Με τη διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη 1974 δημιουργήθηκε στην Ελλάδα ένα αριστερό κόμμα με σοσιαλιστικό προσανατολισμό που διαμόρφωσε τις πολιτικές προϋποθέσεις για μια πλειοψηφική κοινωνική συμμαχία. Αυτή συγκροτήθηκε στη βάση της πρότασης του Ανδρέα Παπανδρέου για μια συμπαράταξη όλων των μη προνομιούχων Ελλήνων και όχι μόνο των εργατών ή των αγροτών.
Διακηρυγμένος στόχος της συμμαχίας ήταν να απελευθερώσει τις δημιουργικές κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις που το μετεμφυλιοπολεμικό κράτος κρατούσε στο περιθώριο. Η πρόσκληση της 3ης Σεπτέμβρη έδινε ισότιμη σημασία στη διασφάλιση της εθνικής ανεξαρτησίας και της λαϊκής κυριαρχίας, ζητήματα που επιδρούσαν καθοριστικά στο πατριωτικό αίσθημα των Ελλήνων. Τα παραπάνω σε συνδυασμό με τις πρωτοφανείς για ελληνικό κόμμα οργανωτικές πρωτοβουλίες επέτρεψαν στο ΠΑΣΟΚ να δημιουργήσει πλειοψηφικό ρεύμα και να κερδίσει τις εκλογές τον Οκτώβριο του 1981.
Οι μεγάλες προοδευτικές τομές που δρομολόγησαν οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, με τον εκσυγχρονισμό του Κράτους, την κατοχύρωση των θεσμών, την ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ, είχαν ως αποτέλεσμα να κυριαρχήσει στην πολιτική ζωή για περισσότερο από μια τριακονταπενταετία. Η κυριαρχία του επέτρεψε να παραγνωριστούν λάθη όπως η ανοχή ή καλλιέργεια πελατειακών πρακτικών και οι καθυστερήσεις σε αναγκαίες προοδευτικές μεταρρυθμίσεις.
Η συνεισφορά του ΠΑΣΟΚ στην πρόοδο της χώρας παγίωσε τη συμμαχία των κοινωνικών δυνάμεων που το οδήγησαν στην εξουσία. Η επικράτησή του συνδέθηκε με την ανάδειξη νέων μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων, που από κοινού με τους μισθωτούς και τους αγρότες του εξασφάλιζαν υψηλά ποσοστά ακόμη και στις εκλογικές ήττες. Μια ιδιαιτερότητα των στρωμάτων αυτών όμως ήταν ότι στηρίζονταν κατά μεγάλο μέρος σε οικονομικές δραστηριότητες του κράτους ή σε τομείς της οικονομίας που ήταν εσωστρεφείς και περιορισμένης ανταγωνιστικότητας. Εξ αιτίας του δημοσιονομικού εκτροχιασμού της πενταετίας 2004-2009, που προκλήθηκε με ευθύνη της ΝΔ, τα μεσαία στρώματα εθίγησαν από την αναγκαστική περιοριστική δημοσιονομική πολιτική που ακολούθησε η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ που εκλέχτηκε το 2009 για να αποφύγει η χώρα την άτακτη πτώχευση. Η μεγάλη απώλεια ΑΕΠ εξαιτίας της κρίσης οδήγησε σε μεγάλες κοινωνικές και πολιτικές ανακατατάξεις. Ο λαϊκισμός επέδραμε και τα μεσαία στρώματα εγκατέλειψαν το ΠΑΣΟΚ, διαλύοντας την πλειοψηφική κοινωνική συμμαχία.
Την ίδια περίοδο η παγκοσμιοποίηση οδήγησε σε σημαντικές ανακατατάξεις στην οικονομία. Σημαντικό τμήμα της ελληνικής επιχειρηματικής τάξης αδυνατούσε να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. Έτσι, κάτω από την πίεση του διεθνούς ανταγωνισμού κάποιοι έκλεισαν τις επιχειρήσεις τους, ενώ άλλοι επέλεξαν ως λύση τη μετεγκατάσταση σε γειτονικές χώρες. Οι διεργασίες στην οικονομία επηρέασαν την πολιτική στάση μισθωτών και ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων -που παραδοσιακά στήριζαν το ΠΑΣΟΚ-, καθώς βρέθηκαν αντιμέτωπα με την ανεργία και την περιθωριοποίηση.
Το ΠΑΣΟΚ και η κομματική ιεραρχία του, που είχε μετεξελιχθεί σε κομματική γραφειοκρατία, έδειξε αδύναμα αντανακλαστικά. Δεν είχε ολοκληρωμένες και συνεκτικές κυβερνητικές προτάσεις για τα προβλήματα αυτά. Έτσι, μεγάλο τμήμα της κοινωνικής του συμμαχίας το εγκατέλειψε και αναζήτησε στέγη σε λαϊκίστικα κόμματα της αριστεράς ή της εθνικιστικής ακροδεξιάς. Οι μεγάλες αυτές απώλειες καταγράφηκαν στην εκλογική αναμέτρηση του 2012 και στη συνέχεια.
Εύλογα κάποιος μπορεί να θέσει το ερώτημα αν στον 21ο αιώνα, είναι αναγκαία τα σοσιαλιστικά κόμματα; Η απάντηση είναι θετική και έχει ως αφετηρία την ανάγκη να χτυπηθούν οι τεράστιες κοινωνικές ανισότητες, την ανάγκη υπεράσπισης της δημοκρατίας από τα λαϊκίστικα κόμματα και την ακροδεξιά και την ανάγκη ανάληψης πρωτοβουλιών για βαθύτερη ενοποίηση στην Ευρώπη.
Η ανασύνταξη του σοσιαλιστικού χώρου στην Ελλάδα για να προωθήσει μεγάλες προοδευτικές αλλαγές, ώστε να παράγεται νέος πλούτος με δίκαιη κατανομή και να ανασυγκροτήσει το κοινωνικό κράτος, προϋποθέτει την επίλυση του ζητήματος της πολιτικής του ταυτότητας. Δεν αρκεί η επίκληση του ηρωικού παρελθόντος. Επείγουν απαντήσεις στα προβλήματα που κληροδότησε η κρίση αλλά και στις νέες μεγάλες προκλήσεις της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, της τεχνητής νοημοσύνης, της κλιματικής αλλαγής, του δημογραφικού. Θέσεις για τις μεγάλες ανατροπές που συντελούνται στην Ευρώπη και στο μεταπολεμικό σύστημα διεθνούς διακυβέρνησης. Αυτές οι προτάσεις μπορούν να διαμορφώσουν τις προϋποθέσεις για την ανασυγκρότηση της πλειοψηφικής κοινωνικής συμμαχίας. Αυτό σήμερα είναι το καθήκον του Κινήματος Αλλαγής που υπερασπίζεται την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός ισχυρού σοσιαλιστικού κόμματος στην Ελλάδα.