—του Διονύση Καψάλη—
Στις 2 Νοεμβρίου 2015 πραγματοποιήθηκε το 1ο Διεθνές Συνέδριο Πολιτισμού με τίτλο «Επενδύοντας στον Πολιτισμό», υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας και οργανωμένο από το Ελληνο-Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο σε συνεργασία με τις Διεθνείς Σχέσεις Πολιτισμού. Στην ομιλία του, ο Διονύσης Καψάλης, διευθυντής του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, πραγματεύεται το περιεχόμενο των όρων «πολιτισμός», «κουλτούρα», «καλλιέργεια», «παιδεία», «culture» και «civilisation», προκειμένου να απαντήσει στο ερώτημα: «Ποιος ή ποιοι να επενδύσουν σε τι;»
* * *
Ε?χαριστ? θερμ? το?ς διοργανωτ?ς γι? τ?ν τιμητικ? πρόσκληση ν? συμμετάσχω ?ς ?μιλητ?ς στ? παρ?ν συμπόσιο. ?ποθέτω ?τι ? πρόσκληση ?φορ? περισσότερο τ? ?δρυμα πο? ?χω τ?ν τιμ? ν? διευθύνω ?δ? κα? δεκαέξι χρόνια κα? πολ? λιγότερο τ? πρόσωπό μου. Σπεύδω ν? διευκρινίσω ?τι χαίρομαι γι? α?τ? τ? δίκαιη προτίμηση. Τ? Μορφωτικ? ?δρυμα ?θνικ?ς Τραπέζης ?ποτελε? πράγματι ?ναν ?π? το?ς σημαντικότερους ?ργανισμο?ς πο? δραστηριοποιο?νται σήμερα στ?ν κοινωνία τ?ν πολιτ?ν. Τ? ΜΙΕΤ, ?πως ε?ναι γνωστ? ?π? τ? ?ρκτικόλεκτό του, μ? ?δρυτή, κηδεμόνα κα? χορηγ? τ?ν ?θνικ? Τράπεζα, ?πηρετε? ?π? συστάσεως τ? δημόσιο συμφέρον σ? ?λους το?ς τομε?ς τ?ν τεχν?ν κα? τ?ν γραμμάτων, κρατώντας ?ς προεξάρχουσα δραστηριότητα τ?ν ?κδοτική. ?πως προσδιορίζεται στ? ?δρυτικ? καταστατικό του ?π? τ? 1966, σκοπ?ς το? ΜΙΕΤ ε?ναι ? «προαγωγ? τ?ν γραμμάτων, τ?ν ?πιστημ?ν κα? τ?ν καλ?ν τεχν?ν στ?ν ?λλάδα». Χαίρομαι ?πίσης, γι? το?ς λόγους πο? θ? ?ξηγήσω ?μέσως μετά, γι? τ? γεγον?ς ?τι τ? ?δρυμά μας προσδιορίζεται ?π? τ?ν τίτλο του ?ς μορφωτικ? κα? ?χι πολιτιστικό.
Θ? προσθέσω κα? κάτι ?κόμη, κα? παρακαλ? ν? τ? προσέξετε ?διαίτερα. Τ? ΜΙΕΤ ε?ναι ?π? το?ς λίγους τόπους πνευματικ?ς κα? διανοητικ?ς ?λευθερίας στ? χώρα μας. ?φείλω ν? προσθέσω ?τι τ? ?πίτευγμα α?τό, ? ?ξασφάλιση μι?ς λειτουργικ?ς πνευματικ?ς ?λευθερίας, πρέπει ν? πιστωθε? στ?ν ?θνικ? Τράπεζα τ?ς ?λλάδος, ? ?ποία, σ? ?,τι ?φορ? τ? ΜΙΕΤ ?λλ? κα? σ? πολλ? ?λλα ζητήματα, συμπεριφέρθηκε κα? νομίζω συμπεριφέρεται ?κόμα ?ς ?θνικ?ς ε?εργέτης. ? ?διότητα, ? – γι? ν? χρησιμοποιήσω μι? λέξη λιγότερο κολακευτικ? γι? τ?ν ?θνικ? φιλαυτία– τ?προνόμιο, τ?ς πνευματικ?ς ?λευθερίας δ?ν ε?ναι α?τονόητο κα? δυστυχ?ς, ?πως γνωρίζετε, δ?ν ε?ναι ? κανόνας. Χωρ?ς α?τ? τ?ν ?λευθερία, ?στόσο, χωρ?ς ο?σιαστικ? πνευματικ? κα? διοικητικ? α?τονομία, τίποτε δ?ν ?πάρχει ?π? ?σα θέλουμε ν? ?πάρξουν ? ε?χόμαστε ε?λαβικ? ν? συνεχίσουν ν? ?πάρχουν. Κα? ? περιοχή, τ? ?δαφος –τ? κοιν? ?δαφος, common ground, σύμφωνα μ? τ?ν προσφυ? διατύπωση τ?ς Virginia Woolf– στ? ?πο?ο καλλιεργε?ται α?τ? ? ?λευθερία ε?ναι ?,τι παλαιότερα, κα? ?λπίζω ?κόμα, ?νομάζαμε ?νθρωπιστικ?ς σπουδές: κα? δ?ν ?ννο? βεβαίως μόνο τ? πανεπιστήμιο, τ?ν τριτοβάθμια ?κπαίδευση, ?λλ? τ?ν παιδεία ?ς γενικότερη ζωτικ? ?τμόσφαιρα μέσα στ?ν ?ποία ? δημοκρατικ? κοινωνία ?χει τ? δυνατότητα ν? δημιουργε?, ν? διαπραγματεύεται κα? ν? ?ναπλάθει τ?ς ?ξίες της. ?χουμε ?δη ?γγίξει τ?ς κρίσιμες λέξεις τ?ς συνάντησής μας· μαζ? μ? τ?ς λέξεις, ?λπίζουμε, κα? τ?ς ?ννοιες πο? μ?ς ?πασχολο?ν: ?λευθερία, κοινωνία, παιδεία, τέχνες κα? γράμματα, ?νθρωπιστικ?ς σπουδές? κα? μαζ? μ? τ?ς ?ννοιες πλησιάσαμε κα? το?ς λόγους γι? το?ς ?ποίους πρέπει κάποιος ν? ?πενδύσει στ?ν καλλιτεχνικ? δημιουργία κα? στ?ν ?νθρωπιστικ? παιδεία. Θ? παρατηρήσατε ?μως ?τι ?πέφυγα τ? λέξη πολιτισμός.
Στ? σημε?ο α?τ? θ? μο? ?πιτρέψετε ?ρισμένες παρατηρήσεις γλωσσικ?ς φύσεως κα? ?νιες ?ννοιολογικ?ς διασαφήσεις. Ο?τως ? ?λλως ? συνεννόηση, τουλάχιστον στ? χώρα μας, ?χει ?ποδειχτε? δύσκολη ?πόθεση. ?ς μ? τ? δυσχεράνουμε περισσότερο. Τελευτα?α παρατηρο?με μι? σημασιολογικ? διολίσθηση τ?ς λέξης πολιτισμ?ς πρ?ς ?τι ?νομάζαμε ?λλοτε «τέχνες κα? γράμματα», τουτέστιν, τ?ς καλ?ς τέχνες, τ? θέατρο, τ? λογοτεχνία κα? το?ς θεσμο?ς πο? τ?ς ?λοποιο?ν. ? τίτλος το? συμποσίου μας, ?ποχρεωτικ? δίγλωσσος, προβάλλει τ? λέξη culture κα? τ? μεταφράζει ?ς «πολιτισμός». Δ?ν ε?μαι βέβαιος ?τι πρέπει ν? υ?οθετήσουμε ?στόχαστα κα? ?διακρίτως τ? λέξη πολιτισμ?ς ?ς μετάφραση τ?ς culture, παρ? τ? γεγον?ς ?τι τ? ?ντίστροφο ε?ναι ?δη κανόνας: τ? ?πουργε?ο Πολιτισμο?, φερειπε?ν, μεταφράζεται ?παρεγκλίτως ?ς Ministry of Culture κα? τ? πολιτιστικ? ?δρύματα ?ς cultural foundations. ? λέξη culture, πο? κάποτε μεταφραζόταν, κατ? τ? ?τυμόν της, ?ς καλλιέργεια, παραπέμπει ?στορικ? στ? παιδευτικ? ?δεώδη το? ?ρχόμενου Διαφωτισμο? το? 18ου α?ώνα. ? Κ. Θ. Δημαρ?ς πίστευε ?τι ? ?λληνικ? λέξη ? πι? ?παρκ?ς γι? τ?ς περισσότερες χρήσεις τ?ς λέξης culture ε?ναι ? λέξη παιδεία: μι? λέξη πο? ?ναφέρεται στ? συνολικ? πνευματική, ?θικ? κα? α?σθητικ? διαμόρφωση ?ν?ς ?νθρώπου, τ? συνολικ? καλλιέργεια τ?ν διανοητικ?ν του ?κανοτήτων κα? δεξιοτήτων. Διόλου τυχα?ο ?τι πολ? συχνά, σ? πολλ?ς χρήσεις τ?ς λέξης, νιώθουμε ?παραίτητη τ?ν ?ξελληνισμένη πι? (μολονότι κακόηχη) κουλτούρα. Παιδεία ?ταν κα? ? λέξη πο? ε?χε υ?οθετήσει ? Werner Jaeger γι? τ? θέμα κα? τ?ν τίτλο το? κορυφαίου συγγράματός του: Paideia: Die Formung des griechischen Menschen: ? διαμόρφωση –? διάπλαση, θ? μπορούσαμε ν? πο?με– τ?ν ?λλήνων ? καλύτερα το? ?λληνα ?νθρώπου. ? τίτλος μεταφράστηκε στ? ?γγλικ? ?π? τ?ν Highet ?ςPaideia: The Ideals of Greek Culture. Α?τ? τουλάχιστον τ? σημασία τ?ς παιδείας δ?ν τ?ν ?χουμε χάσει ?κόμα. Λέμε «ε?ναι ?νας ?νθρωπος μ? παιδεία», ?ννοώντας ?νας γενικ? καλλιεργημένος, μορφωμένος ?νθρωπος. ?ταν πάλι μιλ?με γι?τεχνοκράτες, ?λλη μι? λέξη το? συρμο?, ?ν δ?ν θέλουμε ν? το?ς προσβάλουμε σπεύδουμε ν? διευκρινίσουμε ?τι ? δικός μας τεχνοκράτης «?χει παιδεία» – ε?ναι καλλιεργημένος…
Διαβάστε τη συνέχεια στο dim/art