Άλλη μια φορά επαληθεύεται, ότι η πολιτική ακολουθεί την δυναμική της εξέλιξης χωρίς να είναι σε θέση να συγχρονίσει τον βηματισμό της με αυτήν και πολύ περισσότερο βέβαια να την σχεδιάσει εκφράζοντας το κοινωνικό συμφέρον στην πράξη και όχι «στα λόγια».
Περιορίζει τον ρόλο της στην νομιμοποίηση των εξελίξεων, τις οποίες δεν έχει την δυνατότητα να ελέγχει ως προς τις επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη οντότητα και στον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας.
Σε χώρες, όπως είναι η Ελλάδα, το πολιτικό σύστημα «αυτοθαυμάζεται» επικοινωνιακά είτε ως προς τον ρόλο του στην πορεία εξόδου από την κρίση, στην οποία το ίδιο την οδήγησε, είτε ως προς την ικανότητα του να «φαντασιώνει» τους πολίτες σε σχέση με το μέλλον.
Εκείνο που δεν κάνει, είναι να προσεγγίζει συστηματικά την πραγματικότητα και να ανοίγει ρεαλιστική προοπτική ευημερίας και αειφορίας ανταποκρινόμενο στον ηγετικό του ρόλο ως εκπρόσωπος του κοινωνικού συνόλου. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για την Ελλάδα.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η στάση του σε σχέση με την ψηφιακή εποχή, η οποία είναι ήδη παρούσα και συνδιαμορφώνει τις κοινωνικές συνθήκες σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Έχει μονοδιάστατη οπτική θεώρησης της ψηφιακής τεχνολογίας, ως εάν η αξιοποίηση της συνεπάγεται μόνο θετικές επιπτώσεις (μεγαλύτερη ταχύτητα στην κατασκευή προϊόντων, μείωση του κόστους παραγωγής, αναίρεση των τοπικών και χρονικών ορίων στον τομέα της διακίνησης της πληροφορίας και της ενημέρωσης κ.λ.π.).
Δεν εξετάζονται οι αρνητικές επιπτώσεις (π.χ. μείωση των εργασιακών αναγκών σε ανθρώπινο κεφάλαιο με επακόλουθο την αύξηση της ανεργίας), οι οποίες έχουν άμεση σχέση με τον τρόπο αξιοποίησης της και την αντιμετώπιση της ανθρώπινης οντότητας τόσο ως ατομικό όσο και ως συλλογικό υποκείμενο.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει μια έρευνα της ψυχολόγου Jean M. Twenge στο πανεπιστήμιο του San Diego στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Atlantic (www.TheAtlantic.com) τον Σεπτέμβριο του 2017 με τίτλο «Have Smartphones destroyed a Generation», με αντικείμενο την συμπεριφορά των νέων Αμερικανών.
Σύμφωνα με την έρευνα οι νέοι βγαίνουν λιγότερο έξω από το σπίτι τους σε σύγκριση με το 2000, περνάνε πολύ λιγότερο χρόνο μαζί με φίλους τους, έχουν λιγότερα ραντεβού με νεαρά άτομα του άλλου φύλου, ενώ έχουν λιγότερες σεξουαλικές επαφές, αρχίζουν αργότερα να έχουν έσοδα, συγκατοικούν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα με τους γονείς τους, δεν κοιμούνται καλά, η διάρκεια του ύπνου είναι μικρότερη, παίρνουν περισσότερα χάπια για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης και καταγράφονται συχνότερα αυτοκτονίες.
Σύμφωνα με την ψυχολόγο τα γενεσιουργά αίτια σε μεγάλο βαθμό είναι τα Smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι νέοι, που γεννήθηκαν μετά το 1995, δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς Smartphones και Facebook, στο πλαίσιο των οποίων η ζωή τους γίνεται δημόσιο θέαμα.
Τα ευρήματα αυτής της έρευνας δεν αρκούν για την εξαγωγή γενικευμένων συμπερασμάτων, είναι όμως ενδεικτικά της νέας πραγματικότητας σε σχέση με τον σύγχρονο άνθρωπο στις ανεπτυγμένες χώρες, η οποία δρομολογείται από την γενικευμένη αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών στο πλαίσιο του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης. Αυτή η παράμετρος είναι σημαντική, διότι ο τρόπος αξιοποίησης της εξαρτάται άμεσα από τις αξίες, που οριοθετούν την δραστηριότητα του ανθρώπου τόσο ως ατόμου όσο και ως κοινωνίας.
Αυτή την ιστορική περίοδο, που διανύει ιδιαιτέρως το ανεπτυγμένο τμήμα του πλανήτη, κυριαρχούν ο ατομικισμός, ο ανταγωνισμός με στόχο την προσωπική ευημερία, επίσης ο καταναλωτισμός και η ταυτοποίηση του ατόμου με βάση την αυτοπαρουσίαση του στο πλαίσιο της λογικής της κοινωνίας του θεάματος.
Αυτό το αξιακό σύνολο με την αρωγή και του συστημικού πραγματισμού (προώθηση με κάθε τρόπο της λειτουργικότητας και της οικονομικής απόδοσης των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ανθρώπινες ανάγκες), ο οποίος χαρακτηρίζει την σύγχρονη πολιτική, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας, χωρίς να λαμβάνει υπόψη και τις αρνητικές παρενέργειες, που συνεπάγεται ο τρόπος χρησιμοποίησης της.
Δεν είναι μόνο οι θετικές παρενέργειες για την αναπαραγωγή του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης. Παράλληλα επέρχονται ριζικές αλλαγές στην ζωή των ανθρώπων, οι οποίες σε βάθος χρόνου θα δρομολογήσουν την διαμόρφωση μιας εντελώς διαφορετικής οντότητας.
Ήδη άρχισε να γίνεται εμφανής η ψηφιακή αλλοτρίωση. Η συνεχής ψηφιακή δικτύωση των ανθρώπων τους απομακρύνει από τον εαυτό τους, καθώς και την ανθρώπινη υπόσταση και λειτουργία. «Καταργείται» η προσωπική ζωή και γίνεται δημόσιο θέαμα και αντικείμενο, ενώ αποκτά στοιχεία εικονικής πραγματικότητας.
Σημαντική παράμετρος είναι, τι εντύπωση προκαλείται στους άλλους και όχι οι πραγματικές συνθήκες βίωσης της καθημερινότητας. Γι’ αυτό δεν είναι δύσκολη η απομάκρυνση από την αίσθηση του χώρου και του χρόνου και των περιορισμών, που αυτά συνεπάγονται. Το «ταξίδι» στην πλασματική φαντασιακή πραγματικότητα της εικόνας, που μπορεί να δημιουργηθεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Facebook), προσφέρει την απαραίτητη προσωπική επιβεβαίωση στον χρήστη τους σε μια μαζοποιημένη κοινωνία.
Δεν είναι τυχαία η αξιοποίηση αυτών των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας από τον χώρο της πολιτικής. Χρησιμοποιούνται ως αντίβαρο στον συστημικό πραγματισμό, διότι προσφέρονται για την καλλιέργεια αυταπατών σε σχέση με το μέλλον.
Τέλος πρέπει να επισημανθεί, ότι εικόνες και ιδέες για την διαπροσωπική επικοινωνία και την κοινωνική διάσταση της ζωής των μεμονομένων ατόμων, οι οποίες διαμορφώνονται από εταιρείες (Facebook κ.λ.π.), περνάνε ως δομικά στοιχεία στην προσωπικότητα του χρήστη και σταδιακά λειτουργούν ως αξιακό πλαίσιο.
Ιδιαιτέρως η γενίκευση της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης σε κοινωνίες, στις οποίες ο άνθρωπος αποτελεί εργαλείο για την λειτουργικότητα και την οικονομική απόδοση των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων προς όφελος μιας οικονομικής ελίτ, τίθενται πολύ σημαντικά και με ηθικό φορτίο ερωτήματα, στα οποία πρέπει να δώσει απαντήσεις και ο χώρος της πολιτικής.
Αποτελούν κίνδυνο για την ελεύθερη βούληση και την ανάληψη ευθύνης οι αυτόνομες μηχανές, όπως είναι για παράδειγμα τα αυτόνομα οχήματα (χωρίς οδηγό) και όχι μόνο αυτά;
Ποιά είναι τα όρια στην διαβίβαση της ευθύνης λήψης αποφάσεων και εκτιμήσεων σε μηχανές, όπως γίνεται στον διαγνωστικό τομέα στην ιατρική και σε άλλους τομείς;
Ανάλογα με το πρόγραμμα τα συστήματα της τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να κάνουν διακρίσεις σε βάρος προσώπων. Πως διασφαλίζονται οι πολίτες από ένα τέτοιο ενδεχόμενο;
Το λογισμικό μπορεί να διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να ωφελεί συγκεκριμένο πρόσωπο ή κοινωνική ομάδα. Πως διασφαλίζονται το κοινωνικό σύνολο και οι πολίτες ως άτομα από ένα τέτοιο ενδεχόμενο;
Ποιά είναι τα όρια σε σχέση με την τροφοδοσία των συστημάτων της τεχνητής νοημοσύνης με προσωπικά δεδομένα, όπως γίνεται ήδη με την ανίχνευση των ενδιαφερόντων των χρηστών με στόχο την διαφημιστική τους αξιοποίηση;
Ποιά απάντηση δίδεται από τις σύγχρονες κοινωνίες και την πολιτική τους λειτουργία και έκφραση στην προοπτική ανάπτυξης και κατασκευής υβριδικών μορφών ανθρώπων σε αυτόνομες μηχανές, οι οποίες μπορούν να ενεργοποιήσουν συναισθηματικές αντιδράσεις στον άνθρωπο;
Και αυτά είναι μερικά μόνο ερωτήματα, που πρέπει να απαντηθούν πολιτικά, με στόχο την διαφύλαξη του κοινωνικού συμφέροντος και της ανθρώπινης οντότητας ως βασικών παραμέτρων και κριτηρίων της λήψης αποφάσεων για την πορεία προς το μέλλον.
Ειδάλλως κινδυνεύει η ελεύθερη βούληση των πολιτών. Γι’ αυτό επείγει η ενημέρωση όλων, αρχής γενομένης από το εκπαιδευτικό σύστημα, για την «ψηφιακή εποχή» και την ανάγκη η τεχνητή νοημοσύνη να διέπεται από ηθικούς κανόνες. Πρός την ίδια κατεύθυνση πρέπει να κινηθούν και οι δομές της κοινωνίας πολιτών για την δική τους ενημέρωση και κατ’ επέκταση του κοινωνικού συνόλου.
Ταυτοχρόνως είναι αναγκαία η ενίσχυση του κοινωνικού ελέγχου των επιχειρήσεων μέσω των θεσμών, που έχουν κοινωνική αναφορά, με κριτήριο την ηθική διάσταση των αξιών του ανθρωπισμού (Χρίστος Αλεξόπουλος «Ο ανθρωπισμός σε αποδρομή;», Μεταρρύθμιση, 24.12.2017) και όχι του συστημικού πραγματισμού.