Μικροϊστορίες των επιστημών και της φιλοσοφίας
—του Γιώργου Θεοχάρη—
Ας προσπαθήσουμε, προς στιγμήν, να μπούμε στη θέση ενός ανθρώπου στην κρισιμότερη καμπή της καριέρας του. Είναι, ας πούμε, κάποιος που έχει επενδύσει μεγάλο μέρος της ζωής του, δεκαετίες ολόκληρες, σε έναν σκοπό, έναν οποιονδήποτε σκοπό, και ενώ είναι στο παραπέντε να δρέψει τους καρπούς των κόπων του φέρνοντας την επανάσταση στον τομέα του, έρχεται ένας άλλος και του επισημαίνει μία λεπτομέρεια η οποία τινάζει το όλο οικοδόμημα στον αέρα. Τι κάνουμε τότε; Στη χειρότερη τρελαινόμαστε· στην καλύτερη πέφτουμε σε κατάθλιψη ανεπιστρεπτί. Αυτός ο άνθρωπος (στη θέση του οποίου δεν θα θέλαμε να είμαστε) θα μπορούσε να είναι ο Φρέγκε.
Ο Γκότλομπ Φρέγκε (Friedrich Ludwig Gottlob Frege, 1948-1925) ήταν Γερμανός μαθηματικός, λογικολόγος και φιλόσοφος. Θεωρείται πατέρας της τυπικής λογικής, εκ των ιδρυτών της αναλυτικής φιλοσοφίας και πρωτεργάτης της φιλοσοφίας της γλώσσας. Καθόλου άσχημη η θέση του στην πυραμίδα της ιστορίας των ιδεών. Όλα αυτά, όμως, μετά θάνατον· όσο ζούσε η μόνη λάμψη που γνώρισε ήταν αυτή του μυαλού του.
Επηρεασμένος αρχικά από τον πατέρα του, στη συνέχεια από έναν φωτισμένο δάσκαλο στο γυμνάσιο και από αρκετούς σπουδαίους καθηγητές στα πανεπιστήμια όπου σπούδασε (Ιένα και Γκέτινγκεν, κατά σειρά), απόκτησε τη θεωρητική σκευή για μεγάλα πράγματα. Πήρε το διδακτορικό του το 1873 και επέστρεψε στην Ιένα όπου δίδαξε και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Οι φοιτητές του τον περιγράφουν ως ιδιαιτέρως εσωστρεφή άνθρωπο (έκανε μάθημα έχοντας σχεδόν συνεχώς την πλάτη στραμμένη στο ακροατήριο – μόνος του με τον πίνακα) που δεν είχε πολλές κουβέντες· όμως τα λίγα που έλεγε φανέρωναν ένα ανώτερο πνεύμα, αλλά και μια πίκρα που έβρισκε διέξοδο στον σαρκασμό.
Ενώ ξεκίνησε ως γεωμέτρης (το διδακτορικό του πάνω στη γεωμετρία ήταν), σύντομα στράφηκε στη λογική. Εκείνο που τον προβλημάτιζε ήταν η φύση των μαθηματικών αληθειών. Τάχθηκε από την αρχή στην υπηρεσία του καντιανού απροριορισμού και εναντίον της επιστημονικής φυσιοκρατίας της εποχής του. Περιέργως πώς, η φρεγκεανή υποστήριξη του συστήματος του Καντ είχε αντικαντιανή μορφή: ο Φρέγκε πίστευε ότι οι αριθμητικές αλήθειες είναι αναλυτικές (δηλαδή, αληθείς δυνάμει μόνο της σημασίας των λέξεων που περιέχουν και των μεταξύ τους λογικών σχέσεων) και όχι συνθετικές a priori (δηλαδή, προτάσεις αποτελούμενες από έννοιες που αφενός διέπουν την ανθρώπινη εμπειρία και αφετέρου προσθέτουν καινούργια στοιχεία σε αυτήν), όπως έλεγε ο Καντ. «Τα μαθηματικά για τον Φρέγκε αποτελούσαν από μόνα τους γνώση, συγκεκριμένα ένα σύστημα a priori αληθειών, και έπρεπε φιλοσοφικά να κατανοηθούν σε αυτή τη βάση. Δεν ήταν ούτε επαγωγικές γενικεύσεις (η θέση του εμπειρισμού) ούτε σύμβολα άδεια από περιεχόμενο (ο λεγόμενος φορμαλισμός) – και πολύ λιγότερο έκφραση ψυχολογικών κανονικοτήτων της σκέψης μας (η θέση του ψυχολογισμού)»…
Διαβάστε τη συνέχεια στο dim/art