Στο κείμενο που παραθέτω, εξετάζεται πώς η ανωνυμία, ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα των σύγχρονων πόλεων και ειδικά των μητροπολιτικών μεγαλουπόλεων και της ψηφιακής εποχής, επηρεάζουν την ατομική και συλλογική συμπεριφορά, εντάσσοντας στο γενικότερο πλαίσιο κάθε ατομική ιδιοσυγκρασία, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, αναλόγως της προσωπικότητας και της αντίστασης σε παραδείγματα υποτροπής σε παραβατικότητα, τη θετική στάση σε συμπεριφορά αλληλεγγύης.

Επιρροή του αστικού περιβάλλοντος:

Η καθαριότητα και η τάξη των δρόμων και των υποδομών ενθαρρύνουν την υπεύθυνη συμπεριφορά να διατηρηθεί το κόσμιο πλαίσιο.

Η ανωνυμία του ατόμου, μπορεί να οδηγήσει σε αδιαφορία για τους κανόνες και σε αίσθημα αποσύνδεσης από την κοινότητα, με συμπεριφορά ανεύθυνη, παραβατική, έως και βάρβαρη επιθετικότητα.

Το "φαινόμενο του περαστικού" φέρνει στο προσκήνιο την αντίδραση των ανθρώπων σε έκτακτες καταστάσεις, φέρνει στην επιφάνεια την ιδιώτευση και την υπεκφυγή ανάμειξης σε προβληματικές καταστάσεις που όμως συχνά προκαλούν την αλληλεγγύη αντί για την αδιαφορία.

Παραδείγματα:

Η καθαριότητα των δρόμων, πλατειών, σταθμών, παιδικές χαρές, αθλητικοί χώροι... σημεία κοινωνικοποίσης κάθε είδους, επηρεάζει σημαντικά και αποτρέπει την τάση ρίψης σκουπιδιών.

Κοινωνικό πείραμα: Ένα άτομο προσποιείται ότι αισθάνεται άρρωστος και πέφτει στο έδαφος σε δημόσιο χώρο. Αρχικά οι περαστικοί δεν επεμβαίνουν διατηρώντας τον ρόλο των παθητικών θεατών. Ωστόσο, μόλις ένα άτομο αποφασίσει να σπάσει αυτό το αόρατο φράγμα και απλώσει το χέρι του να βοηθήσει, άλλοι ακολουθούν το παράδειγμά του. Αυτή η συμπεριφορά είναι ενδεικτική της επίδρασης του περαστικού, ενός ψυχολογικού φαινομένου κατά το οποίο οι άνθρωποι είναι λιγότερο πιθανό να παρέμβουν σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης όταν υπάρχουν άλλοι. Η δράση του πρώτου ανταποκρινόμενου χρησιμεύει ως καταλύτης για τους άλλους, σπάζοντας τη συλλογική ανωνυμία και δημιουργώντας ένα αίσθημα ατομικής ευθύνης.

Ένα άλλο ενδιαφέρον παράδειγμα της αρχής της ανωνυμίας που μπορεί να εξηγήσει ορισμένες πρόσφατες παθολογικές συμπεριφορές είναι αυτό που εμπλέκει πολλούς ανθρώπους σε επιθετικές και παράλογες συμπεριφορές απέναντι σε πολίτες που κατά την περίοδο του COVID περπατούσαν στο πάρκο χωρίς μάσκα. Κατά την περίοδο του COVID-19, υπήρξαν επεισόδια συλλογικής υστερίας, άνθρωποι που φώναζαν ή βρίζαν σε άλλους περπατώντας στο δάσος ή στον δρόμο χωρίς να φορούν μάσκες. Η ευρεία ανησυχία για τη χρήση μάσκας είχε επιδεινώσει τις διαπροσωπικές τριβές και εντάσεις, ωθώντας ορισμένους ευέξαπτους ανθρώπους να εκφράσουν ανοιχτά την απογοήτευσή τους ή και τον φόβο τους, με τρόπους που πιθανότατα δεν θα είχαν σκεφτεί πριν από την πανδημία. Αυτές οι συμπεριφορές μπορούν να ερμηνευθούν ως μια εξωτερική εκδήλωση άγχους και φόβου, η οποία, στο πλαίσιο της αβεβαιότητας και του στρες που προκαλεί ο COVID-19, η έλλειψη φρένου της ανωνυμίας, έχει οδηγήσει σε αύξηση των κοινωνικών συγκρούσεων. «Εν ολίγοις, ο COVID, χάρη στην αποτυχία της αρχής της ανωνυμίας, έδωσε στους απογοητευμένους ανθρώπους την ευκαιρία να αναθέσουν την απογοήτευσή τους στον κόσμο χωρίς να ντρέπονται».

Το πείραμα του σπασμένου παραθύρου. Στο πείραμα που διεξήχθη από τους εγκληματολόγους James Q. Wilson και George Kelling, δύο πανομοιότυπα αυτοκίνητα εγκαταλείφθηκαν σε δύο πολύ διαφορετικές γειτονιές: το ένα στο Μπέβερλι Χιλς, μια εύπορη περιοχή του Λος Άντζελες και το άλλο στο Χάρλεμ, μια οικονομικά και κοινωνικά υποβαθμισμένη, μειονεκτική γειτονιά στη Νέα Υόρκη. Αρχικά, μόνο το αυτοκίνητο που βρίσκεται στο Χάρλεμ υπέστη βανδαλισμό. Στη συνέχεια, οι πειραματιστές αποφάσισαν να σπάσουν σκόπιμα ένα τζάμι αυτοκινήτου στο Μπέβερλι Χιλς. Μετά από αυτή την πράξη, το αυτοκίνητο σε εκείνη την τοποθεσία υπέστη επίσης βανδαλισμό. Το πείραμα δείχνει ότι η ορατή υποβάθμιση και όχι απαραίτητα τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής, μπορούν να ενθαρρύνουν τον βανδαλισμό. Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως η αρχή του σπασμένου παραθύρου, η οποία υποδηλώνει πώς μικρά σημάδια αταξίας και παραμέλησης μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένη εγκληματικότητα και αγένεια.

Η ανωνυμία στο διαδίκτυο

Η ανωνυμία στο διαδίκτυο αποτελεί ένα σύνθετο ζήτημα, μια νέα κοινωνική πρόκληση, ένα νέο κοινωνικό φαινόμενο αποτέλεσμα της έντονης κινητικότητας ανθρώπων και ιδεών σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, με αμφίδρομες επιπτώσεις. Από τη μία πλευρά, προσφέρει στους χρήστες την ελευθερία να εκφράζονται ελεύθερα, να μοιράζονται ιδέες και απόψεις χωρίς σημαντικό φόβο λογοκρισίας ή κριτικής, πέραν των εργαλείων αυτοπροστασίας των αλγορίθμων, πολύ συχνά λανθασμένων αλλά και της αδιαφορίας των χρηστών σε παραβατικές συμπεριφορές. Μπορεί επίσης να χρησιμεύσει σε κάποιες περιπτώσεις, όπως η απαγόρευση σε επαγγελματίες ασφάλειας, υγείας, δικαίου... να εμφανίζονται δημοσίως, ως εργαλείο για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και την προάσπιση ευαίσθητων πληροφοριών.

Από την άλλη πλευρά, η ανωνυμία μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορές ανευθυνότητας, κακοποίησης και εκμετάλλευσης, κατάχρησης των κανονισμών λειτουργίας αλλά και των γενικών κανόνων ορθής συμπεριφοράς με σεβασμό στην ψηφιακή κοινότητα. Χωρίς την ευθύνη που φέρει η προσωπική ταυτότητα, κάποιοι χρήστες μπορεί να νιώθουν άφοβοι, άτρωτοι και να εμπλέκονται σε επιθετικές, προσβλητικές ή παραπλανητικές συμπεριφορές, να διαδίδουν ψεύδη, να παράγουν και ανακυκλώνουν παραπληροφόρηση με δόλο. Αυτό μπορεί να υπονομεύσει την αξιοπιστία των πληροφοριών που διαδίδονται στο διαδίκτυο, να δυσκολέψει τον γόνιμο δημοκρατικό διάλογο και να μετατρέψει το διαδίκτυο σε έναν υποβαθισμένο αναξιόπιστο χώρο χαοτικής και στρεβλής επικοινωνίας.

Η Netiquette, ένα σύνολο άτυπων κανόνων για την ευγενική, χρήσιμη και ηθική συμπεριφορά στο διαδίκτυο, αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της ανωνυμίας. Η τήρηση της Netiquette προάγει τον σεβασμό προς τους άλλους χρήστες, την υπεύθυνη χρήση της γλώσσας και την αποφυγή κακοποιητικών συμπεριφορών.

Ωστόσο, η Netiquette δεν αποτελεί πανάκεια. Η διαφύλαξη της ανωνυμίας στο διαδίκτυο, παράλληλα με την προώθηση της υπεύθυνης χρήσης, απαιτεί συνεχή προσπάθεια από όλους τους εμπλεκόμενους: χρήστες, πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και κυβερνήσεις.

Συμβολή κοινωνιολόγων:

Durkheim: η ανομία "anomie" σχετίζεται με την απουσία κανόνων και την αποκλίνουσα συμπεριφορά.

Simmel: η ανωνυμία προσφέρει ελευθερία αλλά και αποξένωση.

Goffman: η αυτοπαρουσίαση διαφοροποιείται (υποκρίνεται) σε περιβάλλοντα ανωνυμίας.

Milgram: η ανωνυμία επηρεάζει και συχνά αποτρέπει την παρέμβαση κοινωνικής συνοχής σε καταστάσεις αλληλοβοήθειας.

Putnam: η ανωνυμία διαβρώνει τους δεσμούς της κοινότητας και τη συμμετοχή των πολιτών.

Larry Scheuermann, Gary Taylor, (1997) "Netiquette", Internet Research

Κώδικας δεοντολογικής συμπεριφοράς στο Διαδίκτυο netiquette el.wikipedia.org/wiki/Netiquette

Αν ενδιαφέρεστε να γνωρίζετε τα νέα σχετικά με την ποιοτική χρήση του διαδικτύου και να βρίσκετε λύσεις σε προβλήματα κακής διαπροσωπικής επικοινωνίας, γίνετε μέλη της ομάδας μας: SOCIAL & NETIQUETTE facebook.com/groups/socialnetiquette

Κοινωνιολογικές εκτιμήσεις:

Η ανωνυμία σε συνδυασμό με ένα υποβαθμισμένο περιβάλλον, φυσικό ή ψηφιακό, μπορεί να οδηγήσει σε ανεύθυνη και παραβατική συμπεριφορά.

Η καλή ρύθμιση και η φροντίδα του αστικού και ψηφιακού περιβάλλοντος ενθαρρύνουν την κοινωνική υπευθυνότητα και συνοχή.

Η επένδυση σε υποδομές, φυσικούς χώρους ποιοτικής κοινωνικοποίησης και ψηφιακής συμμετοχής, οι κοινωνικές πρωτοβουλίες συλλογικής δράσης, μπορεί να βελτιώσει τον κοινωνικό ιστό των πόλεων και του διαδικτύου.

Η κατανόηση της ανωνυμίας ως ανάγκη και δικαίωμα στη σύγχρονη τεχνολογική επανάσταση της πληροφορίας, αλλά και η υιοθέτηση αρχών που προάγουν την ευθύνη, μπορούν να οδηγήσουν σε πόλεις και ψηφιακούς τόπους με πιο ενεργούς και συνειδητοποιημένους πολίτες - χρήστες.