Η δεκαετία του 2020 ίσως θα μείνει στην ιστορία ως εποχή διάψευσης ψευδαισθήσεων. Πολιτικών, ιδεολογικών, οικονομικών πολιτισμικών. Ως προς αυτό θυμίζει εν μέρει τα χρόνια γύρω στο 2000, όταν άρχισε να διαλύεται η σαπουνόφουσκα του «τέλους της ιστορίας», δηλαδή η φλυαρία για έναν ιστορικών διαστάσεων πλανητικό θρίαμβο αυτού που ακόμη αποκαλείται με τον μεταπολεμικό όρο «η Δύση»: Η μετά το 1950 πολιτική Δύση ως όλον, the West. Όμως ίσως τώρα κλονίζεται εκ βάθρων η πεποίθηση ότι αυτό το πολιτικό όλον, the West, είναι πραγματική πολιτική οντότητα, κάτι που εξακολουθεί να υπάρχει όντως στην πολιτική πραγματικότητα του πλανήτη.
Εφόσον το ζήτημα αφορά οντότητες της πολιτικής, αφορά κατά πρώτον πολιτικές δυνάμεις και το προσωπικό τους. Εφόσον το ζήτημα αφορά οντότητες πλανητικής κλίμακας της πολιτικής και της οικονομίας, δεν αφορά μόνον κράτη και έθνη, αλλά κυρίως γεωπολιτικές οντότητες. Στα καθ' ημάς αφορά την Ευρώπη, δηλαδή κυρίως την ΕΕ, ως γεωπολιτικό και γεωοικονομικό παράγοντα. Όμως πόσο προετοιμασμένες είναι οι μεγάλες πολιτικές οικογένειες - του δημοκρατικού τόξου - για να μπουν σ΄ αυτή την αρένα, χωρίς κίνδυνο να γίνουν βορά των τεράτων της εποχής μας, ή να αυτοκαταστραφούν, είτε από άγνοια κινδύνου είτε από δειλία;
Ο πολιτικός χώρος που αποκαλείται συντηρητικός, του ΕΛΚ, δεν πρόσεξε την βοή των πλησιαζόντων γεγονότων. Εξαιρέσεις υπάρχουν, προσώπων μάλλον, π.χ. του Ντόναλντ Τουσκ της Πολωνίας αλλά και της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Η δεύτερη ξεφεύγει από τον χλωμό κανόνα, κυρίως για ψήγματα πολιτικής ικανότητας με τα οποία - μέχρι νεωτέρας - προωθεί την ατζέντα της Πράσινης μετάβασης στην Ευρώπη, συχνά σε πείσμα και του δικού της πολιτικού χώρου. Τα επακόλουθα της πολιτικής τύφλωσης φαίνονται, π.χ., από την συρρίκνωση σε πολιτικούς νάνους των Γάλλων Ρεπουμπλικανών, ή από την μετατροπή του Ιταλικού Forza Italia και του Αυστριακού ÖVP σε συμπληρώματα για την διατροφή «αντισυστημικών», μεταφασιστικών ή λαϊκοναζιστικών κομμάτων.
Φαίνεται και από τον αγωνιώδη, εντελώς ρεαλιστικό Angst της Γερμανικής Ένωσης CDU/CSU: «Αν αφήσεις μια τέτοια οχιά (AfD) να τυλιχτεί στον σβέρκο σου, τότε αυτή θα σε στραγγαλίσει» (ο υποψήφιος καγκελάριος Friedrich Merz). Ή θα σε φαρμακώσει. Και συμπληρώνει ο Μερτς, ενθυμούμενος ότι οι μεθεπόμενες κοινοβουλευτικές εκλογές στη χώρα του κανονικά θα γίνουν το 2033: Φτάνει ένα «33» για τη Γερμανία, το 1933 της ανόδου στην εξουσία των Ναζιστών του Χίτλερ. Να λείπει μια επιστροφή του ιδίου έναν αιώνα μετά. Καλά αυτά, όμως στην συνέχεια, η τοξική πολιτική αγωνία τον ωθεί μετά το ένα βήμα μπρος να κάνει ως άλλος Λένιν δύο αυτοκαταστροφικά βήματα πίσω. Τελικά, θα χορέψει με την οχιά κρεμασμένη στον σβέρκο του;
Στην μακροχρόνια εποχή της υπερτιμημένης Άνγκελα Μέρκελ, η Ένωση CDU/CSU ακολούθησε την συνταγή «η πολιτική να προσαρμόζεται στην οικονομία», με επακόλουθα οπισθοδρόμηση της ΕΕ, θανάσιμη καθυστέρηση στην παραγωγική ανανέωση της ίδιας της γερμανικής οικονομίας, ανευθυνότητα στην διαχείριση της μετανάστευσης, ενώ με συνευθύνη όλων των άλλων γερμανικών κομμάτων πλην Πρασίνων παραδόθηκε στην ενεργειακή και γεωπολιτική ομηρεία των αγωγών αερίου, το οριστικό τέλος στην οποία έβαλε η κυβερνητική αλλαγή του 2021 και μετά οι Ουκρανοί κομμάντος. Υπό τον Φρίντριχ Μερτς, αυτό το κόμμα δρα τώρα με την συνταγή του Λουίτζι Πιραντέλλο. «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε».
Τί κάνουν τα φιλελεύθερα κόμματα της ευρωομάδας Renew; Εκτός από τους εκ γενετής ιδεολογικούς (και ιδεοληπτικούς) ανορθολογισμούς του σκληρού οικονομικού φιλελευθερισμού, η εποχή της πανδημίας έφερε και συγκλίσεις εντελώς παράδοξες φαινομενικά: Πολλοί ακραίοι φιλελεύθεροι της «ελεύθερης» αγοράς (βλ τι λέει για την «ελευθερία» της ο Timothy Snyder), ασφαλώς οι libertarians αμερικανικής κοπής («αναρχοκαπιταλιστές»), είδαν εκείνες τις παρεμβάσεις του κράτους ως αφορμή και ευκαιρία για να καταδικάσουν κάθε κρατικό παρεμβατισμό και κάθε ρυθμιστική παρέμβαση με αποτροπιασμό ισάξιο της «αντισυστημικής» Ακροδεξιάς. Στο βάθος αυτής της κατηφόρας βλέπουμε τώρα τον Κρίστιαν Λίντνερ (του Γερμανικού FDP) να παραδίδεται στις αγκάλες του Μασκ και στα αλυσοπρίονα του Μιλέι. Ακούμε μια παθιασμένη φιλελεύθερη ιδεολογική ρητορική για το πόσο δημιουργική για την οικονομία και για την πολιτική είναι η απορρύθμιση (deregulation) και η αναταραχή (disruption).
Βλέπουμε επίσης το ολλανδικό Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία (VVD) να παραδίσεται σε ρόλο ελάσσονος συνεταίρου του «αντισυστημικού» Κόμματος της Ελευθερίας (PVV) του Βίλντερς, βλέπουμε όμως και τις μοιραίες περιπλανήσεις στα τυφλά του ίδιου του Εμμανουέλ Μακρόν, λίγο πριν την έξοδο από την πολιτική σκηνή, χωρίς να αφήνει κανένα σοβαρό πολιτικό κληροδότημα πίσω του. Τέτοιους Φιλελεύθερους μηδενικών αντιστάσεων εύκολα τους παρέσυρε το ρεύμα.
Οι Σοσιαλιστές έχουν τα δικά τους, λες και γι΄ αυτήν την παλαιά και μεγάλη πολιτική οικογένεια, η ανομοιογένεια είναι το προπατορικό της αμάρτημα από την εποχή της 1ης Διεθνούς. Στην Ομάδα των Σοσιαλιστών του Ευρωκοινοβουλίου ανήκε μέχρι το φθινόπωρο του 2023 ακόμη και ο Ρόμπερτ Φίτσο της Σλοβακίας, επιστήθιος σταυραδερφός του Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας. Με κοινό «νονό» τον Πούτιν. Ο Όρμπαν ήταν δεκτός στο ΕΛΚ μέχρι το 2021, οπότε το εγκατέλειψε.
Όμως η μεγαλύτερη καταστροφή στην Σοσιαλιστική οικογένεια της Ευρώπης συνέβη στο παλαιότατο και ισχυρότατο Εργατικό Κόμμα της Βρετανίας. Βήμα-βήμα διαδραματίστηκε σ΄ ολόκληρη την πρώτη 20ετία του 21ου Αιώνα και είχε, εκτός των άλλων, βαριά γεωπολιτική επίπτωση. Ο Τόνι Μπλερ ήταν εκείνος που απέκοψε πρώτος την χώρα του από τον πυρήνα της ηπειρωτικής Ευρώπης, όταν, κόντρα στον Γαλλογερμανικό Άξονα, προτίμησε να γίνει η χώρα-κλειδί στο πλευρό των ΗΠΑ του Τζωρτζ Μπους του Νεώτερου στον κηρυγμένο από τον ΟΗΕ παράνομο Δεύτερο Πόλεμο του Ιράκ (2003). Η συμμετοχή της Βρετανίας σ΄ εκείνη την στρατιωτική επέμβαση, την «χειρότερη λύση» σύμφωνα με τον Ντομινίκ ντε Βιλπέ, Υπουργό Εξωτερικών στην κυβέρνηση Σιράκ, ήταν η πρώτη πράξη του δράματος. Η προειδοποίηση του Γιόσκα Φίσερ (Υπουργoύ Εξωτερικών στην τότε γερμανική κυβέρνηση) στον Μπλερ, «με συγχωρείς, αλλά δεν με έπεισες· και θα μείνετε χρόνια εκεί, όμως καμιά δημοκρατία δεν θα αφήσετε πίσω όταν φύγετε», αποδείχτηκε αργότερα ακριβής.
Το δράμα ολοκληρώθηκε με το επίσημο Brexit, το 2016-2017. Τότε ένας άλλος ηγέτης των Εργατικών, άν και πολύ διαφορετικός από τον Μπλερ, ο Τζέρεμι Κόρμπιν, κράτησε πολιτική στάση σχεδόν απαθούς παρατηρητή, άφησε τη χώρα του να αποχωρήσει και τυπικά από την ΕΕ και οδήγησε τους Εργατικούς στην ήττα χωρίς ουσιαστικά να δώσει μάχη.
Και η Αμερική; Ο Τραμπ; Ποιός Τραμπ; Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ένας μπίζνεσμαν μεγαλοκληρονόμος, επικεφαλής συγκεκριμένων επιχειρηματικών κλάδων, που κάνει χρήση του εργαλείου της πολιτικής εξουσίας, αλλά δεν είναι αυτός που ξεκίνησε τούτο τον γύρο του πολιτικού κατς μέσα στο παγκόσμιο βαρέλι. Ο Τραμπ, τώρα και οι πολύ μεγαλύτεροι μπίζνεσμεν - συνοδοί του, είδαν άπλετο φως και μπήκαν μεγαλοπρεπείς στο σαλόνι του κατς.
Αναμμένο ήταν το φως από καιρό· τις δυό προηγούμενες δεκαετίες το δυνάμωσαν ακόμη πιο πολύ σκληρά πολιτικά ρεύματα σαν τη μεταμοντέρνα πολιτικο-κωμωδιακή επανέκδοση του Tea Party, αλλά και η χρόνια πολιτική ανεπάρκεια του αντιπάλου Δημοκρατικού Κόμματος, των Κλίντον, Ομπάμα και Μπάιντεν με τις αγεφύρωτες αντιφάσεις του, πολιτικο-ιδεολογικο-οικονομικές και ηθικο-κοινωνικών νοοτροπιών.
Ένας παρανοϊκός φόβος τρώει τα σωθικά του ακραίου πλούτου, είτε πρόκειται για Αμερικανούς libertarians - αρκούντως κρατικοδίαιτους - της Σίλικον Βάλλευ, είτε για νέους Βαρώνους-Ληστές του πετρελαίου και του fracking (τύπου Koch Brothers), είτε για Ρώσους Бароны-Грабители ορυκτών καυσίμων και τον «νονό» τους. Φοβούνται τις ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά όσο και μερικοί αναρχοαριστερίστες που ζουν ακόμη στον 19ο Αιώνα, αλλά για αντίστροφους λόγους. Φοβούνται ότι η παραίτηση από τα ορυκτά καύσιμα θα καταστρέψει τον καπιταλισμό, ίσως σκέφτονται ότι η γέννηση και η ακμή του συνέπεσαν με την έναρξη και γιγάντωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων. Καλύτερα λοιπόν να καταστραφεί ο πλανήτης (ή μήπως η χώρα τους;) παρά η κότα που γεννά χρυσά αυγά γι' αυτούς και μόνον.
Φυσικά, οι λιγότερο ανορθολογιστές από όλους αυτούς, θέλουν απλά να επιβραδύνουν τον ρυθμό της ενεργειακής μετάβασης, ώστε τα επόμενα 20 έως 30 χρόνια να μπορέσουν να απολαύσουν όσο γίνεται πιο πολλά τελευταία «δώρα» των ορυκτών καυσίμων, πριν εγκαταλειφθεί τούτη η ενεργειακή τεχνολογία. Αυτή είναι η ρεαλιστική κοινή ατζέντα των libertarians και της «εναλλακτικής-αντισυστημικής Δεξιάς», η οποία όμως βρίσκει χρήσιμους ηλίθιους και σε ευγενέστερες πολιτικές οικογένειες.
Και η Ευρώπη; Ποιά θα είναι η γεωπολιτική και γεωοικονομική κατεύθυνση της στην «εποχή των τεράτων»; Και μάλιστα με δεδομένο ότι τούτα τα τέρατα δεν αγαπούν την Ευρώπη και την ΕΕ και πολύ θα ήθελαν την καταστροφή της. Ή έστω την συρρίκνωση της σε νάνο, πολιτικό, αμυντικό αλλά κυρίως οικονομικό. Δηλαδή την συμπίεσή της στην πλανητική πρέσα των αυτοκρατοριών ορυκτών καυσίμων, ΗΠΑ - Ρωσίας, και των Μεσανατολικών πετρελαιο-θεοκρατιών, υπό την αναπότρεπτη κατακλυσμική ροή εμπορευμάτων, τεχνολογικών καινοτομιών και χρηματοοικονομικών ποταμών από τον Μεγάλο Έμπορο, το «Μέσο Βασίλειο» της Ανατολής. Θέλουν την υποταγή της Ευρώπης, για να γίνει υπηρέτης-νάνος στην αυλή τους ή διακοσμητική ασημαντότητα.
Το τοξικό μείγμα αγωνίας του θανάτου και σκοτεινής επιθυμίας για συνεύρεση που βασανίζει τους Συντηρητικούς της Ευρώπης ενόψει της επίθεσης των «αντισυστημικών» ακροδεξιών και των «ισχυρών ηγεμόνων» τύπου Πούτιν και Τραμπ, είναι κάκιστος σύμβουλος.
Η αναποφασιστικότητα και τα αργά αντανακλαστικά αρκετών Σοσιαλιστών, άφησε να σπαταληθεί πολύτιμος χρόνος. Tυπική περίπτωση ο Όλαφ Σολτς, ο οποίος επί 3 χρόνια άφησε τον μικρότερο από τους 3 εταίρους της τρικομματικής του κυβέρνησης, το FDP του Λίντνερ να κάνει συστηματικό σαμποτάζ εκ των έσω και να λεκιάζει την δική του καγκελαρία με ένα στίγμα αναξιοπιστίας που δεν το άξιζε.
Οι σκληροί ιδεολόγοι του οικονομικού φιλελευθερισμού, ως συνήθως, μισούν το ισχυρό δημοκρατικό παρεμβατικό κοινωνικό κράτος και δεν θέλουν κοινά αγαθά. Το νέο είναι ότι και ο λοιπός περίγυρος του πολιτικού φιλελευθερισμού παραδίδεται πάλι σε αντι-ρεαλιστικές τεχνικο-ουτοπίες και στις ιδεοληψίες της μιντιακής μόδας. Ως συνδυασμένο αποτέλεσμα, ο φιλελευθερισμός ως ιδεολογία γίνεται και αυτός τοξικός για το φιλελεύθερο δημοκρατικό κράτος.
Από την άλλη πλευρά, αυτό που αποκαλούν «η Αριστερά» δεν υπάρχει, ποτέ δεν υπήρξε κάτι τέτοιο. Υπήρξαν Αριστερές, πολύ διαφορετικές ή και αντίπαλες μεταξύ τους. Όμως κανείς δεν μιλά τώρα γι' αυτές. Ξεχάστηκαν. Σήμερα αυτή «η Αριστερά» λησμονεί όσα εκείνες οι Αριστερές επαγγέλθηκαν και εν μέρει πραγμάτωσαν στην Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη (κυρίως η Σοσιαλδημοκρατία), έστω εν σπέρματι: Ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη.
Στον περίγυρο, εκεί όπου δρουν οι μήτρες κάθε πολιτικής ατζέντας, οι επικρατούσες ατζέντες των ΜΜΕ και της δημόσιας σφαίρας, οι (αυτ)απάτες περί δήθεν αντιστροφής της παγκοσμιοποίησης συνεχίζονται, τη στιγμή που το εμπορικό πλεόνασμα της Κίνας σε σχέση με όλον τον λοιπό κόσμο καλπάζει επιταχυνόμενο.
Οι όχι αθώες και καθόλου ανιδιοτελείς προβολές επιτήδειων επιθυμιών και μη πραγματικών δεδομένων, οι υπερτιμήσεις κοινοτοπιών και ασημαντοτήτων, ήταν και είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό στις επικοινωνιακές ατζέντες της πρώτης 25ετίας του 21ου Αιώνα. Τις υποστήκαμε, π.χ., ως «προοδευτικές» ατζέντες των παρτικουλαριστικών ταυτοτήτων και της ακύρωσης του πολίτη. Επίσης ως ανορθολογικές αρνήσεις επιστημονικών δεδομένων, τις οποίες οι πολλοί αμερικανοπρεπείς δημοσιολογούντες της χώρας μας, σεμνά αλλά διαβρωτικά ευρωσκεπτικιστές, πάντα επιφανειακοί, αποκαλούν και αυτοί μιμητικά «woke ατζέντα». Τώρα τις βλέπουμε και ως μιντιακή hype, ως ντόρο υπεραισιoδοξίας ή παράλογου φόβου, και κυρίως ως διαφημιστική υπερτίμηση αυτών που μπορούν να κάνουν οι αλγόριθμοι της νέας παραγωγικής ψηφιακής τεχνολογίας των συνδυασμένων γλωσσικών μοντέλων και μοντέλων εικόνας και ήχου, η λεγόμενη τεχνητή νοημοσύνη.
Εάν η αγωνία αυτών των Συντηρητικών, οι ανορθολογικές ιδεολογίες των Φιλελεύθερων και οι αδράνειες αυτών των Σοσιαλδημοκρατών και λοιπών αριστερών ήταν πράγματι όλα τα όπλα που έχει η Ευρώπη για να πολεμήσει στην «εποχή των τεράτων», ποιό θα ήταν το αύριο της; Μια παράδοση σ' αυτό που κάποιοι εκλαμβάνουν ως «μοίρα»;
Στην πραγματικότητα θα ήταν απλά μια παράδοση στους αντιπάλους. Ένα «ουφ, ας μας πάρει το ποτάμι».
Ο Robert Habeck, υποψήφιος καγκελάριος του κόμματος των Πρασίνων-Ένωση 90, και μέχρι τώρα Ομοσπονδιακός Υπουργός Οικονομίας μόλις έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο Den Bach rauf (Ανηφορίζοντας το ποτάμι, κόντρα στο ρεύμα). Σε μια προεκλογική οικονομική σύνοδο κορυφής του κόμματός του στο Αμβούργο εξήγησε τη δική του ατζέντα, έως και σε «λεπτομέρειες»: Π.χ. γιατί χρειάζονται επειγόντως κρατικές επιδοτήσεις στην βιομηχανία αιχμής της Γερμανίας και της ΕΕ ή γιατί πρέπει να αποκτήσουμε δικά μας, ευρωπαϊκά μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Το κεντρικό μήνυμα του Χάμπεκ, προμήνυμα του οποίου ήταν ήδη η εμπεριστατωμένη Έκθεση Ντράγκι για το «Μέλλον της Ευρωπαϊκής Ανταγωνιστικότητας», είναι τούτο:
Η Γερμανία και η όλη ΕΕ εμπλέκονται τώρα σε έναν θανάσιμο ανταγωνισμό γεωπολιτικών και οικονομικών συστημάτων, αλλά και σε σκληρότατο ανταγωνισμό αξιών, λέει. Αντίπαλος σε όλα αυτά είναι και οι ΗΠΑ του Τραμπ. Η πρόταση, η οποία εκτός από ρεαλιστική γεωπολιτική και γεωοικονομία περιέχει και ηθικό πρόταγμα, είναι πρόσκληση σε αγώνα: Να μην αφήσουμε το ρεύμα να μας παρασύρει, να πολεμήσουμε, να ανεβούμε ψηλότερα.
Αναλυτικά σε επόμενο κείμενο.