Όσο αυξάνεται η πολυπλοκότητα με επακόλουθο για τον πολίτη την μεγάλη δυσκολία να την προσεγγίσει και να την κατανοήσει σε όλο της το εύρος, ενώ ταυτοχρόνως η ψηφιακή τεχνολογία και ιδιαιτέρως η τεχνητή νοημοσύνη προσδίδουν μεγάλη ταχύτητα στη ροή του χρόνου και δρομολογούν βαθιές αλλαγές στον τρόπο ζωής του ανθρώπου, με αποτέλεσμα να προκαλείται μεγάλη ρευστότητα στις κοινωνικές σχέσεις, τόσο περισσότερο δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για την ευδοκίμηση της πολιτικής χειραγώγησης.

Με αυτό τον τρόπο αντιδρά το πολιτικό σύστημα, διότι και το ίδιο έχει μεγάλη δυσκολία με την ανάλυση του γίγνεσθαι σε όλους τους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης και τον σχεδιασμό της πορείας σε βάθος χρόνου, ώστε να αντιμετωπίζει τις επιπτώσεις των επιλογών του μακροπρόθεσμα.

Με το εργαλείο της χειραγώγησης μπορεί να επικαλύπτει αυτή την αδυναμία, που έχει προς το παρόν τουλάχιστον, λόγω έλλειψης των κατάλληλων μεθοδολογικών εργαλείων. Αυτό ισχύει όμως για μικρό χρονικό διάστημα, διότι η πραγματικότητα δεν βασίζεται στην μυθοπλασία. Είναι πολύ ωμή και δεν επιδέχεται ωραιοποιήσεις.

Βέβαια η χειραγώγηση είναι επακόλουθο και της μη ουσιαστικής λειτουργίας της δημοκρατίας. Δυστυχώς το πολιτικό σύστημα την χρησιμοποιεί μόνο ως διαδικαστικό μέσο για την ανάληψη της διαχείρισης κυβερνητικής εξουσίας. Δεν διαμορφώνει τις προϋποθέσεις, ώστε οι πολίτες μέσα από θεσμοθετημένες διαδικασίες στο επίπεδο της κοινωνίας πολιτών να καλύπτουν τα κενά πληροφόρησης και δυνατοτήτων ανάλυσης της σύνθετης και πολυδιάστατης πραγματικότητας και να συνειδητοποιπούν τις επιπτώσεις των επιλογών τους, όταν εκλέγουν κυβερνήσεις.

Γι’ αυτό δεν αντιμετωπίζεται το πρόβλημα, που δημιουργείται από την ύπαρξη διαφορετικών δυνατοτήτων των πολιτών να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα καθώς και μη επαρκών πληροφοριών για το γίγνεσθαι όχι μόνο σε τοπικό αλλά σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Το αποτέλεσμα αυτών των ανισορροπιών είναι να στηρίζονται οι ατομικές πολιτικές επιλογές στην πλασματική ύπαρξη πολλών πραγματικοτήτων, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες του κάθε πολίτη.

Μπορεί το ανθρώπινο εγώ να μην είναι νοητό χωρίς το περιβάλλον του. Όμως οι άνθρωποι κατ’ αρχήν έχουν πρόσβαση στο περιεχόμενο της συνείδησης τους και όχι απευθείας στον εξωτερικό κόσμο. Η συνειδησιακή εικόνα της πραγματικότητας εξαρτάται από τις πληροφορίες και τα ερεθίσματα, που διοχετεύονται από το επικοινωνιακό σύστημα, καθώς και από την δυνατότητα τους να τα φιλτράρουν ως προς την αξιοπιστία και να τα αναλύσουν.

Προς την ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι κοινωνικές αξίες, που διαπερνούν τις κοινωνικές σχέσεις και καλλιεργούν τον ατομικισμό, τον ανταγωνισμό και τον καταναλωτισμό ως μέσα για την προσέγγιση της προσωπικής ευημερίας. Με αυτά τα δεδομένα δεν είναι καθόλου εύκολη η οικοδόμηση κοινωνικής συνείδησης και η αναζήτηση και γενικευμένη αποδοχή του κοινωνικού συμφέροντος.

Παράλληλα η μαζοποίηση των κοινωνιών λειτουργεί ως θετικό υπόστρωμα για την χειραγώγηση των πολιτών στο πλαίσιο της κοινωνίας του θεάματος, η οποία προωθεί τα κυρίαρχα καταναλωτικά πρότυπα και παρουσιάζει μια πραγματικότητα, που υπηρετεί οικονομικές και πολιτικές στοχεύσεις.

Η πολιτική χειραγώγηση μπορεί να είναι αποτελεσματική, αν πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Κατ’ αρχήν τόσο ο λόγος όσο και η μιντιακή εικονική αποτύπωση του πρέπει να βασίζονται στην εξιδανίκευση της πραγματικότητας.

Το θέμα δεν είναι, αν γενικά οι αντικειμενικές συνθήκες επιτρέπουν την δρομολόγηση φαντασιώσεων σε σχέση με το μέλλον σε προσωπικό επίπεδο, αλλά αν είναι εφικτή η εξιδανίκευση των ορίων της πραγματικότητας σε σχέση με την προσωπική ευημερία, ώστε να βιώνεται η φαντασίωση ως πραγματική εκδοχή.

Για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι πολύ σημαντική προϋπόθεση ο εκφερόμενος πολιτικός λόγος να μην συγκεκριμενοποιεί το περιεχόμενο του, αλλά να είναι γενικόλογος και να δείχνει μόνο προθέσεις. Πολλές φορές μάλιστα αυτές οι προθέσεις έχουν ηθικολογικό χαρακτήρα με ιδεολογικές, ιδεοληπτικές προεκτάσεις.

Ως προς το αποτέλεσμα των κοινοποιούμενων προθέσεων, αυτό δεν οριοθετείται χρονικά. Σημαντικό είναι να διεγείρονται προσδοκίες σε σχέση με την βελτίωση των συνθηκών ζωής των πολιτών ως ατόμων στο πλαίσιο του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης, το οποίο παράγει γενικευμένα προβλήματα, όπως είναι η φτωχοποίηση της μεσαίας κοινωνικής τάξης στην Ελλάδα της κρίσης.

Γι’ αυτό από την πλειοψηφία των κομμάτων, τα οποία διεκδικούν την ανάληψη διαχείρισης της κυβερνητικής εξουσίας, δεν προσεγγίζονται τα συστημικά αίτια των προβλημάτων, αλλά θεωρείται, ότι οφείλονται στην ανικανότητα των αντιπάλων ως ατόμων. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η «πολιτική» αντιπαράθεση κυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολίτευσης στην Ελλάδα.

Πολύ αξιοποιήσιμο εργαλείο επίσης για την χειραγώγηση είναι η επιλεγμένη εικονική αποτύπωση της «πραγματικότητας» από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης με στόχο την πρόκληση θετικής εντύπωσης για την πολιτική παρουσία κομμάτων και πολιτικού προσωπικού ανεξάρτητα από τον πολιτικό λόγο, που εκφέρουν και την δυνατότητα πραγματοποίησης των προθέσεων τους.

Για την δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης χωρίς την παρεμβολή του ορθολογισμού, ως μέσου αξιολόγησης των πολιτικών εξαγγελιών, πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η ενεργοποίηση του συναισθήματος των πολιτών και όταν χρειάζεται και του θυμικού. Με αυτό τον τρόπο διευκολύνεται η αποτελεσματική επίδραση του φαντασιακής ατμόσφαιρας σε σχέση με το μέλλον και την προσωπική ευημερία.

Τέλος υπάρχει και η παρουσίαση του μέλλοντος με διλημματικό τρόπο ως προς τις επιπτώσεις των προτεινόμενων πολιτικών, με στόχο την πρόκληση φόβου για τις προτάσεις των αντιπάλων, αν εκλεγούν και κληθούν να διαχειρισθούν την κυβερνητική εξουσία ή την διαχειρίζονται ήδη. Αυτό επιβεβαιώνεται αμέσως, αν παρακολουθήσει κάποιος τους διαλόγους της σημερινής κυβέρνησης με την αξιωματική αντιπολίτευση ιδιαιτέρως σε σχέση με την διαπραγμάτευση για το «Σκοπιανό».

Στην Ελλάδα, βέβαια, υπάρχουν ευρύτερες δυνατότητες πολιτικής χειραγώγησης. Η πελατειακού τύπου υποσχεσιολογία και πρακτική έχουν καθιερωθεί στον χώρο της δημόσιας διοίκησης. Κάθε κόμμα, που αναλαμβάνει την διαχείριση της κυβερνητικής εξουσίας, κάνει χρήση αυτής της παράδοσης πλέον και «τακτοποιεί» τους «δικούς του» στο πλαίσιο πραγματοποίησης της «φαντασίωσης» της προσωπικής ευημερίας.

Το πρόβλημα της πολιτικής χειραγώγησης θα μεγενθύνεται στο μέλλον, διότι η ψηφιακή τεχνολογία προσθέτει δυνατότητες παρέμβασης στην διαμόρφωση της γνώμης και στάσης των πολιτών ανάλογα με τον τρόπο χρησιμοποίησης της και τους κανόνες, που την οριοθετούν.

Δυστυχώς το σύστημα κοινωνικών αξιών δεν έχει κοινωνική αναφορά, αλλά προωθεί το ατομικό αντί του κοινωνικού συμφέροντος. Γι’ αυτό και η πολιτική χειραγώγηση βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Οι κοινωνίες τόσο ως συλλογικότητες όσο και ως πολίτες συμπορεύονται με την λογική της χειραγώγησης. Η ελεύθερη βούληση έχει μόνο θεωρητική, όχι πρακτική αναφορά. Εξάλλου είναι τόσο πολύπλοκη η πραγματικότητα, που ο μεμονομένος πολίτης είναι πολύ δύσκολο να την αναλύσει και να διαμορφώσει πολιτική στάση. Αυτό τον ρόλο τον αναλαμβάνει η χειραγώγηση.

Όλα αυτά δε συμβαίνουν σε δημοκρατικές κοινωνίες, υποτίθεται. Μπορεί κανείς να φαντασθεί, τι θα συμβεί σε βάθος χρόνου, όταν η τεχνητή νοημοσύνη θα υποκαταστήσει πολλές ανθρώπινες λειτουργίες (κυρίως στον εργασιακό τομέα).