Το σχέδιο νόμου για την οργάνωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας παρά τις καλές προθέσεις δεν αξιοποιεί την εμπειρία, την τεχνογνωσία αλλά και τις κριτικές αξιολογήσεις των ανεξάρτητων επιτροπών εμπειρογνωμόνων.
Μετά από δύο χρόνια αριστερής διακυβέρνησης, θα περίμενε κανείς να προταθεί ένα νομοσχέδιο για την ψυχική υγεία το οποίο να απαντά στα σημερινά προβλήματα και στις μελλοντικές προκλήσεις. Το σχέδιο νόμου περί «Μεταρρύθμισης της διοικητικής οργάνωσης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας», παρά τις θετικές προθέσεις των συντακτών του, δεν ανταποκρίνεται στην αναβάθμιση του κοινωνικού και πολιτικού κεφαλαίου της μετέωρης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, ιδιαίτερα σε περίοδο παρατεταμένης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης και εν τέλει κρίσης των βασικών αξιών της κοινωνικής αλληλεγγύης. Το προτεινόμενο σχέδιο νόμου ακυρώνει σε μεγάλο βαθμό την εμπειρία, την τεχνογνωσία αλλά και τις κριτικές αξιολογήσεις των ανεξάρτητων επιτροπών εμπειρογνωμόνων για την ιστορική διαδρομή της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας.
Κίνδυνος εκφυλισμού
Προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το υπουργείο Υγείας επέλεξε τη δημιουργία ενός δύσκαμπτου και μάλλον ανεφάρμοστου συγκεντρωτικού γραφειοκρατικού διοικητικού πλαισίου στο όνομα μιας δήθεν προοδευτικής αποκέντρωσης, χωρίς να αναφέρει ούτε λέξη: α) για την αντιμετώπιση και αποτελεσματική διαχείριση του εθνικού συστημικού σκανδάλου των τεκμηριωμένα αυξανόμενων αναγκαστικών νοσηλειών, των μηχανικών καθηλώσεων· β) της παραβίασης των στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών· γ) της εγκατάλειψης του σχεδίου μετασχηματισμού των ακόμη λειτουργούντων ψυχιατρικών νοσοκομείων παλαιού τύπου· δ) την ακατανόητη μεταφορά πόρων του ΕΣΠΑ στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας αντί για το συμφωνημένο με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχέδιο για την ψυχική υγεία· ε) την πραγματική ενδυνάμωση των ληπτών και των οικογενειών τους· στ) τη μείωση της επαγγελματικής εξουθένωσης των λειτουργών της ψυχικής υγείας· ζ) την αξιολόγηση και την κοινωνική λογοδοσία των υπηρεσιών, την επανεπένδυση της ελπίδας ότι κάτι μπορεί και πρέπει να αλλάξει.
Αποτυχημένο μοντέλο
Οταν ένα σπίτι γκρεμίζεται, δεν ξεκινάς από το χρώμα των κεραμιδιών της σκεπής αλλά από τα θεμέλια.
Εξηγούμαστε: Τα θετικά σημεία του σχεδίου νόμου είναι η αναδιατύπωση των αρχών και στόχων της σύγχρονης κοινοτικής ψυχιατρικής, όπως η συνεργασία με τους λήπτες και τις οικογένειές τους που θα συμμετέχουν πλέον στις τομεακές επιστημονικές επιτροπές, ο καλύτερος συντονισμός μεταξύ των υπηρεσιών, το ατομικό θεραπευτικό πλάνο, τα προγράμματα διά βίου εκπαίδευσης των λειτουργών ψυχικής υγείας, οι κλινικές εποπτείες και η ανάδειξη της καινοτομίας.
Ωστόσο, θα περίμενε κανείς από μια αριστερή κυβέρνηση να προτείνει ένα πραγματικό σχέδιο αποκέντρωσης της συγκεντρωτικής εξουσίας του υπουργείου και των υγειονομικών περιφερειών και όχι μια μάλλον προσχηματική συμμετοχή ανύπαρκτων συλλόγων ληπτών και οικογενειών στην περιφέρεια και την πραγματική εξουσία να καταλήγει με υπουργικές αποφάσεις στους διοικητές των υγειονομικών περιφερειών.
Ενα ριζοσπαστικό νομοσχέδιο που επαγγέλλεται τη διοικητική μεταρρύθμιση συστήνει τις τομεακές και περιφερικές επιτροπές ως νομικά πρόσωπα με συγκεκριμένες αποφασιστικές αρμοδιότητες και δυνατότητες, όπως συγκεκριμένο προϋπολογισμό, ευρεία διοικητική εξουσία και δυνατότητες σχεδιασμού, παρακολούθησης και αξιολόγησης των παρεχόμενων υπηρεσιών στην περιοχή ευθύνης τους. Είναι γνωστό ότι οι προηγούμενες τομεακές επιτροπές ψυχικής υγείας (ΤΟΨΥ και ΤΕΨΥ) απέτυχαν διότι δεν διέθεταν συντονιστές και μέλη με εμπειρία και ιδεολογία ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, οικονομικούς πόρους, γραμματειακή και οργανωτική στήριξη, δυνατότητα κάλυψης των εξόδων μετακίνησης των μελών τους. Το προτεινόμενο σχέδιο νόμου δυστυχώς επαναλαμβάνει το αποτυχημένο, θνησιγενές σχήμα αυτών των επιτροπών, γνωρίζοντας ότι σε πολλούς νομούς της χώρας δεν υπάρχουν ούτε σύλλογοι οικογενειών για την ψυχική υγεία ούτε οργανωμένοι λήπτες με αντίστοιχη εμπειρία και εκπαίδευση ενώ, επιπλέον, δεν υπάρχουν αρκετοί παιδοψυχίατροι και αντίστοιχες υπηρεσίες παιδιών-εφήβων. Το νομοσχέδιο προβλέπει ότι οι κενές θέσεις των επαγγελματιών ψυχικής υγείας θα καλύπτονται με υπουργικές αποφάσεις σε συνεργασία με τους κομματικά διορισμένους διοικητές των υγειονομικών περιφερειών. Επομένως, η κατ’ αρχάς θετική συμμετοχή των ληπτών και οικογενειών μπορεί να λειτουργήσει ως δημοκρατικό άλλοθι για τον πλήρη έλεγχο του συστήματος που σε τοπικό επίπεδο θα παραμείνει υποταγμένο σε κομματικά και συνδικαλιστικά στελέχη.
Προσπάθεια ποδηγέτησης των φορέων
Η διαφαινόμενη πρόθεση δημοκρατικής αποκέντρωσης αποδυναμώνεται από την πρόσφατη παρέμβαση του αναπληρωτή υπουργού Υγείας στη Βουλή, ο οποίος μίλησε για υπαγωγή όλων των μονάδων ψυχικής υγείας στην ΑΕΜΥ (Ανώνυμη Εταιρεία Μονάδων Υγείας) που ιδρύθηκε επί υπουργίας Δ. Αβραμόπουλου. Προκύπτει, λοιπόν, ότι τα νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, δηλαδή οι επιστημονικές εταιρείες και σωματεία στον χώρο της ψυχικής υγείας τα οποία δεν ελέγχονται άμεσα από το κράτος, θα μπορούσαν να υπαχθούν στην ΑΕΜΥ με εμφανείς πλέον τις δυνατότητες παρέμβασης στη στελέχωσή τους.
Μια ριζοσπαστική αριστερή πολιτική θα μπορούσε να προτείνει την αυτοδιαχείριση των ΝΠΙΔ από τους εργαζομένους τους στο μοντέλο των κοινωνικών επιχειρήσεων (αν και η υπάρχουσα ελληνική εμπειρία είναι πρακτικά ανύπαρκτη) αλλά σε καμία περίπτωση δεν θεωρείται προοδευτική επιλογή η από επάνω προς τα κάτω προσπάθεια ποδηγέτησής τους.
Η εμπειρία των ασυνεχειών της μεταρρύθμισης έχει αποδείξει ότι σχήματα εννεαμελών τομεακών επιτροπών, εκ των οποίων τα 4-6 μέλη να είναι ψυχίατροι χωρίς την ανάλογη εκπαίδευση σε βασικές γνώσεις, εμπειρία και ιδεολογία κοινοτικής ψυχιατρικής, είναι καταδικασμένες να αναπαράγουν ένα γραφειοκρατικό, αναποτελεσματικό μοντέλο.
Αναβάθμιση
Παράλληλα, έχει χαθεί μια ιστορική ευκαιρία εκπόνησης ενός εθνικού μεταρρυθμιστικού σχεδίου, αναβάθμισης της αναθεώρησης του ΨΥΧΑΡΓΩΣ Γ’ Φάση, με τη συμμετοχή σημαντικών διεθνών οργανισμών, όπως είχε προταθεί στην ηγεσία του υπουργείου Υγείας μετά τον σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Θεωρούμε πως η προτεραιότητα θα έπρεπε να δοθεί στην αναδιατύπωση και επικαιροποίηση των αρχών και μεθόδων της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, τη διατύπωση μιας εθνικής στρατηγικής για την ψυχική υγεία και την εκπόνηση ενός λεπτομερούς εθνικού σχεδίου για την ψυχική υγεία με χρονοδιάγραμμα υλοποίησης, για την αναβάθμιση του συστήματος των υπηρεσιών ψυχικής υγείας της χώρας, με μετρήσιμους στόχους.