Η Ολλανδία είναι γνωστή και ως η χώρα της τουλίπας. Οποιος ταξιδεύει στην επίπεδη κάτω από τη θάλασσα χώρα μήνα Μάιο, θα δει απέραντα λιβάδια πολύχρωμα από τα διάσημα λουλούδια, τα έτοιμα για εξαγωγή σε όλον τον κόσμο. Κι όμως, οι τουλίπες δεν είναι γηγενές φυτό. Τις έφεραν έμποροι και ναυτικοί Ολλανδοί γύρω στο 1600. Και, παρότι όμορφα άνθη, δεν έχουν αφήσει το καλύτερο όνομα στην ιστορία της οικονομίας. Τα αθώα αυτά λουλουδάκια τη σημάδεψαν με την «κρίση της τουλίπας» – την πρώτη οικονομική φούσκα, που έσκασε και προκάλεσε μεγάλο πόνο και φτώχεια. Τι είχε συμβεί;
Οταν άρχισε η εισαγωγή τουλίπας, η τιμή στα συμβόλαια αγοράς (futures) ήταν της τάξης του 0,01 φιορινιού ο βολβός. Κάποια στιγμή, στα 1660, οι τιμές ανέβαιναν συνεχώς. Σε λίγους μήνες, η μέση τιμή του βολβού ανέβηκε στα 500 φιορίνια, όσο το μέσο ετήσιο εισόδημα στην Ολλανδία της εποχής. Να τη η φούσκα! Κι έσκασε σε λίγες μέρες, επιστρέφοντας στην αρχική τιμή, με αποτέλεσμα οικονομική καταστροφή μεγάλης έκτασης.
Στο συμβάν εκείνο είχαν εμφανιστεί όλα τα χαρακτηριστικά της φούσκας. Στην αρχή οι τιμές διαμορφώνονταν από την αγορά, κοντά στις τιμές απόκτησης και μεταφοράς, με κάποιο λογικό κέρδος για τον έμπορο. Ξαφνικά, ενέσκηψε η μανία, που έσπρωξε τις τιμές στα ύψη και τα κέρδη στα ουράνια. Μετά, εξίσου ξαφνικά, ήρθε ο πανικός με γενικό ξεπούλημα και, τέλος, ακολούθησε η καταστροφή. Από την εποχή εκείνη καταγράφηκαν πάμπολλες φούσκες. Με τα ίδια χαρακτηριστικά. Οπως το χρηματιστήριο στην Ελλάδα του 1999 ή, πιο πρόσφατα, η φούσκα των ακινήτων των αφερέγγυων δανειοληπτών στις ΗΠΑ το 2007 ή των καταθέσεων στην Ισλανδία…
Γιατί όλα αυτά παραμονές εκλογών; Εκανα μια απλή σκέψη. Μήπως οι φούσκες δεν υπάρχουν μόνο στην οικονομία; Μήπως εμφανίζονται στην πολιτική, με τα ίδια καταστρεπτικά αποτελέσματα; Μπα, μάλλον λάθος συνειρμό κάνω. Τα κόμματα δημιουργούνται και ζουν αιώνια. Αλλοτε ανεβαίνουν, άλλοτε κατεβαίνουν στις προτιμήσεις μας, αλλά είναι πάντα εδώ και μας ακολουθούν στην πορεία μας στα λιβάδια της ιστορίας, στις καλές, στις κακές και στις καταστροφικές στιγμές. Μας γεμίζουν πάθη και προσμονές, απογοητεύσεις και ευφορίες.
Ομως κάποιες φορές, κατά σύμπτωση σε εποχές κρίσης που αποδεκατίζει τη λογική μας, εμφανίζονται κόμματα που αξιοποιώντας τις αποτυχίες ή την πλήξη μας κερδίζουν την καρδιά, τις προσδοκίες, την αγωνία μας και τελικά την ψήφο μας. Και τότε ίσως βιώσουμε τη δημιουργία μιας φούσκας που, αφού μας καταστρέψει, ως συνήθως ξεφουσκώνει.
Μπορεί κανείς να προβλέψει τη φούσκα στην οικονομία; Από δύσκολο έως αδύνατον, διδάσκει η διαχρονική εμπειρία. Πολλές μελέτες έχουν γραφεί για την αδυναμία της ανθρώπινης φύσης να προβλέψει, να καταγράψει το φαινόμενο από την έναρξή του, ώστε να γλιτώσει το χειρότερο. Αιώνες τώρα έρχονται, καταστρέφουν και ξανάρχονται.
Το ίδιο συμβαίνει και με τα κόμματα-φούσκες. Το μυαλό μου πάει βέβαια στο ναζιστικό κόμμα, στην άνοδό του, στην πορεία του και στα τραγικά αποτελέσματα που είχε η διακυβέρνησή του – ακόμα και για τα ίδια τα μέλη του. Ή, πάλι, στο φασιστικό κόμμα της Ιταλίας. Που, αφού σαγήνευσε εκατομμύρια Ιταλούς, κυβέρνησε μέχρι το τέλος – και της Ιταλίας και το δικό του.
Οι Γερμανοί και οι Ιταλοί της εποχής εκείνης είχαν τη συμπεριφορά των αγοραστών τιτλοποιημένων προϊόντων της Λίμαν Μπράδερς και άλλων πολύπλοκων προϊόντων της χρηματοοικονομικής αγοράς. Ολοι ξέρουμε τον κίνδυνο που αποτελούν για την παγκόσμια οικονομία. Ο ίδιος ο μεγαλοεπενδυτής Μπάφετ μίλησε για ατομική βόμβα που καθόμαστε πάνω της. Κι όμως, επί δέκα χρόνια, αυτά τα προϊόντα έπειθαν τους επενδυτές (και πείθουν ακόμα) να τα εμπιστεύονται. Απόδειξη, η ιλιγγιώδης αύξηση του τζίρου τους την τελευταία δεκαετία. Το ίδιο και τα κόμματα-φούσκες. Γιγαντώνονται στην κρίση και παίζουν τον καταστροφικό ρόλο τους. Το φαινόμενο στην αρχή του το είδαμε στη Γαλλία, το είδαμε και στην Ολλανδία. Φαίνεται ότι η δημοκρατία και ο ορθολογισμός αποδυναμώνονται όπου ο φόβος και η οργή επικρατούν αντί της νηφάλιας προσέγγισης και του διαλόγου.
Αλλά, τι λέω; Αυτός ο παραλληλισμός είναι ανεπιτυχής στη δική μας περίπτωση, όπως είπα πιο πάνω, στην περίπτωση των δικών μας εκλογών. Σε χώρα-κοιτίδα της δημοκρατίας, έστω και σε κρίση, μια τέτοια εξέλιξη είναι αδύνατη.