Έχει γίνει πλέον εμφανές, ότι η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης από το ένα μέρος έχει πάρει χαρακτηριστικά μη αναστρέψιμης πορείας, από το άλλο όμως αναδεικνύει την μέχρι σήμερα αδυναμία των κοινωνιών να την διαχειρισθούν στο πλαίσιο των υπαρχόντων θεσμών και του μοντέλου οργάνωσης της πλανητικής κοινωνίας.
Το εθνικό κράτος και το πολιτικό σύστημα έχουν προσεγγίσει τα όρια τους. Η παγκοσμιοποίηση αποδυνάμωσε το πολιτικό σύστημα, ενώ ενίσχυσε το ρόλο του οικονομικού συστήματος. Αυτό εκφράζεται με την ταχύτητα λήψης αποφάσεων και πραγμάτωσης τους από το οικονομικό σύστημα, τις επιπτώσεις των οποίων καλείται να διαχειρισθεί ο χώρος της πολιτικής, προκειμένου να ισορροπούν οι σχέσεις των υπολοίπων κοινωνικών συστημάτων.
Η πολιτική διαχείριση της πραγματικότητας όμως κινείται εντός των εθνικών ορίων. Το οικονομικό σύστημα δεν έχει όρια. Αποτέλεσμα είναι οι εργασιακές σχέσεις και η απασχόληση να εξαρτώνται από αποφάσεις και σχεδιασμούς με υπερεθνικές αφετηρίες, τα οποία κινούνται στο πλαίσιο της οικονομικής λειτουργίας καθώς και διαμορφωμένων σε αυτήν οικονομικών συμφερόντων. Αυτά τα συμφέροντα νέμονται τον παραγόμενο πλούτο σε πλανητικό επίπεδο, ενώ παραλλήλως διαμορφώνουν συνθήκες ανοχής των κοινωνιών στο πλαίσιο της οργάνωσης και λειτουργίας τους ως μηχανισμών κατανάλωσης προϊόντων και κοινωνικής καταξίωσης και ανόδου σε ατομικό επίπεδο. Τον πλούτο όμως τον κατέχουν ολίγοι. Αρκεί να αναφερθεί, ότι οι διακόσιοι είκοσι πέντε (225) πιο πλούσιοι άνθρωποι στον κόσμο κατέχουν περισσότερο πλούτο από αυτόν που διαθέτει το 47 % της ανθρωπότητας.
Ταυτοχρόνως 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι πρέπει να ζουν με λιγότερα από ένα δολάριο την ημέρα (Attac, Publik-Forum „Globalisierung“, 2002). Δεν είναι τυχαίο το φαινόμενο της μετακίνησης πληθυσμών από τις χώρες του τρίτου κόσμου προς τις ανεπτυγμένες χώρες, παρά το δεδομένο της ύπαρξης μεγάλων αποθεμάτων φυσικών πόρων στις χώρες προέλευσης τους. Αν δε αυτό το επίπεδο ποιότητας ζωής αφορούσε κυρίως σε χώρες του λεγόμενου αναπτυσσόμενου κόσμου, μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στις ΗΠΑ και την Ευρώπη έχουμε παρόμοια φαινόμενα και στο ανεπτυγμένο κομμάτι του πλανήτη.
Οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης όμως δεν περιορίζονται μόνο σε αυτούς τους τομείς. Σήμερα περίπου τα 2/3 της διαθέσιμης ενέργειας στη γη καταναλώνεται στις βιομηχανικές κοινωνίες. Επίσης το 80 % των ρυπογόνων ουσιών παράγεται σε αυτές τις ανεπτυγμένες χώρες. Όταν οι δυναμικά ανερχόμενες οικονομίες της Κίνας, της Ινδίας και της Βραζιλίας, οι οποίες έχουν πολύ μεγάλους αριθμητικά πληθυσμούς, είναι σε πλήρη ανάπτυξη και προσεγγίσουν το επίπεδο ζωής των δυτικών ανεπτυγμένων κοινωνιών, η περιβαλλοντική επιβάρυνση θα είναι καταστροφική. Ήδη η Κίνα κινείται προς αυτή την κατεύθυνση με ταχύτατους ρυθμούς. Είναι κιόλας η μεγαλύτερη εξαγωγική δύναμη.
Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εμπορίου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (Η.Π.Α.) το 2012 οι Η.Π.Α. έχουν εισαγωγές-εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών ύψους 3,82 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Το ίδιο έτος η Κίνα έχει εισαγωγές-εξαγωγές ύψους 3,87 τρισεκατομμυρίων δολαρίων.
Όμως οι Η.Π.Α. παρουσιάζουν αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο ύψους πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ η Κίνα θετικό ύψους 230 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Με την παγκοσμιοποίηση αυξήθηκε υπέρμετρα η πολυπλοκότητα, διότι η πραγματικότητα έγινε πιο πλούσια σε προϋποθέσεις και διαπλοκές. Το αποτέλεσμα είναι η αδυναμία νοητικής επεξεργασίας της βιωνόμενης πραγματικότητας στο επίπεδο των τοπικών κοινωνιών, διότι οι περισσότεροι παράγοντες, που την διαμορφώνουν, δεν είναι ορατοί για τον απλό άνθρωπο.
Η αδυναμία των πολιτών να αντιλαμβάνονται και να επεξεργάζονται την πολύπλοκη πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης και η μετατόπιση της λήψης πολιτικών αποφάσεων σε υπερεθνικό επίπεδο έχει επιπτώσεις και στην δημοκρατική λειτουργία. Αυτό είναι ιδιαιτέρως εμφανές στις ευρωπαϊκές χώρες. Οι πολίτες δεν μπορούν πλέον να αποφασίζουν για την πορεία τους προς το μέλλον στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας ή και της ευρύτερης εθνικών διαστάσεων πραγματικότητας.
Η κατάσταση αποκτά μάλιστα μεγαλύτερη ρευστότητα, αν συνυπολογίσουμε, ότι άλλαξαν τα δεδομένα σε σχέση με την παραγωγή κοινωνικών αξιών, οι οποίες δεν διαμορφώνονται πια στις τοπικές κοινωνίες. Εκεί απλά καταναλώνονται. Η παγκοσμιοποίηση προϋποθέτει την ύπαρξη πλανητικής εμβέλειας αξιών, οι οποίες όμως ακόμη δεν παράγονται από τις υπαρκτές τοπικές κοινωνίες. Γι’αυτό και διαπιστώνεται πρόβλημα σε σχέση με την ύπαρξη και ρυθμιστική για τις κοινωνικές σχέσεις λειτουργία ενός σύγχρονου συστήματος αξιών. Προς το παρόν στη θέση του κυριαρχεί ο καταναλωτισμός σε συνδυασμό με την λογική της κοινωνίας του θεάματος και τον ατομικισμό, ώστε να υπηρετείται με τον καλύτερο τρόπο το οικονομικό σύστημα στο πλαίσιο του νεοφιλελεύθερου μοντέλου οργάνωσης των κοινωνιών. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο η παγκοσμιοποίηση, όπως πορεύεται τώρα, λειτουργεί αρνητικά και σε σχέση με την διατήρηση του κοινωνικού κράτους, μια από τις μεγαλύτερες κοινωνικές κατακτήσεις στον ευρωπαϊκό χώρο. Η ταχύτατη μετακίνηση κεφαλαίων από χώρα σε χώρα με μόνο κριτήριο την συσσώρευση κέρδους, χωρίς ρυθμίσεις σε υπερεθνικό επίπεδο, διότι το πολιτικό σύστημα έχει μόνο εθνική αναφορά, διαμορφώνει συνθήκες συνολικής απορύθμισης σε εθνικό επίπεδο (ανεργία, χειροτέρευση εργασιακών σχέσεων, αποσάρθρωση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης). Και όλα αυτά γίνονται στο όνομα της επανεκκίνησης της οικονομίας και της δρομολόγησης αναπτυξιακής τροχιάς. Εάν αυτός ο στόχος επιτευχθεί, τότε θα καταστεί εφικτή η προώθηση της απασχόλησης, αρκεί οι εργαζόμενοι να υπηρετούν και να καλύπτουν τις ανάγκες του οικονομικού συστήματος και την αναπαραγωγή του. Σε πολιτικό επίπεδο η δραστηριοποίηση των πολιτών έχει καθαρά νομιμοποιητικό χαρακτήρα. Η συμμετοχή στις διάφορες διαδικασίες εξαντλείται στον ρόλο του ψηφοφόρου, ο οποίος εγκρίνει και προδιαγράφει εξελίξεις, τις οποίες δεν αντιλαμβάνεται και δεν συνειδητοποιεί στην προοπτική τους στο χρόνο.
Είναι επιτακτική ανάγκη ο επαναπροσδιορισμός της δημοκρατικής λειτουργίας, ώστε να διασφαλισθούν τα ατομικά και συλλογικά δικαιώματα, καθώς και οι συμμετοχικές διαδικασίες με το ανάλογο φορτίο ευθύνης. Αυτό σημαίνει, ότι πρέπει να διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις, οι οποίες θα βοηθήσουν τον απλό πολίτη να κάνει συνειδητές πολιτικές επιλογές και να συμμετέχει έστω και εμμέσως στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων , οι οποίες θα προσδίδουν προοπτική στην πραγματικότητα.
Με αυτό τον τρόπο θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την διατήρηση της κοινωνικής συνοχής σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης. Ταυτοχρόνως θα αρχίσουν οι κοινωνίες να αποκτούν συνείδηση της νέας πραγματικότητας και των νέων αναγκών σε αξιακό επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο θα διαμορφωθούν συνθήκες μετάβασης από την μεγάλη πολιτισμική ρευστότητα σε μια πιο σταθερή πραγματικότητα.
Αυτή η σταθερότητα σε συνδυασμό με την συνειδητή πολιτική λειτουργία των πολιτών αποτελούν τον ένα πόλο αναφοράς στην προσπάθεια διαχείρισης της δυναμικής της παγκοσμιοποίησης.
Ο άλλος πόλος έχει σχέση με την ανάγκη διαμόρφωσης νέων θεσμών και μηχανισμών παραγωγής και διαχείρισης πολιτικής, οι οποίοι κινούνται σε υπερεθνικό επίπεδο και διασφαλίζουν την βιωσιμότητα των κοινωνικών μορφωμάτων, που συνθέτουν τον πολυπολιτισμικό μας κόσμο σε ένα αειφορικό περιβάλλον. Οι μέχρι σήμερα δοκιμαστικές προσπάθειες με το G7 ή G8 και αργότερα με το G20 ουσιαστικά αναπαράγουν συσχετισμούς εξουσίας και δύναμης, οι οποίοι δεν είναι βιώσιμοι. Η ροή του χρόνου δε είναι τόσο γρήγορη καθώς και η λειτουργία του οικονομικού συστήματος, ώστε η όποια καθυστέρηση στην ανάγκη λειτουργικής για τους πολίτες και το περιβάλλον πολιτικής διαχείρισης της παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας μπορεί να αποδεχθεί καταστροφική.
Εάν αυτές οι επισημάνσεις και προκλήσεις για υπερβάσεις και τομές στο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι σε εθνικό και πλανητικό επίπεδο απαιτούν άμεσες και δυναμικές απαντήσεις, στην Ευρωπαϊκή Ένωση ισχύει το ίδιο στο πολλαπλάσιο όμως. Εάν το Ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα δεν αντιδράσει στο σωστό χρόνο και χωρίς τις εθνικές παρωπίδες προωθώντας χωρίς χρονοτριβή την ενοποίηση σε όλα τα επίπεδα, τότε ο κίνδυνος να ξεπερασθεί από τη δυναμική της παγκοσμιοποίησης είναι ορατός. Πολύ περισσότερο μάλιστα, διότι αποτελεί ένα σύνολο κοινωνιών με διαφορετικά χαρακτηριστικά και επίπεδο ανάπτυξης. Δυστυχώς οι ανισορροπίες είναι πολλές και το μέλλον γεμάτο αβεβαιότητες. Οι κοινωνίες που συνθέτουν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα να αποκτήσουν κοινωνικές δομές με ευρωπαϊκή συνείδηση και δυναμική. Και αυτό σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση δημιουργεί φυγόκεντρες τάσεις, ενώ αντιστρατεύεται την προοπτική της ευρωπαϊκής συνοχής και κοινωνικής σύγκλισης.