Μεταπολεμικά, έχουμε δαπανήσει πέντε «σχέδια Μάρσαλ», ένα αμερικανικό και τέσσερα ευρωπαϊκά, χωρίς να καταφέρουμε να δημιουργήσουμε βιώσιμες και αποτελεσματικές δομές ανάπτυξης. Το μέγεθος της συστημικής αποτυχίας της χώρας φαίνεται (και είναι) τραγικό, αρκεί να αναλογιστούμε ότι η χρηματοδότηση της χώρας από αυτές τις εξωτερικές πηγές, μαζί με τα 26 δισ. του νέου ΕΣΠΑ 2014-2020, υπερβαίνει τα 100 δισ. ευρώ. Αν είχαμε πετύχει να τα αξιοποιήσουμε με τον μέσο όρο σύνεσης και διορατικότητας που επέδειξαν άλλες χώρες στην αξιοποίηση ανάλογων ή (κατά κανόνα) πολύ μικρότερων πόρων, η Ελλάδα θα ήταν μια τελείως διαφορετική χώρα. Δεν το πετύχαμε.
Εχουμε αντλήσει, έστω, τα αναγκαία διδάγματα από αυτήν την αποτυχία, ώστε να αποφύγουμε την επανάληψή της; Αυτό είναι το καίριο ζήτημα σήμερα, για προφανείς λόγους. Αφενός, τα κεφάλαια του ΕΣΠΑ είναι η μόνη σίγουρη διαθέσιμη πηγή χρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας, καθώς όλες οι άλλες πηγές εξαρτώνται από ποικίλους παράγοντες κινδύνου, διεθνείς και εσωτερικούς. Αφετέρου, το μέγεθος αυτών των κεφαλαίων έχει πολλαπλάσια σε σχέση με το παρελθόν σημασία, επειδή η κοινωνία μετρά 1,3 εκατ. θύματα της ανεργίας, εκ των οποίων μάλιστα τα δύο τρίτα περίπου είναι άνεργοι για περισσότερους από δώδεκα μήνες – μακροχρόνια. Σε αυτές τις συνθήκες, κάθε ευρώ μετρά για πολλά προ-της-κρίσης-ευρώ. Η διαχείρισή του πρέπει να γίνει με ευθύνη και διαφάνεια.
Ποιες είναι οι προϋποθέσεις; Ανάμεσά τους θα ξεχώριζα τρεις.
(α) Για να γίνει καλή χρήση των πόρων και να σπάσει η πρακτική της διανομής «πουγκιών» δεξιά κι αριστερά, πρέπει να υπάρξει ένα εθνικό σχέδιο ανάπτυξης της χώρας. Σήμερα, ακόμη, τέτοιο σχέδιο δεν υπάρχει – και προφανώς δεν συνιστά σχέδιο μία προ διετίας μελέτη μια ξένης εταιρείας όπως «πασπαλίστηκε» από το ΚΕΠΕ, ούτε βεβαίως έχει τέτοιο ρόλο ή στόχευση (ούτε πρακτικά ούτε καν διακηρυκτικά…) το Μνημόνιο. Αν δεν υπάρξει σχέδιο, μένει ανοικτός ο δρόμος για «πουγκιά» και πελατειακά κριτήρια.
(β) Για να εφαρμοστεί το σχέδιο απαιτείται μια ισχυρή κεντρική βούληση, που θα ελέγχει και θα συντονίζει την υλοποίησή του. Από ένα υπουργικό συμβούλιο που θα συνεδριάζει τακτικά (ανά 15νθήμερο συνεδρίαζε επί Σημίτη, κάθε δεύτερη Τρίτη…) για να λειτουργεί ως το κορυφαίο όργανο διοίκησης, μέχρι τις υπερώριμες βαθιές αλλαγές σε κράτος, υπουργεία, στην ίδια τη λειτουργία της κυβέρνησης –που σήμερα ακόμη λειτουργεί με βάση τη νομοθεσία του 1982. Χωρίς κεντρική συλλογική διεύθυνση, με «μαγαζιά» αλλά χωρίς «μαγαζί», η σπατάλη θα συνεχίζεται – και δεν θα ευθύνονται ούτε οι σχολικοί φύλακες ούτε οι καθαρίστριες…
(γ) Τέλος, αλλά άνευ τούτου ουδέν, απαιτούνται οργανωτικές αλλαγές, που ίσως φαίνεται ότι έχουν τεχνικό χαρακτήρα αλλά είναι ουσιαστικές. Εννοώ (i) απλοποίηση του ρυθμιστικού πλαισίου του ΕΣΠΑ – σήμερα, για την υλοποίηση ενός έργου μεσολαβούν 64 βήματα! (ii) Σύγκλιση των δομών και εκκαθάριση του σμήνους από παράλληλες, ασύμπτωτες διαδικασίες μέσα κι έξω από το κράτος. (iii) Αποκατάσταση μόνιμων συστημάτων διάγνωσης των αναγκών της αγοράς εργασίας και στήριξης της επιχειρηματικότητας των νέων ανθρώπων. (iv) Τεχνοκρατική επίβλεψη των προγραμμάτων από επαγγελματίες (όχι από ειδικούς γραμματείς του κομματικού σωλήνα ή από δικομματικά ντουέτα…) μακριά από τα πελατειακά δεσμά.
Απέχουμε από την επίτευξη αυτών των προϋποθέσεων. Πριν από δέκα ημέρες ανακοινώθηκε ότι το υπουργείο Ανάπτυξης εξασφάλισε την πρόωρη εισροή 2 δισ. ευρώ από το νέο ΕΣΠΑ, ως εμπροσθοβαρή χρηματοδότηση για την περίοδο 2014-15. Το ακριβές είναι ότι δεν εξασφαλίσαμε τα 2 δισ. παρά μόνο το δικαίωμα, τη δυνατότητα να τα πάρουμε. Για να τα εξασφαλίσουμε, πρέπει να υποβάλουμε σχέδια και αυτά τα σχέδια να εγκριθούν. Πού βρισκόμαστε;
Αφενός, πολλά σχέδια δεν υπάρχουν επειδή, εδώ και αρκετούς μήνες, εξελισσόταν μια σφοδρή ενδοκυβερνητική σύγκρουση για την υπαγωγή όλων των διαχειριστικών μονάδων του ΕΣΠΑ υπό τον υπουργό Ανάπτυξης. Το σχέδιο νόμου του κ. Χατζηδάκη είχε «κολλήσει». Ανέλαβε η task force να το ξεκολλήσει, ετοίμασε το σχέδιο με το οποίο συγκεντρώνεται ο έλεγχος του ΕΣΠΑ σε ένα κέντρο, το υπουργείο Ανάπτυξης – το οποίο, στην πράξη, γίνεται το ισχυρότερο οικονομικό υπουργείο.
Αφετέρου, ορισμένα σχέδια που υποβλήθηκαν, επιστράφηκαν ως μη εύλογα. Παράδειγμα, από τα 500 εκατ. που διεκδικεί το υπουργείο Εργασίας (στο σύνολο των 2 δισ. για το 2014-15), σχεδίασε τα 70 εκατ. ευρώ να δαπανηθούν για την κατάρτιση ανέργων σε τεχνικά έργα. Οι Βρυξέλλες απόρησαν, μήπως το υπουργείο προβλέπει… κάποια έκρηξη στις κατασκευές στη χώρα μας, και απέρριψαν το σχέδιο, διότι τέτοια προτεραιότητα δεν έχει διατυπωθεί ούτε στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ ούτε σε κάποιο άλλο κυβερνητικό κείμενο – άλλωστε υπάρχουν στρατιές άνεργοι στον κλάδο των κατασκευών.
Ισως είμαι καχύποπτος. Ισως, πάλι, κάποιοι είναι αμετανόητοι.