Η πολιτική στην Ελλάδα παίρνει σάρκα και οστά ανάλογα με τη δοσολογία αποτύπωσης της κατάστασης στη σχέση φωτός και σκιάς, τα οποία διαμορφώνουν την αίσθηση της πραγματικότητας στους θεατές πολίτες. Συνεχώς τίθενται σε κοινή θέα από τους πολιτικούς και τα κόμματα εκείνες οι διαστάσεις της πραγματικότητας, οι οποίες θεωρούν, ότι τους ευνοούν. Στη σκιά παραμένουν αυτά, που πιστεύουν, ότι θα τους μειώσουν την εκλογική επιρροή γενικά και θα τους στερήσουν την προοπτική ανάληψης της ευθύνης διαχείρισης κυβερνητικής εξουσίας ειδικά, όταν πρόκειται για κόμματα εξουσίας. Αυτή η τεχνική του θεάτρου σκιών κυριαρχεί ιδιαιτέρως σε προεκλογικές περιόδους.
Βασικό εργαλείο για την αξιοποίηση της τεχνικής του θεάτρου σκιών είναι η οικοδόμηση της πολιτικής τακτικής στην αγνόηση της ορθολογικής σκέψης και κυρίως στην στήριξη της επιχειρηματολογίας στην δυνατότητα της να ενεργοποιεί συναισθηματικές προσεγγίσεις και αντιδράσεις στους ψηφοφόρους. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πρόσκληση της προέδρου του ΠΑΣΟΚ στους «δημοκρατικούς πολίτες να επιστρέψουν στο σπίτι τους», δηλ. στο ΠΑΣΟΚ. Παράλληλα γίνεται και στοχευμένη προσπάθεια δημιουργίας στους πολίτες της αίσθησης, ότι τα πολιτικά πρόσωπα και τα κόμματα εκφράζουν το συμφέρον της κοινωνικής ομάδας, στην οποία ανήκουν. Σε αυτή δε την περίπτωση δεν διστάζουν να ταυτίσουν το κοινωνικό συμφέρον ακόμη και με το συντεχνιακό.
Με βάση αυτές τις παραμέτρους της πολιτικής πρακτικής, η οποία ακολουθείται στο πλαίσιο της επικοινωνιακής τακτικής των κομμάτων, διευκολύνεται η καλλιέργεια πολωτικού κλίματος στην προεκλογική αντιπαράθεση, η οποία με εργαλείο το θυμικό επιδιώκει την διαμόρφωση πολιτικής στάσης σε ατομικό επίπεδο και γενικότερα πολιτικού κλίματος σε κοινωνικό. Σε αυτό το πλαίσιο όχι μόνο το περιεχόμενο αλλά και ο τρόπος έκφρασης του λόγου αποκτούν λαϊκιστικά χαρακτηριστικά και σε αρκετές περιπτώσεις η επιλογή των λέξεων εκπέμπει οσμή «χυδαιότητας» και «μαγκιάς». Έτσι κι αλλιώς ουδείς, κόμματα και πολιτικοί, βασίζει τον εκφερόμενο πολιτικό λόγο σε ανάλυση της πραγματικότητας και σχεδιασμό του μέλλοντος. Η προεκλογική αντιπαράθεση εξαντλείται στις ιδεοληψίες και στην αλληλοϋπονόμευση.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι παράλληλοι μονόλογοι των προέδρων του ΣΥΡΙΖΑ και της Νέας Δημοκρατίας με σημείο αναφοράς την λέξη «αυτοφωράκιας», την οποία χρησιμοποίησε ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας για να χαρακτηρίσει την προσφυγή του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές, διότι θα χάσει και θα χρεωθεί το κόστος των δύσκολων μέτρων του Μνημονίου Νο 3 κάποιος άλλος, κατά τη γνώμη του, ώστε να επανέλθει μετά από εύλογο χρονικό διάστημα στην κυβέρνηση, όταν οι συνθήκες θα είναι «εύκολες».Φαίνεται, ότι ακόμη και έννοιες, οι οποίες χρησιμοποιούνται στην παρανομία (για να αποφεύγονται συλλήψεις στο χώρο της νύχτας), δεν ενοχλούν τους πολιτικούς αρχηγούς και υποψήφιους πρωθυπουργούς της χώρας. Ο κατηφορικός λαϊκισμός δεν έχει όρια. Αρκεί να αναφερθούν και άλλες φράσεις, όπως αυτή του προέδρου της Νέας Δημοκρατίας για τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ «πες πες μας φέσωσε 90 δισ. ο Τσίπρας» ή ο Τσίπρας είναι «ψευτράκος» και αντιστρόφως ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας διετέλεσε «κένταυρος». Το θέατρο σκιών σε πλήρη ανάπτυξη. Στο φως κυριαρχούν αυτού του επιπέδου προσωπικές κρίσεις και χαρακτηρισμοί, που στοχεύουν στην υπονόμευση του αντιπάλου ως προς τα ποιοτικά στοιχεία της προσωπικότητας του και την ικανότητα του να κυβερνήσει τον τόπο.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και άλλοι πολιτικοί αρχηγοί. Βεβαίως όχι με την ίδια πολιτική λογική. Ο επικεφαλής του Ποταμιού σε συνέντευξη του στον τηλεοπτικό σταθμό ΣΚΑΪ δήλωσε, ότι «υπάρχει ανάγκη να μπει νέος παίκτης στο τραπέζι». Μάλλον θα τον παρέσυρε η ροή των πραγμάτων και χρησιμοποίησε τρόπο έκφρασης, ο οποίος προέρχεται από τον χώρο των «τυχερών παιγνίων». Μόνο που η πολιτική κινείται σε εντελώς διαφορετικό επίπεδο και δεν βασίζεται στην τύχη.
Πολύ σωστά επισημαίνει η πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, ότι «η χώρα μας δεν χρειάζεται μαγκιά» και σε συνέντευξη της στο Αθηναϊκό Πρακτορείο προτείνει σχηματισμό κυβέρνησης από όλα τα κόμματα, «ώστε κανείς να μην δραπετεύσει από τις ευθύνες του» και δηλώνει, ότι ΣΥΡΙΖΑ και Νέα Δημοκρατία κοιτάζουν το μικροκομματικό τους συμφέρον. Δεν καταφέρνει τελικά η πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ να υπερβεί τη λογική της υπονόμευσης των αντιπάλων από το ένα μέρος και από το άλλο να μην αντιφάσκει με τον εαυτό της, όταν προτείνει την συγκρότηση κυβέρνησης από όλα τα κόμματα, ενώ ισχυρίζεται, ότι κοιτάζουν το δικό τους μικροκομματικό συμφέρον τα δύο μεγαλύτερα από αυτά.
Γενικά πρέπει να επισημανθεί, ότι στη φωτεινή πλευρά του πολιτικού θεάτρου σκιών κυριαρχούν αδιέξοδες τοποθετήσεις για τις ικανότητες και την αξιοπιστία των αντιπάλων κομμάτων και πολιτικών προσώπων.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως έχει το φαινόμενο της λεγόμενης τιμωριτικής ψήφου του εκλογικού σώματος για την κακή διαχείριση της κυβερνητικής εξουσίας, η οποία δεν έχει την ίδια χρονική διάρκεια και ένταση για τα κόμματα, που κυβέρνησαν στο παρελθόν.
Τα χαρακτηριστικά αυτής της τιμωριτικής λειτουργίας των ψηφοφόρων δεν δείχνουν, ότι έχει γίνει ουσιαστική προσέγγιση, ανάλυση και συνειδητοποίηση των αιτίων, που την προκάλεσαν. Η λογική, που κυριαρχεί στους πολίτες ή ακόμη καλύτερα καταναλωτές πολιτικής, έχει ηθικολογικού χαρακτήρα περιεχόμενο. Γι’ αυτό και μπορεί να έχει μικρή ή μεγαλύτερη διάρκεια, ανάλογα με την ιστορική διαδρομή του κάθε κόμματος και την συμμετοχή του στην διαμόρφωση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, καθώς και την εκτίμηση του εκλογικού σώματος για την επάρκεια «του μαθήματος, που έδωσε στο κόμμα και στο πολιτικό προσωπικό». Οι πολίτες ουσιαστικά δεν επιθυμούν αλλαγές και μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα δρομολογήσουν και διαφοροποίηση του τρόπου ζωής τους.
Η ελληνική κοινωνία είναι στατική, χωρίς δυναμικές δομές. Στο πλαίσιο του πελατειακού συστήματος, της συντεχνιακής λογικής και άλλων αρνητικών παραμέτρων του κοινωνικού και οικονομικού γίγνεσθαι ένιωθε «βολεμένη». Δεν έχει συνειδητοποιήσει, ότι αυτή η πραγματικότητα δεν έχει προοπτική, ούτε και το πολιτικό σύστημα με τα χαρακτηριστικά που έχει τώρα. Η ευθύνη του είναι μεγάλη για την κρίση, που πλήττει με βίαιο τρόπο τη χώρα.
Χρειάζονται δομικές και επώδυνες αλλαγές για να αποκτήσει ο τόπος παραγωγική οικονομία, η οποία θα μπορεί να λειτουργεί στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής και γενικότερα πλανητικής πραγματικότητας. Αυτό απαιτεί βαθιές αλλαγές και προ πάντων ανεπτυγμένη κοινωνική συνείδηση, τα οποία δεν μπορούν να προωθηθούν από κόμματα, που είναι προσανατολισμένα στο παρελθόν και δεν έχουν σύγχρονους μηχανισμούς σχεδίασης πολιτικής, ενώ στηρίζουν την διεκδίκηση της κυβερνητικής εξουσίας σε ισχυρισμούς, όπως «εμείς εκφράζουμε την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας» και «καλώ σε ψήφο εμπιστοσύνης και όχι σε ψήφο διαμαρτυρίας ή τιμωρίας, η οποία κόστισε στον τόπο αυτό το 7μηνο 90 δισεκατομμύρια» (πρόεδρος Νέας Δημοκρατίας). Δεν λέγεται όμως, ότι πριν από το αρνητικό 7μηνο του ΣΥΡΙΖΑ για 10ετίες η χώρα κυβερνήθηκε χωρίς σχέδιο και στρατηγική με αποτέλεσμα την κατάληξη στην κρίση, με μια κρατικοδίαιτη μη παραγωγική οικονομία και μια κοινωνία χωρίς δυναμική, της οποίας η όποια ευημερία βασίσθηκε στον δανεισμό και στην υπερχρέωση. Και το κακό είναι, ότι τόσο τα κόμματα, που κυβέρνησαν στο παρελθόν, όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ συνεχίζουν να μην έχουν στρατηγική και μακροπρόθεσμο πολιτικό σχεδιασμό, κοστολογημένο και με οδικό χάρτη επίτευξης των στόχων του.
Δεν αρκεί η επισήμανση «οι παλιοί πολιτικοί μας έσπρωξαν στο χαντάκι, μας γέμισαν χρέη. Και εμείς πρέπει να βγούμε από το χαντάκι» (πρόεδρος ΣΥΡΙΖΑ στην προεκλιγική περιοδεία του στα Χανιά). Είναι μάλιστα αντιφατικό, εάν ληφθούν υπόψη τα αποτελέσματα της 7μηνης διαπραγμάτευσης, η οποία κατέληξε στο Μνημόνιο Νο 3.
Από το άλλο μέρος η ελληνική κοινωνία δεν φαίνεται να συνειδητοποιεί το μέγεθος του προβλήματος, το οποίο, εάν δεν αντιμετωπισθεί, θα την οδηγήσει στην κατάρρευση και στην πλήρη απορρύθμιση. Πρέπει όχι μόνο να αλλάξει η ίδια τον εαυτό της και να αποκτήσει σύγχρονο δυναμικό τρόπο σκέψης, αλλά να συμβάλλει στην επανεκκίνηση του πολιτικού συστήματος, ώστε να σχεδιασθεί ένα βιώσιμο μέλλον. Και αυτά προς το παρόν δυστυχώς παραμένουν στη σκοτεινή πλευρά του πολιτικού θεάτρου σκιών. Το μέγεθος του προβλήματος γίνεται εμφανές, εάν αναρωτηθεί ο μέσος πολίτης, ποιό είναι τελικά το πρόβλημα του τόπου και μετά να κρίνει τα κόμματα και το πολιτικό προσωπικό αυτή την πολύ κρίσιμη περίοδο, η οποία έχει επιπλέον και το βάρος των εκλογών.
Είναι η σύνθεση της επόμενης κυβέρνησης ή ένα εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης; Πάνω σε ποιές προγραμματικές συγκλίσεις θα στηριχθεί το κυβερνητικό πρόγραμμα, αφού η πλειοψηφία των κομμάτων προτείνει την συγκρότηση φιλοευρωπαϊκής πολυκομματικής κυβέρνησης, ώστε να μοιραστούν όλοι το κόστος των δύσκολων αποφάσεων, που πρέπει να ληφθούν; Διότι αυτό μάλλον τα ενδιαφέρει περισσότερο. Τέλος μπορούν τα κόμματα, τα οποία για 10ετίες μονολογούν με ιδεοληπτική λογική, να κάνουν ουσιαστικό διάλογο ή θα αναπαράγονται πρότυπα διαχείρισης εξουσίας από το παρελθόν, δηλαδή μοίρασμα θέσεων στην κυβέρνηση και στην ιεραρχία του κράτους;
Η αναζήτηση απαντήσεων σε αυτά τα ερωτήματα δεν είναι καθόλου εύκολη, ιδιαιτέρως διότι η ελληνική κοινωνία έχει αποδεχθεί τις παθογένειες, που της στερούν την προοπτική και ο κάθε πολίτης προσπαθεί μέσα από αυτές να επιβιώσει, όσο γίνεται καλύτερα, χωρίς σταθερά σημεία αναφοράς σε αξιακό επίπεδο, ώστε να διασφαλίζεται και ένα μίνιμουμ κοινωνικής δικαιοσύνης. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι έλεγχοι, που έγιναν από το Υπουργείο Οικονομικών τις πέντε τελευταίες εβδομάδες, σε 27.392 επιχειρήσεις. Στις 5.367 από αυτές διαπιστώθηκαν παραβάσεις. Το ποσοστό παραβατικότητας έφτασε στο 19% (Έθνος online, 2.9.2015). Η διαφθορά καλά κρατεί. Η κοινωνική δικαιοσύνη ως αξία και σημείο προσανατολισμού έχει εκφυλισθεί σε δυνατότητα του ατόμου να κερδοσκοπεί και να ευημερεί σε βάρος των συμπολιτών του. Οι παθογένειες της κοινωνίας όμως πρέπει να αντιμετωπισθούν άμεσα. Και αυτό θα έπρεπε να έχει γίνει στο παρελθόν από τις ελληνικές κυβερνήσεις και όχι να υπάρχει η πίεση των μνημονιακών υποχρεώσεων τώρα, οι οποίες μάλιστα δεν πραγματοποιούνται ή ο ρυθμός υλοποίησης είναι προβληματικός.
Μπορεί στην Ελλάδα πριν από χρόνια να παγιώθηκε στο πλαίσιο του θεάτρου σκιών ο Καραγκιόζης ως ο λαϊκός ήρωας, ο οποίος εκπροσωπεί τον φτωχό, εξαθλιωμένο, πονηρό Έλληνα στην περίοδο της τουρκοκρατίας, όμως τώρα υποτίθεται, ότι η Ελλάδα ανήκει στον ανεπτυγμένο κόσμο και είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μπορεί αυτή την περίοδο να αντιμετωπίζει προβλήματα. Αυτό δεν σημαίνει, ότι θα συνεχίσει την αδιέξοδη πορεία προς την εξαθλίωση και την κοινωνική οπισθοδρόμηση. Αρκεί να το θέλει και να εργασθεί σκληρά, με την πολιτική μόνιμα στη φωτεινή πλευρά του θεάτρου σκιών, για την οικοδόμηση ενός σύγχρονου μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης με παραγωγική οικονομία και την διασφάλιση βιώσιμης ευημερίας.