Πολλές φορές, ένας πνευματικός άνθρωπος, με τις λέξεις που καταθέτει σε μία συνέντευξη, μοιάζει να ταρακουνάει όλο το… σύμπαν! Όσο και μεγαλόστομο να ακούγεται κάτι τέτοιο, το σύμπαν του καθενός, είναι ένα πνευματικό διάστημα χωροχρόνου που δεν μετριέται, ούτε ορίζεται…
Πάντως, θα αναφερθώ σε μια συνέντευξη του στοχαστή της θεατρικής σκέψης Βασίλη Παπαβασιλείου στη Ναταλί Χατζηαντωνίου στο «Έθνος» της 9ης Μαρτίου.
Στη συνέντευξη αυτή ποια αποσπάσματα να ξεχωρίσω; Μέσα σε δυο σελίδες, ο άνθρωπος τα είπε όλα! Και γι’ αυτό, αντιγράφω:
«…το θέατρο είναι ίχνος αρχαίου πολιτισμού. Με αυτή την έννοια οι άνθρωποι που προσέρχονται καλούνται ή παγιδεύονται σε μια «εργασία» που τους αναθέτει η σκηνή.»
Έχει δίκιο ο θεατράνθρωπος. Το θέατρο, ως τόπος πολιτιστικής και δημιουργικής πράξης, δεν είναι μόνο υπόθεση συγγραφέα, σκηνοθέτη, ηθοποιού, αλλά και κοινού. Δίχως το κατάλληλο κοινό, το θεατρικό έργο στεγνώνει από τους χυμούς που του δίνουν χώρο και υπόσταση. Χάνει τους ενωτικούς κι απαραίτητους κρίκους τής πνευματικής επικοινωνίας, δημιουργώντας, με την απ-ουσία επαφής, ένα κενό, μια αμήχανη σιωπή, ένα μηδέν…
Δεν γνωρίζω αν το εύλογο ερώτημα «άρεσε στο κοινό;» κατά πόσο εμπεριέχεται στα προλεγόμενά μου. Συνήθως, η λέξη «άρεσε» συνδέεται, για πολλούς, με στοιχεία έξω από την παράσταση. «Άρεσε» ο πρωταγωνιστής, «άρεσε» το σκηνικό, τα κουστούμια κλπ. Ο Παπαβασιλείου αναφέρεται σε «εργασία», δηλαδή σε κάτι βαθύτερο από την επιφανειακή έννοια του «άρεσε».
Αλλά, πολλές φορές, αναρωτιέμαι αν, πράγματι, την ώρα που παρακολουθώ μια παράσταση, «εργάζομαι»… Όντως. Οι σκέψεις, οι συνειρμοί, οι συμβολισμοί, οι μνήμες, οι συγκριτικές ισορροπίες, οι αλληγορικές ερμηνείες, τα συναισθήματα που έχουν γεννηθεί, πόσο απέχουν άραγε από αυτό που ονομάζουμε «εργασία», με την έννοια ότι δημιουργείς κάτι ξεχωριστό, στην συγκεκριμένη περίπτωση το στοιχείο του πολιτισμού, που σε… ανεβάζει σε υψηλότερες σφαίρες από εκείνες της καθημερινής βιοπάλης ; Εάν λείψει αυτή η «εργασία» από το κοινό, τότε η παράσταση χάνει τους στόχους της και είναι ως μη γενόμενη…
Ευθύς αμέσως, πρέπει να τονίσω πως όλα τα στοιχεία αυτά, ισχύουν απολύτως και στη Μουσική. Έργα, Όπερες, Συμφωνικές φόρμες, ατομικά ρεσιτάλ, πρωτοποριακές προσπάθειες, κλασικές φόρμες, έργα νέων τεχνολογιών, κλπ, όλα τα μουσικά είδη χρειάζονται την «εργασία» τού κοινού, ώστε το έργο να αποκτήσει τον φυσικό του αποδέκτη, την… αναπνευστική του συσκευή. Δίχως αυτή την «εργασία», μουσική ακρόαση δεν γίνεται παρά μόνο για να περνάει η ώρα, μασουλώντας αμέριμνα φιστίκια και ντόνατς…
Θα ήθελα να μείνω και σε ένα άλλο σημείο τής συνέντευξης Παπαβασιλείου που θεωρώ πως κι’ αυτό είναι αξιοσημείωτο. Η δημοσιογράφος τον παρακινεί να καταθέσει τις σκέψεις του γύρω από της εισβολή (και επιβολή) τής τεχνολογίας και των ηλεκτρονικών ευκολιών μέσα στην θεατρική πραγματικότητα. Εκείνος την αποδέχεται, αφού η εποχή μας ούτως ή άλλως την περιέχει ως εκ των ων ουκ άνευ. Μόνο που, ένα προγραμματισμένο ρομπότ τάχει όλα εκτός δυο βασικών στοιχείων: «Τον π ό ν ο και το π ά θ ο ς»!
Λοιπόν; Ποιος έχει αντίρρηση στα λεγόμενά του;
Πόσο αφοπλιστική είναι η σκέψη του;
Πόνο και πάθος χρειάζεται η Τέχνη και ο άνθρωπος. Πόνο και πάθος έχει ανάγκη η δημιουργία, από πόνο και πάθος έχει ανάγκη η οποιαδήποτε έμπνευση, η μαθητεία, η διδασκαλία, ο έρωτας, η φιλία, η συμπαράσταση, ο αγώνας, η πολιτική πράξη, η συντροφικότητα…
Πώς να λείψουν αυτά από το Θέατρο, τη Μουσική, από όλες τις Τέχνες, τις Επιστήμες και την καθημερινή ζωή;
Όπως ειπώθηκε, πόνος και πάθος είναι τα απαραίτητα που δεν διαθέτει το ρομπότ. Ένα μηχάνημα, το οποίο είναι προγραμματισμένο να παίρνει μέρος στην διαδικασία αυτοματοποίησης της κοινωνίας όλο και περισσότερο, ως αντικαταστάτης τής ανθρώπινης δραστηριότητας, πρακτικής και ενεργητικότητας. Κάτι που συνεχίζει να καταλαμβάνει χώρο στην καθημερινότητά μας, με εντυπωσιακά αποτελέσματα και να λύνει πολλά από τα υπάρχοντα πρακτικά προβλήματα του ανθρώπου… Ωστόσο, φαίνεται πως οι αισθήσεις που γεννούν τα αισθήματα και οι οποίες λείπουν από την κατασκευή του, ο πόνος και το πάθος, δεν του επιτρέπουν να συνθέτει ένα σύνολο άρτιο, τέτοιο που να ξεπερνά τον άνθρωπο, τη νόηση και την ψυχή του, όπως και τις τεράστιες δυνατότητες τις οποίες κατέκτησε με την πάροδο εκατοντάδων αιώνων…
Προσοχή! Τα λόγια τού Παπαβασιλείου (και όποιου άλλου σημαντικού των Τεχνών) θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να υπογραμμίζονται και να γίνονται αντικείμενο ενδιαφέροντος και διδασκαλίας στα Σχολεία, στα Ωδεία και στην γενικότερη Εκπαίδευση. Λέμε τώρα…
Δεν είναι πεταμένες λέξεις, αυτές του Παπαβασιλείου, βγαλμένες από τον ναρκισσισμό μιας συνέντευξης, σε εφημερίδα ευρείας κυκλοφορίας. Είναι σκέψεις και αισθήματα τα οποία εκφράζονται από μια γλώσσα που προέρχεται από υλικά που δεν διαθέτουν τα ρομπότ. Τον πόνο και το πάθος ενός άοκνου εργάτη τού Θεάτρου. Είναι πνευματικό αποτέλεσμα καθημερινής εργασίας. Είναι το σύνθετο πεδίο σκέψης που σχηματίζεται από μελέτη, εμπειρίες, συνεχείς προβληματισμούς, γνώση ρεπερτορίου (από την αρχαία τραγωδία στο σύγχρονο δράμα), καθώς και πολύχρονη τριβή στο θεατρικό σανίδι.
Όλα αυτά συσσωρευμένα σχηματίζουν μίγμα σ ο φ ί α ς.
Όλα αυτά (και άλλα πολλά) φτιάχνουν το σώμα της Τέχνης, της σκέψης και του Πολιτισμού και εκεί οφείλουμε να εστιάσουμε το βλέμμα μας…