Ο πολιτικός προσανατολισμός της ΕΕ γενικά θεωρείται συντηρητικός, ειδικά σε ότι αφορά τις οικονομικές πολιτικές της. Δεν ξέρω πόσο τεκμηριωμένη είναι μια τέτοια άποψη που φαίνεται να στηρίζεται περισσότερο στο πολιτικό πρόσημο των συνιστωσών κυβερνήσεων παρά σε μια εμπεριστατωμένη ανάλυση της ουσίας των ενωσιακών πολιτικών. Έχω τις επιφυλάξεις μου επ’ αυτού, αλλά δεν είναι αυτό το ζήτημα εν προκειμένω. Το θέμα που θέλω να φέρω στην προσοχή των αναγνωστών μου είναι η έκπληξη που αισθάνθηκα όταν ξεκίνησα να μελετώ μια λεπτομέρεια των τεκταινομένων στο βάθος των ευρωπαϊκών διεργασιών με, ας πούμε με «τεχνοκρατική» περιέργεια, όπως κακώς συνηθίζεται να ονομάζεται η επίστημονική προσέγγιση, και τελικά συνειδητοποίησα την ύπαρξη μιας εστίας, κάποιας μικρής φωτιάς, που σιγοκαίει θερμαίνοντας μια πιθανή μεγάλη πολιτική αλλαγή. Μια αλλαγή που ίσως εμφανιστεί ξαφνικά –αν ευδοκιμήσει- ως μια εξαιρετικά πειστική υποστήριξη μιας απρόσμενης σοσιαλδημοκρατικής αλλαγής στον πυρήνα της ΕΕ. Η έκπληξή μου υπήρξε μεγάλη επειδή σκέφτηκα ότι ίσως κάποιοι καλοί διάβολοι δουλεύουν αθόρυβα υπέρ της σοσιαλδημοκρατικής ατζέντας που σε τόσο μεγάλη αμηχανία έχει φέρει στις μέρες μας του φιλελευθέρους αριστερούς διανοητές. Ας δούμε λοιπόν περί τίνος πρόκειται.
Ας ξεκινήσουμε από την οπτική μέσα από την οποία έκανα την «ανακάλυψη». Επεξεργαζόμουν και ανέλυα πληροφορία που αφορά στους «λογαριασμούς», που αποτελούν το πλαίσιο αναφοράς των πολιτικών της ΕΕ. Η κριτική μου αναζήτηση γίνεται όπως συνήθως, μέσα από το πρίσμα της ελάχιστης βασικής σοσιαλδημοκρατικής οπτικής. Επί της ουσίας. Αναλύω το τι «μετράει» η ΕΕ για να συνθέτει τις βάσεις δεδομένων της πάνω στην οποία στηρίζει τις πολιτικές της και ερμηνεύω αυτή την επιλογή μεταβλητών και μέτρων σε σχέση με το τι θα μετρούσε κάποιος αν ήθελε να εφαρμόσει μια σοσιαλδημοκρατική πολιτική ατζέντα με τα ελάχιστα των απαραιτήτων χαρακτηριστικών της. Το τι μετράει κανείς στην πολιτική αντικατοπτρίζει πιστά αυτό που τον ενδιαφέρει. Αν μετράς την φτώχεια, για παράδειγμα, σημαίνει ότι σε ενδιαφέρει να κάνεις κάτι με αυτή. Κάθε λογιστικό σχέδιο απεικονίζει την ιδεολογία εκείνου που το καταρτίζει και εκείνου που το χρησιμοποιεί. Έτσι, τις ελάχιστες μεταβλητές που θα παρακολουθούσε ένας σοσιαλδημοκράτης είναι εκείνες που μετρούν τα κοινωνικά μεγέθη που σχετίζονται με τις βασικές ιδεολογικές παραδοχές του. Αυτές οι ελάχιστες θεμελιώδεις παραδοχές προφανώς συσχετίζονται με τους εξής στόχους. Σε παρένθεση αναφέρεται το λογιστικό σχέδιο μέσα από το οποίο γίνεται η στοχοθεσία και η παρακολούθηση της εξέλιξής της.
- Η οικονομική μεγέθυνση, εκφρασμένη σε συνεχή αύξηση του κοινωνικού προϊόντος και αντίστοιχη διεύρυνση των καταναλωτικών επιλογών. [ Εθνικοί Λογαριασμοί]
- Ισότητα οικονομική [Εθνικοί Λογαριασμοί]
- Ισότητα ευκαιριών [Κοινωνικοί δείκτες για την εκπαίδευση, την υγεία, τα φύλλα, την κοινωνική προστασία και τις ηλικιακές γενεές, εκτός εθνικών λογαριασμών]
- Η υπαρξιακή ισορροπία, δηλαδή η ζωή με νόημα [ Δημοσκοπήσεις και κοινωνική έρευνα εκτός εθνικών λογαριασμών, εκτός εθνικών λογαριασμών]
- Ελευθερία και ατομική αυτονομία – δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη [Κοινωνική έρευνα εκτός εθνικών λογαριασμών]
Η πρώτη διαπίστωση είναι ότι θεμελιώδεις παράμετροι της «ανθρώπινης κατάστασης – Human Condition», με εξαίρεση την αγοραστική δύναμη του, λογίζονται έξω από τους εθνικούς λογαριασμούς. Είναι εντυπωσιακό ότι τα μόνα μεγέθη που μετρώνται ως «εθνικά μεγέθη» είναι όσα αναφέρονται στην λειτουργία της Αγοράς. Το λογιστικό μας σύστημα, δηλαδή, αποτελεί πιστή αντανάκλαση της φιλελεύθερης και νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας. Στο μέτρο που η ΕΕ εξακολουθεί να παραμένει ένωση εθνικών κρατών, και αυτής οι «εθνικοί λογαριασμοί» έχουν το ίδιο με το παραπάνω ιδεολογικό αποτύπωμα.
Κι όμως. Πίσω από την καθημερινή λειτουργία της Ένωσης, κάποιοι έχουν φυτέψει ένα σοσιαλδημοκράτη διάβολο που προετοιμάζει μια καθαρά σοσιαλδημοκρατική λογιστική. Μια λογιστική που όταν ολοκληρωθεί και εφαρμοστεί θα επιβάλλει αφεαυτής μια σαφώς σοσιαλδημοκρατική θέαση των ενωσιακών πολιτικών. Πρόκειται για το πρόγραμμα «Πέρα από το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν –Beyond GDP» που έχει ξεκινήσει από το 2007 με κοινή απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με την συμμετοχή του ΟΟΣΑ και της WWF. Έστω κι αν δεν ομολογείται επίσημα, θεωρητική βάση του προγράμματος αποτελεί στην ουσία η Έκθεση Stiglitz-Amartia Sen-Fitoussi που συστήθηκε από την Γαλλική κυβέρνηση το 2008. Η Έκθεση παραδόθηκε τον Σεπτέμβρη του 2009 και αφορά στη «Μέτρηση της Οικονομικής Επίδοσης και της Κοινωνικής Προόδου». Το πλήρες κείμενο μπορεί να το βρει ο αναγνώστης στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση.
http://www.stiglitz-sen-fitoussi.fr/documents/rapport_anglais.pdf
Τον Αύγουστο του 2013 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκανε τον πρώτο θετικό απολογισμό της για την εξέλιξη του ευρωπαϊκού προγράμματος που κατά την δική της έκφραση σκοπό έχει να «αλλάξει τον κόσμο». Είναι αλήθεια ότι η γραφειοκρατία των Βρυξελλών έχει μπλεχτεί στα δίχτυα ενός ατέλειωτου καταλόγου κατασκευής «δεικτών» για την μέτρηση των μεγεθών που υπερβαίνουν τα πλαίσια των κλασσικών εθνικών λογαριασμών. Αυτό, καθυστερεί την κατάληξη του προγράμματος σε μια ολοκληρωμένη πρόταση, αλλά δεν αναστέλλει την δραστηριότητα. Είναι εξ ίσου αλήθεια, ότι μέσα από την επεξεργασία των δεικτών αναδείχνεται σαφέστατα ένα πλαίσιο θέασης της πολιτικής που υπερβαίνει καθοριστικά την ιδεολογία του αγοραίου φιλελευθερισμού και προχωρεί βαθιά στην σύνθεση μιας πλατφόρμας πληροφοριών που η προβολή της καθιστά αναπόφευκτη την σοσιαλδημοκρατική ηγεμονία στις πολιτικές που μέλλει να σχεδιαστούν.
Ας προσέξει ο αναγνώστης τα κεφάλαια που έχει ανοίξει αυτό το πρόγραμμα για συγκεκριμενοποιήσει με μετρήσιμους δείκτες τις αντίστοιχες έννοιες ή μεταβλητές ενός νέου τύπου εθνικών λογαριασμών. Ξεκινάει από την «επικαιροποίηση» των κλασσικών μακροοικονομικών δεικτών που αναφέρονται στο ευρωπαϊκό σύστημα εθνικών λογαριασμών. Η επικαιροποίηση αναφέρεται στην διεύρυνση των εθνικολογιστικών δεικτών ή μέτρων ώστε να περιλάβουν και την αποτίμηση νέων στοιχείων κόστους, όπως είναι η περιβαλλοντική υποβάθμιση, η εξάντληση φυσικών πόρων αλλά και η εξέλιξη των εισοδηματικών ανισοτήτων. Στο επόμενο κεφάλαιο αναζητιόνται κοινωνικοί δείκτες οι οποίου μπορούν να εκφράσουν την πολυδιάστατη έννοια της κοινωνικής προόδου. Η ίδια η έννοια της κοινωνικής προόδου αντιβαίνει στο λεξιλόγιο του αγοραίου φιλελευθερισμού που δεν ανέχεται άλλη μορφή εξέλιξης παρά εκείνη της εσωτερικής κοινωνικής παλινδρόμησης ατόμων ανάλογα με την οικονομική επιτυχία τους. Στην συντηρητική φιλελεύθερη ιδεολογία το άτομο είναι φορέας (agent) όλων των ιστορικών μεταβολών. Θυμηθείτε τον διαβόητη ρήση της Θάτσερ με την οποία απέκλειε την ύπαρξη της κοινωνίας. Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός αντίθετα, στηρίζει τις ελπίδες του για την βελτίωση της κατάστασης του Ανθρώπου στην δυνατότητα της κοινωνίας να αποκτήσει νέες, προοδευτικότερες μορφές συγκρότησης και συλλογικής λειτουργίας.
Το αμέσως επόμενο κεφάλαιο του προγράμματος αναφέρεται στην εκπόνηση περιβαλλοντικών δεικτών που να απεικονίζουν την πορεία της περιβαλλοντικής ανάπτυξης σε συνδυασμό με εξαρτημένους από αυτούς δείκτες επιπτώσεων στον άνθρωπο, όπως είναι η υγεία, η αισθητική, το πολιτισμικό τοπίο κ.ο.κ. Θυμίζουμε και στο σημείο αυτό, ότι η διάκριση αυτών αξιών ως άξιων αυτόνομης εκτίμησης δεν μπορεί να γίνει στα πλαίσια του αγοραίου φιλελευθερισμού, αφού στα οικονομικά μοντέλα του οι περιβαλλοντικές μεταβλητές υπεισέρχονται μόνο ως παράγοντες εξωτερικών οικονομιών (externalities). Το σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα, αντιθέτως, αναγνωρίζει πολλές περιβαλλοντικές αυταξίες και τις συμπεριλαβαίνει στα πολιτικά του προγράμματα.
Τέλος αλλά και σημαντικότερο, το πρόγραμμα ανοίγει ειδικό κεφάλαιο για δείκτες του ευ ζην (της αριστοτέλειας καλής ζωής, αλλά και όποιας άλλης θεώρησης του τεράστιου ερωτήματος της ανθρώπινης ευτυχίας και της αναζήτησης του λόγου ύπαρξης). Οι σχεδιαστές του προγράμματος αναφέρονται υποκειμενικά και αντικειμενικά μέτρα για την εκτίμηση της ποιότητας της ζωής και της ικανοποίησης των πολιτών από τη ζωή τους. Σημειώνω ότι σε ότι αφορά το κεφαλαιο αυτό το Πρόγραμμα είναι βαθιά επηρεασμένο από την θεωρία του Αμάρτια Σεν περί δικαιοσύνης και ευημερίας. Σημειώνω επίσης, ότι και μόνο το κεφάλαιο αυτό αν περιληφθεί στην εν χρήσει εθνικολογιστική, θα υποχρεώσει τις κυβερνήσεις να δίνουν συγκεκριμένη αναφορά για τα πεπραγμένα τους σε τομείς που είναι ταμπού για την ωφελιμιστική ιδεολογική πλατφόρμα του αγοραίου φιλελευθερισμού που απαγορεύει κάθε σύγκριση ατομικών προτιμήσεων ως παραβίαση τους άκρατου ατομισμού.
Πού καταλήγουμε, λοιπόν; Μα είναι φανερό ότι λειτουργεί στο κέντρο της Ενωσιακής διοίκησης ένα μηχανισμός ριζικής αναθεώρησης των εθνικών λογαριασμών ώστε να προσαρμοστούν σχεδόν πλήρως στις απαιτήσεις ενάσκησης σοσιαλδημοκρατικών πολιτικών. Γιατί, σε τελευταία ανάλυση ισχύει ο αυταπόδεικτος κανόνας που λέει «πες μου τι μετράς για να σου πω τι σε ενδιαφέρει». Και αυτό που σχεδιάζεται να μετρηθεί είναι η αποτελεσματικότητα της ΕΕ σε σχέση με τους στόχους μιας προωθημένης σοσιαλδημοκρατικής ατζέντας.
Απομένει να δούμε, αν θα υποστηριχθεί επαρκώς το πρόγραμμα αυτό ώστε να ολοκληρωθεί σύντομα και να αποδοθεί στους πολιτικούς για χρήση και στους λαούς για έλεγχο των πολιτικών τους. Μη ξεχνάμε ότι όλα στην ΕΕ ωριμάζουν με … ευρωπαϊκούς χρόνους.