Ο πρωθυπουργός της χώρας ανακοίνωσε την ημερομηνία (21.5.2023) διεξαγωγής των εκλογών για την ανάδειξη της κυβέρνησης της επόμενης τετραετίας.

Ως συνήθως άρχισαν αμέσως να διαφαίνονται από το ένα μέρος η τοξικότητα, που θα κυριαρχήσει κατά την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου σε πολωτικό κλίμα. Αρκεί να αναφερθεί ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα «διαλόγου» πολιτικών προσώπων σε τηλεοπτική εκπομπή, στην οποία άνδρας βουλευτής του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας αποκάλεσε γυναίκα συνάδελφο του εκπρόσωπο άλλου κόμματος (ΣΥΡΙΖΑ) «γελοία» και αρνήθηκε να ανακαλέσει αυτό τον χαρακτηρισμό.

Από το άλλο μέρος γίνεται ορατή η πολιτική διαχείριση και αντιμετώπιση των προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας χωρίς μακροπρόθεσμη οπτική και σύνδεση με τις συνθήκες, που διαμορφώνουν η ευρωπαϊκή και η παγκόσμια δυναμική ως προς τις ανάγκες της εξέλιξης στην προοπτική του χρόνου με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον αλλά και την βιωσιμότητα του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας.

Παράλληλα οι τοποθετήσεις των κομμάτων για την μετεκλογική περίοδο δείχνουν την αδυναμία ανάπτυξης διαλόγου και αναζήτησης συγκλίσεων και συμβιβασμών, ώστε να εκφράζεται η κοινωνική πλειοψηφία στο επίπεδο λήψης δεσμευτικών αποφάσεων για το μέλλον. Η Νέα Δημοκρατία προτάσσει την ανάγκη εκλογής ισχυρής αυτοδύναμης κυβέρνησης για να αποφευχθεί η αναποτελεσματικότητα και η ακυβερνησία. Βέβαια η  σιδηροδρομική τραγωδία στα Τέμπη την διαψεύδει. Ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ ομιλούν για κυβέρνηση συνεργασίας, χωρίς να διαμορφώνουν όμως τις προϋποθέσεις για την οικοδόμηση της με επαρκώς μακροπρόθεσμη οπτική. Εκείνο, που κάνουν όλοι, είναι ο «βομβαρδισμός» των πολιτών με υποσχέσεις για την βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης.

Η πραγματικότητα είναι αποκαλυπτική και αναδεικνύει την ανάγκη εκσυγχρονισμού και πρόσδωσης μακροπρόθεσμης προοπτικής στην πολιτική λειτουργία, στον σχεδιασμό και στην ταχύτατη ροή της εξέλιξης.

Για παράδειγμα, ο μέσος όρος ζωής αυξάνεται, ενώ μειώνονται οι γεννήσεις παιδιών. Οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών στην Ελλάδα το 2023 αποτελούν το 22,6% του πληθυσμού, ενώ οι δαπάνες για την φροντίδα των ηλικιωμένων το 2019 άγγιζαν το 0,2% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνολικά το ποσοστό ήταν 1,7%, με το υψηλότερο να καταγράφεται στην Νορβηγία (4%), στην Ολλανδία (3,7%) και στην Δανία (3,5%).

Η κοινωνική δυναμική με την μεγάλη κινητικότητα (π.χ. στον τομέα της εργασιακής απασχόλησης) και τις επιπτώσεις της στην ζωή των οικογενειών και στην σύνθεση τους (π.χ. οι οικογένειες δεν ζουν στην ίδια πόλη ούτε και στην ίδια χώρα σε πολλές περιπτώσεις) συρρικνώνει την οικογενειακή φροντίδα για τους ηλικιωμένους. Για αυτό αποκτά μεγάλο ειδικό βάρος ο ρόλος της πολιτείας για την κάλυψη αυτού του κενού, που δημιουργείται σε σχέση με την τρίτη ηλικία.  

Όσο προχωρούμε προς το μέλλον, αυτό θα γίνεται όλο και πιο αναγκαίο, διότι αυξάνεται συνεχώς το προσδόκιμο ζωής. Υπολογίζεται, ότι το 2050 ο μέσος όρος ζωής των γυναικών θα είναι τα 90 έτη και των ανδρών τα 85 έτη.

Το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα διεκδικεί την ανάληψη διακυβέρνησης της χώρας, χωρίς να καταθέτει μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της πορείας προς το μέλλον, ο οποίος διασφαλίζει την αποφυγή δομικού χαρακτήρα ανισορροπιών στην κοινωνική λειτουργία, όπως είναι η ηλικιακή ανισορροπία στον πληθυσμό σε συνδυασμό με την συρρίκνωση της οικογενειακής συνοχής και τις παρενέργειες της στην φροντίδα των ηλικιωμένων.

Παράλληλα αναδύεται μια άλλη ανισορροπία καθοριστικής σημασίας για το μέλλον του ανθρώπου και το σύστημα οργάνωσης των κοινωνιών και ιδιαιτέρως των ανεπτυγμένων, στις οποίες ανήκουν και οι ευρωπαϊκές, που έχει σχέση με την τεχνητή νοημοσύνη και τις παρενέργειες της ανάλογα με τον τρόπο αξιοποίησης της.

Σύμφωνα με έρευνα της Goldman Sachs η τεχνητή νοημοσύνη θα οδηγήσει στην αυτοματοποίηση του ενός τετάρτου των εργασιών στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και στην Ευρωζώνη, επειδή θα προκαλέσει μεγάλη αύξηση της παραγωγικότητας, η οποία θα συμβάλλει στην αύξηση του ετήσιου παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος κατά 7% σε διάστημα 10 ετών.

Επισημαίνεται όμως, ότι «αν η τεχνολογία ανταποκρινόταν στις προσδοκίες, που γεννά, θα προκαλούσε μεγάλη αναστάτωση στην αγορά εργασίας και συγκεκριμένα σε 300 εκατομμύρια θέσεις εργαζομένων πλήρους απασχόλησης σε μεγάλες οικονομίες». Δηλαδή σε παγκόσμιο επίπεδο η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να διεκπεραιώνει το ένα πέμπτο της εργασίας.

Η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης έχει όμως ευρύτερες διαστάσεις. Η Europol προειδοποιεί για την πιθανότητα χρησιμοποίησης του ChatGPT (Chat Generative Pre-trained Transformer, Παραγωγικός Προεκπαιδευμένος Μετασχηματιστής) από άτομα στο χώρο της εγκληματικότητας, διότι αυτή η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να αναπαράγει ακόμη και τον τρόπο ομιλίας προσώπων και να διαμορφώνει μια αληθοφανή πλασματική πραγματικότητα με στόχο την επίτευξη ακόμη και εγκληματικών επιδιώξεων.

Αυτά τα δεδομένα των κινδύνων για τον άνθρωπο ανάλογα με τον τρόπο αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης οδήγησαν τον ιστορικό Yuval Noah Harari, τον ιδρυτή της Apple Steve Wosniak, τον ιδιοκτήτη της Tesla Elon Musk και εκατοντάδες επιχειρηματίες και επιστήμονες στην υπογραφή ανοιχτής επιστολής, με την οποία ζητούν να σταματήσει η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, επειδή κρύβει «μεγάλους κινδύνους για την κοινωνία και την ανθρωπότητα», μέχρι να διασφαλισθεί ο έλεγχος της εξέλιξης της (Zeit online, 29.3.2023).

Οι κίνδυνοι είναι πολλοί, από την χρησιμοποίηση της για την χειραγώγηση των πολιτών, την μείωση των θέσεων εργασίας μέχρι την επίτευξη εγκληματικών στόχων και την υποκατάσταση του ανθρώπου στην λήψη αποφάσεων.

Στην Ελλάδα το πολιτικό σύστημα δεν έχει δείξει, ότι προβληματίζεται για αυτούς τους κινδύνους, ούτε ότι έχει διαμορφώσει ρεαλιστικές και ουσιαστικές προτάσεις για την αντιμετώπιση τους, ώστε να διασφαλισθεί μια ασφαλής πορεία προς το μέλλον σε συνθήκες ευημερίας για όλους τους πολίτες. Με ηθικολογικές υποσχέσεις δεν αντιμετωπίζονται οι κίνδυνοι, που συμπορεύονται με την εξέλιξη και οφείλονται στην λειτουργία του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης.

Ανάλογες συνθήκες διαμορφώνονται και στην πολιτική διαχείριση της εξέλιξης στο διεθνές πεδίο και συγκεκριμένα στην αντιμετώπιση της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών, η οποία θα εντείνεται με αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνική συνοχή, όσο προχωρούμε προς το μέλλον χωρίς να αναιρούνται τα γενεσιουργά αίτια αυτού του φαινομένου και δεν γίνονται σεβαστά τα ανθρώπινα δικαιώματα στο πλαίσιο μιας διπρόσωπης ηθικής ανάλογα με τα βραχυπρόθεσμα συμφέροντα και τις πολιτικές σκοπιμότητες. Το ίδιο ισχύει και στο εσωτερικό των κοινωνιών σε σχέση με την αντιμετώπιση κοινωνικών κινημάτων, τα οποία διεκδικούν μια διαφορετική διαχείριση της πραγματικότητας.  

Η Μη Κυβερνητική Οργάνωση Amnesty International (Διεθνής Αμνηστία) δημοσίευσε την ετήσια έκθεση για τα ανθρώπινα δικαιώματα (2022 – 2023) σε παγκόσμιο επίπεδο, στην οποία παρουσιάζονται οι συνθήκες σε 156 χώρες. Σύμφωνα με τα ευρήματα σε 85 χώρες ασκήθηκε μη συμβατή με το νόμο βία σε διαδηλωτές, ενώ σε περισσότερες από τις μισές χώρες έγιναν συλλήψεις ακτιβιστών και σε 25 χώρες χρησιμοποιήθηκαν θανατηφόρα όπλα.

Ακόμη επισημαίνεται η διπρόσωπη ηθική της Δύσης, στο πλαίσιο της οποίας ασκείται κριτική στην απάνθρωπη και απαράδεκτη επιθετικότητα της Ρωσίας στην Ουκρανία, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο με συμμαχικές χώρες, όπως είναι το Ισραήλ, η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν έχουν εθνική ταυτότητα.

Ανησυχία επίσης καταγράφεται σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Ιράν, όπου συλλαμβάνονται πολίτες και υφίστανται βία στις φυλακές με βασανιστήρια. Το ίδιο επισημαίνεται και για την κατάσταση στο Αφγανιστάν, όπου οι συνθήκες ζωής των γυναικών είναι βασανιστικές.

Εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στο πλαίσιο πολέμων διαπιστώνονται σε 20 από τις 156 χώρες, στις οποίες έγινε η έρευνα. Μεταξύ αυτών είναι και η Ουκρανία, στην οποία Ρώσοι στρατιώτες σκότωσαν, βίασαν ή βασάνισαν άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Στην Αιθιοπία και στην Μιανμάρ κυβερνητικές δυνάμεις προκάλεσαν μαζικούς θανάτους στον πληθυσμό.

Στην έκθεση γίνεται αναφορά και σε περιπτώσεις καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στην Ελλάδα (π.χ. αστυνομική βία σε ειρηνικές διαδηλώσεις, διώξεις ακτιβιστών, που δραστηριοποιούνται για την στήριξη των δικαιωμάτων των προσφύγων κ.λ.π.). Τέλος επισημαίνεται, ότι πρέπει να τελειώσει ο μη σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τα κόμματα στην Ελλάδα και όχι μόνο, σε σχέση με την αντιμετώπιση και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είτε ηθικολογούν χωρίς ολοκληρωμένη και ρεαλιστική πρόταση, η οποία συμβάλλει στην πραγμάτωση τους, είτε χρησιμοποιούν αυτή την ανισορροπία για να αποκομίσουν πολιτικό όφελος αξιοποιώντας την εθνικιστική οπτική. Ουσιαστικά και στις δυο περιπτώσεις δεν κατατίθενται αποτελεσματικές πολιτικές προτάσεις για την διαχείριση της κατάστασης στο εσωτερικό της χώρας και πολύ περισσότερο στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του παγκόσμιου συστήματος ασφαλείας.

Είναι εμφανές, ότι η μέχρι τώρα πολιτική διαχείριση της εξέλιξης δεν έχει σε επαρκή βαθμό μακροπρόθεσμη οπτική, ούτε συμπορεύεται με την ταχύτητα της ροής του χρόνου σε σχέση με την λήψη αποφάσεων για την πορεία προς το μέλλον σε συνθήκες υψηλού βαθμού αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και των ανάλογων διαστάσεων ανισορροπιών (π.χ. κλιματική αλλαγή και παρενέργειες, ρύπανση του περιβάλλοντος, μείωση των αποθεμάτων νερού, μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, εργαλειοποίηση του ανθρώπου με σημείο αναφοράς την λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων κ.λ.π.).

Εάν συνεχισθεί αυτή η οπτική, θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη αποσταθεροποιητικής δυναμικής στις κοινωνίες, διότι δεν αντιμετωπίζεται η πραγματικότητα δυναμικά και σε επαρκές βάθος χρόνου. Το αποτέλεσμα βέβαια θα είναι η διαμόρφωση συνθηκών υψηλής διακινδύνευσης. Στο κοινωνικό πεδίο ήδη κυριαρχεί η ανασφάλεια σε σχέση με το μέλλον και αυτό δεν είναι καθόλου θετικό.