Αν στις προεδρικές εκλογές του 2017 στη Γαλλία κερδίσει η Μ. Λεπέν, τότε θα έχει συμβεί μια ιστορικής σημασίας καταστροφή για την ΕΕ, ασύγκριτη προς οποιαδήποτε οικονομική παρενέργεια της κρίσης. Το Βερολίνο επιμένει στο οικονομικό δόγμα που έχει επιβάλει στην ευρωζώνη με τη θεωρία ότι η σταθερότητα εξαρτάται από τη μείωση των χρεών και των ελλειμμάτων, όμως ο πραγματικός κίνδυνος είναι πολιτικός και βρίσκεται ακριβώς μπροστά μας. Οι πρωταγωνιστές στο ευρωπαϊκό παιχνίδι, από τότε που ξέσπασε η κρίση μέχρι τώρα, αποδεικνύουν με τις συνταγές διαχείρισης που ακολουθούν έλλειψη διορατικότητας και αδυναμία ιστορικής ανάγνωσης της συγκυρίας. Η δημοκρατία υποχωρεί, η πίστη των πολιτών στην ευρωπαϊκή ιδέα ξεθωριάζει, και οι ηγεσίες αναλώνονται σε βραχυπρόθεσμες στρατηγικές που δεν απαντούν στα θεμελιώδη ερωτήματα και διακυβεύματα: Τι θα (μας) συμβεί αν ο εθνικισμός κυριαρχήσει, αν οι δυνάμεις του λαϊκισμού και του ευρωσκεπτικισμού πάρουν το πάνω χέρι, αν ο κόσμος δεν ακολουθεί πια τους κανόνες του συστήματος για να επιβεβαιωθεί η -σχεδόν μεταφυσική- βεβαιότητα ότι η Ευρώπη πάντα τελικά θα βρίσκει το δρόμο της.
Ο Πορτογάλος πρωθυπουργός Π.Κοέλιο δέχεται τα συγχαρητήρια του Βερολίνου και των Βρυξελλών επειδή η χώρα του βγήκε στις αγορές και κατάφερε να αποπληρώσει το δάνειο στο ΔΝΤ αλλά θα χάσει τις εκλογές του προσεχούς φθινοπώρου. Δεν θα είναι μόνος, γιατί, το πιθανότερο, θα χάσει και ο επίσης χειροκροτούμενος από τους Ευρωπαίους ομολόγους του Ισπανός πρωθυπουργός Ραχόι, ενώ λίγους μήνες μετά, στις αρχές του 2016, θα βρεθεί, εκτός απροόπτου, μαζί τους στην όχθη της ήττας ο Ιρλανδός -ακόμη πιο επιτυχημένος- ηγέτης Ε. Κένι.
Η ιδέα ότι για να ξεπεραστεί η κρίση θα καταναλώνονται κόμματα και κυβερνήσεις και θα πέφτουν με τιμές πολιτικοί μιας χρήσης δεν φαίνεται ιδιαίτερα επιτυχημένη. Γιατί όταν καούν οι πρόθυμοι και συνεργάσιμοι δεν είναι βέβαιοι ότι θα τους διαδεχθούν στην εξουσία εξίσου συνεννοήσιμοι και εκπαιδευμένοι στους ευρωπαϊκούς συμβιβασμούς πολιτικοί. Κάπως έτσι, μπορεί να συμβεί το μεγάλο ατύχημα για την ΕΕ και την ευρωζώνη χωρίς να μεσολαβήσει καμία δραματική απόφαση της ΕΚΤ.
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντ. Κάμερον έχει δεσμευτεί για δημοψήφισμα που θα κρίνει το Brexit το 2017 εφόσον κερδίσει τις εκλογές που θα γίνουν φέτος στη χώρα του. Ποιος μπορεί να φανταστεί μια ΕΕ χωρίς τη Βρετανία; Ισως μόνο όσοι μπορούν να σκεφτούν μια Γαλλία με τη Λεπέν στα Ηλύσια Πεδία.
Μετά την κρίση συμβαίνουν πράγματα που ξεπερνούν τις δυνατότητες πρόβλεψης. Το 2009 ήταν αδιανόητη η ιδέα ότι το ΠΑΣΟΚ του 44% θα έφτανε μέσα σε πέντε χρόνια στο 4%, ότι θα είχαμε νεοναζιστικό κόμμα στη Βουλή ως τρίτη δύναμη και ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα κέρδιζε τις εκλογές για να κάνει κυβέρνηση με τους ΑΝΕΛ. Οι κυβερνήσεις που διαχειρίστηκαν την κρίση τα έκαναν θάλασσα, γιατί ούτε ήθελαν ούτε ενδεχομένως μπορούσαν να επιδιώξουν την ανατροπή του πελατειακού/παρασιτικού οικονομικού μοντέλου που είχαν χτίσει στη διάρκεια της μεταπολίτευσης. Οι πιστωτές μας από την πλευρά τους επέβαλαν ένα ανεδαφικό πρόγραμμα που έτσι κι αλλιώς δεν εφαρμόστηκε παρά μόνο ως προς το σκέλος της οριζόντιας λιτότητας, έκαναν προσχηματικούς ελέγχους χωρίς να πιέσουν πραγματικά για τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις (στο φορολογικό, στο ασφαλιστικό, στο κράτος, στη Δικαιοσύνη) και δεν έδειξαν ποτέ έγνια για το πώς δεν θα χαθεί πολιτικά -πέρα από οικονομικά- αυτή η χώρα. Τα αποτελέσματα είναι αυτά που βλέπουμε, ο θρίαμβος του αντιμνημονίου και της (μη) λογικής δεν χρωστάμε/μας χρωστάνε που διέπει οριζόντια το πολιτικό σύστημα.
Οι προηγούμενες ελληνικές κυβερνήσεις και οι πιστωτές μας είχαν κάτι κοινό στον τρόπο που είδαν τα πράγματα: Την απουσία ενσυναίσθησης (empathy). Ούτε που κατάλαβαν τι κοινωνικοί μετασχηματισμοί συντελούνταν, ούτε που υποψιάστηκαν πόσο δυνατά ήταν τα ρεύματα που κινούνταν κάτω από την επιφάνεια. Αργησαν πάρα πολύ να αναγνωρίσουν ότι ναι, υπάρχει ανθρωπιστική κρίση και ότι σε απόγνωση δεν είναι μόνο οι γονείς που στερούν βασικά αγαθά από τα παιδιά τους αλλά και όσοι το βλέπουν και δεν το αντέχουν. Αργησαν επίσης πάρα πολύ να αντιληφθούν ότι σε μια χώρα με τόσο προκλητικό πλούτο γύρω και τέτοια ασυλία των ελίτ δεν υποφέρεται να απολύονται οι καθαρίστριες.
Για τη σημασία της ενσυναίσθησης στην πολιτική οι δικοί μας “πρώην” θα είχαν ίσως πολλά να συζητήσουν με τους ηγέτες της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας που θα μάλλον ηττηθούν εκλογικά μετά πολλών επαίνων, γιατί και αυτοί, παρόλο που τα κατάφεραν πολύ καλύτερα με τα δημοσιονομικά, δεν μπόρεσαν να αποκτήσουν ψυχικό δεσμό με πολλούς από τους κάτω στις χώρες τους.
Η πολιτική που καθορίζεται από το συναίσθημα είναι επικίνδυνη, πολιτική χωρίς συναίσθημα αποτυγχάνει (γρήγορα ή λίγο αργότερα). Υπάρχει και η πιθανότητα το δεύτερο να φέρνει το πρώτο.