Η εικόνα, που δημιουργείται από την δυναμική της εξέλιξης σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν είναι αισιόδοξη. Τα προβλήματα και οι μεγάλες ανισορροπίες πληθαίνουν και οι κοινωνίες αδιαφορούν, ενώ παράλληλα στο επίπεδο της πολιτικής διαχείρισης της πραγματικότητας διαπιστώνεται υψηλού βαθμού ανεπάρκεια.
Το χειρότερο δε είναι, ότι η λανθασμένη και μη βιώσιμη πορεία προς το μέλλον πολύ αργά συνειδητοποιείται ή δεν δίδεται προτεραιότητα στην αντιμετώπιση και κυρίως πρόληψη των αρνητικών επιπτώσεων, διότι θα πρέπει να γίνουν βαθιές τομές και αλλαγές, οι οποίες άπτονται του τρόπου ζωής και δείχνουν, ότι το σύστημα οργάνωσης των κοινωνιών δεν είναι λειτουργικό.
Η προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας είναι αποκαλυπτική. Στις 19.5.2023 άρχισε η διάσκεψη των G7 (Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Ιαπωνία, Γαλλία, Βρετανία, Γερμανία, Ιταλία και Καναδάς) στην Χιροσίμα στην Ιαπωνία με αντικείμενο την επιβολή κυρώσεων στην Ρωσία. Με αφετηρία αυτό το γεγονός η Μη Κυβερνητική Οργάνωση OXFAM δημοσιοποίησε στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία οι χώρες-μέλη των G7 οφείλουν στις φτωχές (μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος) χώρες του Νότου 13,3 τρισεκατομμύρια δολάρια. Τα 8,7 τρισεκατομμύρια από αυτά είναι το αντίτιμο για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, για την οποία είναι οι βασικοί υπεύθυνοι.
Και όμως οι G7 και οι τράπεζες του πλούσιου Βορρά ζητούν την αποπληρωμή τοκοχρεολυσίων ύψους 232 εκατομμυρίων την ημέρα έως το 2028 από τις φτωχές χώρες του Νότου, αν και ευθύνονται για την δημιουργία μη βιώσιμων συνθηκών σε αυτές με αποτέλεσμα την μαζική μετακίνηση των πληθυσμών τους σε άλλες χώρες.
Η ανευθυνότητα των ευημερούντων κρατών του Βορρά είναι εμφανής, ενώ παράλληλα αποκαλύπτεται η διπρόσωπη ηθική των πολιτικών τους συστημάτων, όταν υπόσχονται αναπτυξιακή βοήθεια. Πρέπει δε να επισημανθεί, ότι 258 εκατομμύρια άνθρωποι σε 58 χώρες ζουν σε συνθήκες πείνας. Καταγράφεται δηλαδή αύξηση 34% σε σύγκριση με τον προηγούμενο χρόνο.
Αυτή η πρακτική των πολιτικών ηγεσιών των χωρών-μελών στο G7 είναι μόνο ένα από τα αμέτρητα παραδείγματα ανεπάρκειας και ως ένα βαθμό ανευθυνότητας σε σχέση με την διαχείριση της πραγματικότητας σε πλανητικό επίπεδο. Το επιβεβαιώνουν με πολύ αποκαλυπτικό τρόπο και οι συνθήκες, που διαμορφώνονται σε σχέση με την κλιματική αλλαγή και την διαχείριση της τόσο στο πολιτικό πεδίο όσο και στο κοινωνικό με την στάση των πολιτών ως προς την αντιμετώπιση της και τις ευθύνες, που πρέπει να αναληφθούν.
Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (World Meteorological Organization, WMO) εκτιμά, ότι η άνοδος της θερμοκρασίας θα ξεπεράσει τον 1,5 βαθμό Κελσίου κατά μέσο όρο σε παγκόσμιο επίπεδο. Βέβαια το 2015 στην Διάσκεψη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για το Κλίμα στο Παρίσι αποφασίσθηκε η θερμοκρασιακή άνοδος να μην υπερβεί τον 1,5 βαθμό Κελσίου σε σύγκριση με το τέλος του 19ου αιώνα.
Σύμφωνα με τον WMO και πιθανότητα να συμβεί 98%, ένα από τα επόμενα 5 χρόνια ή και περισσότερα θα είναι τα πιο θερμά από τότε, που άρχισαν να καταγράφονται οι θερμοκρασίες. Επίσης ο Βόρειος Πόλος θερμαίνεται πιο γρήγορα από άλλες περιοχές του πλανήτη. Είναι δε σημαντικό να αναφερθεί, ότι ο WMO εκτιμά, πως θα αυξάνεται η μέση θερμοκρασία, ακόμη και αν σταματήσουν τώρα οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Οι πολιτικές ηγεσίες σε παγκόσμιο επίπεδο «σφυρίζουν αδιάφορα», ενώ οι κοινωνίες δεν ενεργοποιούνται, διότι η ενημέρωση τους είναι ανεπαρκής, ενώ παράλληλα δεν συνειδητοποιείται ο βαθμός διακινδύνευσης, ακόμη και αν αυξάνονται τα ακραία καιρικά φαινόμενα με πολύ οδυνηρές επιπτώσεις. Το επιβεβαιώνουν και εμπειρικά τα στοιχεία, που παραθέτει ο WMO σε έκθεση του, σύμφωνα με την οποία τα τελευταία 50 χρόνια καταγράφονται σε παγκόσμιο επίπεδο 2 εκατομμύρια νεκροί και οικονομικές ζημιές 4,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων, που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή.
Για παράδειγμα τον Μάιο του 2023 μέσα σε 36 ώρες (16 και 17 αυτού του μήνα) η ποσότητα του νερού των βροχοπτώσεων στην περιοχή της Emilia-Romagna στην Ιταλία αντιστοιχεί σε 6 μήνες σύμφωνα με το παρελθόν, επεσήμανε σε συνέντευξη του στην ιταλική τηλεόραση ο πρόεδρος της περιοχής Stefano Bonaccini. Το κόστος των ζημιών, που προκλήθηκαν, κινείται σε επίπεδο δισεκατομμυρίων ευρώ, ενώ ακόμη πιο τραγικό είναι, ότι έχασαν την ζωή τους 13 άνθρωποι. Ταυτοχρόνως πλημμύρισαν 21 ποτάμια και 36 πόλεις και χωριά, ενώ 48 δήμοι της περιοχής δήλωσαν και κατολισθήσεις. Επίσης 13.000 άτομα μεταφέρθηκαν σε άλλες περιοχές.
Η κλιματική αλλαγή βιώνεται με ιδιαίτερη ένταση και στην Ευρώπη, αλλά τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο δεν αντιμετωπίζονται τα γενεσιουργά αίτια, διότι από το ένα μέρος θα υπάρξει πολιτικό κόστος λόγω των «σκληρών» μέτρων, που θα ληφθούν και από το άλλο πρέπει να αλλάξει ο τρόπος ζωής των ανθρώπων και το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και αυτά αποφεύγονται. Με αυτή την οπτική όμως διευρύνεται η κλιματική ανισορροπία και γίνεται επικίνδυνα επώδυνη.
Παράλληλα στο επιστημονικό περιοδικό Science δημοσιεύθηκε η έρευνα ομάδας επιστημόνων από διάφορες χώρες «Satellites reveal widespread decline in Global lake water storage» (18.5.2023), στο πλαίσιο της οποίας διαπιστώθηκε, ότι πιο πολλές από το 50% των μεγάλων λιμνών του πλανήτη χάνουν νερό λόγω της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων της στην θερμοκρασία καθώς και της ανθρώπινης υπερεκμετάλλευσης τους. Σημειώνεται, ότι στις φυσικές ή στις τεχνητές λίμνες βρίσκεται το 87% του γλυκού νερού του πλανήτη.
Και σε αυτή την περίπτωση η πολιτική και η κοινωνική αντίδραση είναι από ανεπαρκής έως ανεύθυνη και μηδενική, αν και η επιστημονική κοινότητα είναι σε εγρήγορση και προειδοποιεί για τους κινδύνους, που απειλούν την ανθρωπότητα.
Περιττό να αναφερθεί, ότι στο επιστημονικό περιοδικό του PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences) στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής δημοσιεύθηκε έρευνα ομάδας ευρωπαίων επιστημόνων, οι οποίοι προειδοποιούν, ότι θα υπάρξουν ολέθριες επιπτώσεις στα πουλιά, εάν δεν αλλάξει άμεσα ο τρόπος παραγωγής στον γεωργικό τομέα με την απαγόρευση της χρήσης φυτοφαρμάκων. Ήδη από το 1980 μέχρι τώρα οι πληθυσμοί των πουλιών μειώθηκαν κατά 25%.
Η απάντηση σε αυτές τις επισημάνσεις και προειδοποιήσεις δίδεται άμεσα από την πραγματικότητα και είναι πολύ οδυνηρή. Σύμφωνα με την Μη Κυβερνητική Οργάνωση Greenpeace Μεγάλης Βρετανίας και την ελβετική ΜΚΟ Public Eye, οι οποίες στηρίζονται σε επίσημα στοιχεία από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων (European Chemicals Agency, ECHA) και τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές της Γαλλίας, της Γερμανίας, του Βελγίου, της Αυστρίας και της Ουγγαρίας εξάγονται δεκάδες χιλιάδες τόνοι φυτοφαρμάκων από την Ευρώπη σε τρίτες χώρες, αν και είναι απαγορευμένα.
Το 2021 εταιρείες σχεδίαζαν να εξάγουν 13.274 τόνους φυτοφαρμάκων με βάση τα νεονικοτινοειδή από 13 ευρωπαϊκές χώρες (μεταξύ τους και η Ελλάδα με 223 τόνους φυτοφαρμάκων, που περιείχαν 43 τόνους απαγορευμένα νεονικοτινοειδή). Αυτά τα φυτοφάρμακα ευθύνονται για την μείωση των μελισσών.
Με αυτά τα δεδομένα και την διαφαινόμενη ποιότητα της ζωής στην προοπτική του χρόνου σε συνδυασμό με την κυρίαρχη κοινωνική οπτική του ατομικισμού και της «χαμηλού βεληνεκούς» κοινωνικής ευθύνης καθώς και της πολιτικής ανεπάρκειας έως και ανευθυνότητας είναι ερμηνεύσιμη η έλλειψη εμπιστοσύνης στους πολιτικούς και πολιτειακούς θεσμούς από τους νέους στην Ελλάδα, όπως προκύπτει από έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή Eteron σε συνεργασία με την εταιρεία about people στα μέσα Απριλίου 2023 σε δείγμα 634 ατόμων ηλικίας 17 έως 34 ετών σε όλη την Ελλάδα.
Τα υψηλότερα ποσοστά αναξιοπιστίας αφορούν τα πολιτικά κόμματα (88%) και την κυβέρνηση (75,4%). Τα χαμηλότερα καταγράφει ο στρατός(57,7%) και οι Ανεξάρτητες Αρχές (56,9%). Επίσης οι νέοι δεν εμπιστεύονται τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και ιδιαιτέρως τα τηλεοπτικά (86,7%).
Σε σχέση με την πορεία της ζωής τους στο μέλλον το 66,2% των νέων θεωρούν, ότι η ζωή τους μπορεί να βελτιωθεί μόνο μέσω της προσωπικής τους προσπάθειας και μόνο το 34% πιστεύουν, ότι η βελτίωση είναι εφικτή με την συμμετοχή τους σε κόμματα και κινήματα. Είναι εμφανές, ότι οι αξίες του ατομικισμού κυριαρχούν.
Τα αίτια για την διαμόρφωση αυτών των συνθηκών τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο είναι πολυδιάστατα και έχουν σχέση με το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης, την οπτική του ανθρώπινου παράγοντα ως προς την διαχείριση του χρόνου τόσο στην πολιτική όσο και στην κοινωνική λειτουργία, την σύγχρονη πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης σε συνδυασμό με την μη συμπορευόμενη με αυτήν εθνικά οριοθετημένη πολιτική διαχείριση της και την υποκατάσταση των κοινωνικών αξιών με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον από μονοδιάστατα καταναλωτικά πρότυπα σε συνδυασμό με τον ατομικισμό.
Συγκεκριμένα οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα στα όρια του βιολογικού χρόνου και της τοπικής κοινωνίας αναφοράς τους, χωρίς να την συνδέουν και με την ανθρωπότητα στις πλανητικές της διαστάσεις. Αυτό είναι εμφανές τόσο πολιτικά, με την μη επαρκώς μακροπρόθεσμη διαχείριση της εξέλιξης, όσο και κοινωνικά με τον προσανατολισμό στην βραχυπρόθεσμη υλική ευημερία χωρίς σύνδεση με την βιωσιμότητα του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας.
Οι σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες στα μεγάλα αστικά κέντρα οδηγούν τους πολίτες σε συνθήκες αποξένωσης και αλλοτρίωσης, ενώ ταυτοχρόνως τους εργαλειοποιούν στο πλαίσιο των διαφόρων κοινωνικών ρόλων, που διεκπεραιώνουν, με στόχο την λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων (π.χ. οικονομικό, εργασιακό κ.λ.π.). Η κοινωνική ενεργοποίηση των πολιτών σταδιακά συρρικνώνεται, ενώ στο πλαίσιο της οπτικής της κοινωνίας του θεάματος η εικονική της εκδοχή ενισχύεται, η οποία σε συνδυασμό με τον ατομικισμό και τον καταναλωτισμό πολύ δύσκολα οδηγεί στην οικοδόμηση κοινωνικής συνείδησης και ενσυναίσθησης. Πιο εύκολα καλλιεργείται η κοινωνική αδιαφορία.
Ήδη οι νέοι από τώρα δεν εμπιστεύονται τους θεσμούς (πολιτικούς, πολιτειακούς και συστημικούς), ενώ δεν κινούνται με λογική κοινωνικού συμφέροντος για την προώθηση και του ατομικού συμφέροντος. Για αυτό δεν αναπτύσσεται δυναμική κοινωνικών κινημάτων, ενώ παράλληλα αποδυναμώνεται η κοινωνική συνοχή και η προοπτική ανάληψης κοινωνικής ευθύνης.
Και ενώ η οδυνηρή και μακροπρόθεσμα αδιέξοδη προοπτική ως προς την κοινωνική δυναμική και τις επιπτώσεις της είναι εμφανής, το πολιτικό σύστημα δείχνει ανεπάρκεια και ως ένα βαθμό ανευθυνότητα για τον επανασχεδιασμό της πορείας προς το μέλλον και την προώθηση των αναγκαίων αλλαγών στο σύστημα κοινωνικής οργάνωσης, το οποίο παράγει πολυδιάστατες ανισορροπίες και συνεχώς διευρυνόμενες ανισότητες τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και μεταξύ τους.