαγής που μαθαίνονται μέσα σε υπερπροστατευτικές οικογένειες, σχέσεις πελατειακές που απέλυσαν οποιοδήποτε ουσιαστικό διάλογο και διερεύνηση κοινού τόπου για την αντιμετώπιση της σύνθετης πραγματικότητας.

Είναι όμως η εμπιστοσύνη στην δυνατότητα ύπαρξης «κοινού καλού» και η διάθεση συμμετοχής στα «κοινά» που προϋποθέτουν και κατασκευάζουν πολιτική κοινότητα, κοινωνία πολιτών, πολιτικά υποκείμενα. Τα κοινά, η συμμετοχή σε αυτά, και ο αυτοπεριορισμός που έρχεται από αυτή την συμμετοχή, είναι η υλική, έμπρακτη διάσταση του κοινωνικού συμβολαίου. Ούτε το κομματικό-συντεχνιακό δημόσιο ούτε η αγορά δεν μπορούν να τα εξασφαλίσουν μια προοδευτική κοινωνία. Η πολιτικοποίηση του υποκειμένου και της κοινωνίας των πολιτών μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες συνεργασίας και διαβούλευσης είναι αυτές που θα κάνουν την πολιτική να ξεφύγει από το πεδίο της ιδιοκτησίας προς ένα καθεστώς ανοιχτού λογισμικού.

Τι είναι λοιπόν προοδευτικό σήμερα;

Τίποτε δεν είναι από μόνο του προοδευτικό, ενδελεχώς και ουσιοκρατικά. Για να είναι κάτι κοινωνικά ή πολιτικά προοδευτικό πρέπει να πηγαίνει κάπου. Η έννοια του προοδευτικού προϋποθέτει μια «εύλογη ουτοπία», την άρθρωση κάποιου μέλλοντος στόχου «που κινητοποιεί την φαντασία και αποτελεί σημείο αναφοράς για την πολιτική» [όπως η Ομοσπονδιακή Ευρώπη του Κον Μπεντίτ και του Φέρχοφσταντ]. Το προοδευτικό προϋποθέτει αυτή την άλλη στιγμή της πολιτικής που μας βγάζει από το εδώ και τώρα, που μας εκτοξεύει σ’ ένα σχέδιο που περιλαμβάνει και ενδιαφέρει την κοινωνία, την διοίκηση, την παραγωγή του πλούτου, την κοινωνική πολιτική, την ηθική, την Ελλάδα και την Ευρώπη, κλπ… Αυτό θα κρίνει και θα κατευθύνει τις επιλογές. Αυτή η διαβούλευση.

Αυτό έχει να κάνει το «προοδευτικό» κέντρο. Να ξεπεράσει τις κουρασμένες ορθοδοξίες της αριστεράς και της δεξιάς, και την στείρα αντιπαράθεση του ιδιωτικού με το δημόσιο. Να ανιχνεύσει τρόπους και να κατασκευάσει μικτές, ιβρυδικές και ουσιαστικές λύσεις για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πολίτες αυτής της χώρας. Στόχος και γνώμονας των πολιτικών επιλογών πρέπει να είναι η ανάπτυξη μέσα από την αειφορία. Κανένας άλλος τομέας της παγκόσμιας οικονομίας σήμερα δεν αναπτύσσεται ταχύτερα από την πράσινη κυκλική οικονομία και ουσιαστικά μόνον αυτή μπορεί να υποστηρίξει ένα κοινωνικό κράτος, που δεν υποθηκεύει τις ζωές των επόμενων γενεών.

Και αυτό σημαίνει και προϋποθέτει το ξερίζωμα τις διαφθοράς και των πελατειακών συμφερόντων και βαθιές θεσμικές αλλαγές στο κράτος και στην δημόσια διοίκηση, στην παραγωγή του πλούτου και τον χρηματοπιστωτικό τομέα, στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, στον τομέα της δικαιοσύνης, στην παιδεία.

Αρκετός κόσμος σήμερα πάει προς την ακροδεξιά αλλά και σε οποιαδήποτε ριζοσπαστική εναλλακτική που εναντιώνεται στο υπάρχον σύστημα, γιατί νοιώθει ότι δεν υπάρχουν πολιτικές εναλλακτικές. Οι πολιτικές εναλλακτικές θέλουν χρόνο. Θέλουν να αρθρωθούν, θέλουν συνθέσεις και ζυμώσεις… Το κάνουμε, μιλάμε, σκεφτόμαστε, συμμετέχουμε, ενάντια στους αντιδημοκρατικούς συγκεντρωτισμούς, στους ριζοσπαστισμούς που κατασκευάζουν εχθρούς, και στην βία που κατατρώει τις κοινωνίες μας.

Και ο κόσμος ακούει, περιμένει, ψάχνεται! Κοινωνικά δίκτυα, κινήσεις πολιτών, αυτό-οργάνωση, εντατική παραγωγή στις τέχνες, αλληλέγγυες ομάδες, εναλλακτικές συμμετοχικές δομές παραγωγής και κατανάλωσης… παρόλο το πλάκωμα και την ανέχεια τα απογεύματα, τα Σαββατοκύριακα ο κόσμος κατακλύζει εκδηλώσεις, παρουσιάσεις, συζητήσεις. Μικρά δυναμικά δίκτυα γύρω από ανθρώπους και ιδέες-κόμβους δουλεύουν και προχωρούν τον διάλογο. Η τοπική αυτοδιοίκηση αρχίζει να δουλεύει από κοινού με ΜΚΟ.

Το πολιτικό σκηνικό αλλάζει. Όχι, δεν υπάρχει πολιτικό «ακροατήριο» για να ακούσει τις σοφίες ενός νέου προοδευτικού κόμματος. Το σχήμα είναι πολύ στατικό. Η κοινωνία μεταμορφώνεται, μέρος της ακολουθεί παλιές σιγουριές ή και την βία, αλλά ένα άλλο μέρος αυτής της κοινωνίας, όλο και μεγαλύτερο αρχίζει και βγαίνει από την βολή του προσπαθώντας να ξανασκεφτεί, να καταλάβει και να συμμετέχει. Αυτοί περιμένουν συνεργασίες, νέους θεσμούς και δίκαιες, σωστά οργανωμένες συμμετοχικές διαδικασίες. Περιμένουμε και σιγά σιγά σχηματίζουμε μεγαλύτερα δίκτυα (με κόμβους ανθρώπους, μικρά κόμματά, κινήσεις πολιτών, ΜΚΟ) που χτίζονται με συναινέσεις και πλειοψηφίες γύρω από συγκεκριμένα, απτά αιτήματα και εύλογες λύσεις που θα σπάσουν τους πάγους αυτής της πραγματικότητας.