Ο Πίτερ Χιγκς, ο Βρετανός καθηγητής φυσικής που πέθανε στις 8 Απριλίου του 2024 σε ηλικία 94 ετών, ήταν άθεος -αλλά θα ζει για πάντα, ταυτισμένος με το «σωματίδιο του Θεού». Ο Χιγκς ήταν επίσης ένας εξαιρετικά συνεσταλμένος άνθρωπος. Αποστρεφόταν όσο τίποτε τη δημοσιότητα -κι όμως η διασημότητα που κατέκτησε ήταν εν τέλει απαράμιλλη, τόσο ως κάτοχος Βραβείου Νόμπελ Φυσικής, όσο και ως ένας από τους πιο σπουδαίους σύγχρονους φυσικούς.
Ο Χιγκς έδειχνε πώς το μποζόνιο βοήθησε να συνδεθεί το σύμπαν δίνοντας στα σωματίδια τη μάζα τους. Ο Χιγκς οραματίστηκε ότι στο κενό, εκεί όπου «πλέουν» τα σωματίδια της ύλης που είναι μικρότερα σε διαστάσεις ακόμη και από το άτομο, υπάρχει ένα πεδίο που επιβραδύνει την κίνηση ορισμένων σωματιδίων, στα οποία προσδίδει την ιδιότητα της μάζας. Κατά τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν τα ά-μαζα σωματίδια κινούνται τόσο γρήγορα όσο και το φως, ενώ τα σωματίδια με μάζα δεν φτάνουν ποτέ σε τόσο υψηλή ταχύτητα. Το πεδίο που επινόησε ο Χιγκς ήταν αυτό που έλειπε ώστε να δοθεί μια αληθοφανής εξήγηση για το πώς η μη-μάζα γίνεται μάζα. Και μολονότι το «πεδίο Χιγκς» παραμένει κάτι αφηρημένο, υποθετικό, μη μετρήσιμο, ορισμένοι εξαιρετικά ισχυροί επιταχυντές σωματιδίων μπορούν να προσομοιώσουν τη διεργασία της δημιουργίας. Απελευθερώνοντας ανιχνεύσιμα σωματίδια, τα οποία, εύλογα ονομάζονται και αυτά «μποζόνια Χιγκς».
Μπορεί η επιστημονική κοινότητα να ονόμασε το μποζόνιο του Higgs ως «σωματίδιο του Θεού», αλλά ο Πίτερ Χίγκς, ο επιστήμονας πίσω από αυτή την ανακάλυψη, δεν συμφωνούσε καθόλου με αυτό καθώς ο ίδιος είχε δηλώσει πως ήταν άθεος.
Πέραν αυτής της διπλής ειρωνείας της μοίρας του, στο πάνθεον των πρωτοπόρων της επιστήμης και της ερμηνείας του κόσμου, ο Πίτερ Χιγκς δικαούται μια θέση ακόμη και δίπλα στον αρχέτυπο θρύλο, τον Αλβέρτο Αϊνστάιν. Ή ίσως ακόμη και δίπλα στον Νεύτωνα. Διότι ο Χιγκς έμοιαζε πολύ στους δύο άλλους κολοσσούς της φυσικής σε ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό -ή, μάλλον, χάρισμα: Την καλπάζουσα φαντασία.
Πώς προέκυψε η ονομασία «σωματίδιο του Θεού»
Η φράση δημιουργήθηκε για ένα δημοφιλές επιστημονικό βιβλίο από το 1993 από τον Leon Lederman, βραβευμένο με Νόμπελ φυσικός, και τον Dick Teresi, έναν επιστημονικό συγγραφέα.
Ο Lederman έγραψε στο βιβλίο «God particle»: «Αυτό το μποζόνιο είναι τόσο κεντρικό στην κατάσταση της φυσικής σήμερα, τόσο κρίσιμο για την τελική μας κατανόηση της δομής της ύλης, αλλά τόσο άπιαστο, που του έδωσα ένα παρατσούκλι: το σωματίδιο του Θεού .
«Γιατί το σωματίδιο του Θεού; Ο εκδότης δεν θα μας επέτρεπε να το ονομάσουμε το σωματίδιο του Θεού, αν και αυτός μπορεί να είναι πιο κατάλληλος τίτλος».
Ο φυσικός Φρανκ Κλόζε αφηγείται την ιστορία του Χιγκς και της σπουδαίας ανακάλυψής του στο βιβλίο του 2022 «Elusive: How Peter Higgs Solved the Mystery of Mass» (Εκδόσεις Basic Books). Ο συγγραφέας του νέου βιβλίου είχε πει στο περιοδικό Scientific American και την Κλάρα Μόσκοβιτζ για το σωματίδιο, την πειραματική αναζήτηση του Χιγκς και την προσωπικότητά του. Είναι καλό να αναφερθούν δύο ιστορίες για τον Πίτερ Χιγκς για να γίνει κατανοητή η προσωπικότητά του.
Φρανκ Κλόζε: «Ένα από τα μεγαλύτερα σοκ που έπαθα όταν του έπαιρνα συνέντευξη ήταν όταν μου είπε πως η ανακάλυψη του μποζονίου «του κατέστρεψε την ζωή». Του λέω, «Πώς μπορεί να καταστραφεί η ζωή σου όταν έχεις δημιουγήσει μερικά όμορφα μαθηματικά και στην συνέχεια αποδεικνύεται ότι μυστηριωδώς είχες αγγίξει τον παλμό της φύσης και όλα όσα πίστευες έχουν αποδειχθεί σωστά, και κερδίζεις το βραβείο Νόμπελ; Πώς μπορούν αυτά τα πράγματα να ισοδυναμούν με καταστροφή;»
Απάντησε πως, «Η σχετικά ήσυχη ζωή μου τελείωνε. Το στιλ μου ήταν να εργάζομαι σε απομόνωση και περιστασιακά να έχω κάποια καλή ιδέα». Ήταν ένα πολύ αποτραβηγμένο άτομο που ξαφνικά εκτέθηκε στα φώτα της δημοσιότητας. Αυτός, κατά τη γνώμη μου, είναι ο λόγος για τον οποίο ο άνθρωπος Πίτερ Χιγκς εξακολουθεί να είναι φευγαλέος για μένα, παρότι τον γνωρίζω 40 χρόνια.
«H μόνη πραγματικά πρωτότυπη ιδέα που είχα ποτέ»
Ο φυσικός και συγγραφέας αναφέρει στην ίδια συνέντευξη: «Ναι, αλλά πόσοι από εμάς μπορούμε να πούμε ότι είχαμε έστω και μία πραγματικά λαμπρή ιδέα; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είχε μια πραγματικά λαμπρή ιδέα. Στη φυσική, οι άνθρωποι που έχουν κάνει πραγματικά μεγάλα πράγματα τείνουν να κάνουν πολλά μεγάλα πράγματα. Ο Χιγκς είναι μοναδικός στο ότι είναι μία και μοναδική φορά. Είναι εύκολο να το απορρίψει κανείς ως τύχη, και σαφώς η τύχη ήταν μέρος του. Αλλά το να βρίσκεσαι στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή, πρέπει να το αναγνωρίσεις».
Μετά επεξήγησε πως «Ο Χιγκς είχε περάσει δύο με τρία χρόνια προσπαθώντας πραγματικά να κατανοήσει ένα συγκεκριμένο πρόβλημα».
«Και επειδή είχε κάνει αυτή τη σκληρή δουλειά και εξακολουθούσε να προσπαθεί να εμβαθύνει στην κατανόηση αυτής της πολύ βαθιάς έννοιας, όταν εμφανίστηκε στο γραφείο του μια εργασία που έθετε ένα σχετικό ερώτημα, ο Higgs έτυχε να έχει την απάντηση λόγω της δουλειάς που είχε κάνει. Μερικές φορές λέει: Είμαι κυρίως γνωστός για τρεις εβδομάδες της ζωής μου».
Με τον Φρανκ Κλόζε να απαντά στον Χιγκς, «Ναι, Πίτερ, αλλά ξόδεψες δύο χρόνια προετοιμασίας για εκείνη τη στιγμή».
Ο Χιγκς πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής του ζωής στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, το οποίο ίδρυσε το κέντρο θεωρητικής φυσικής Χιγκς προς τιμήν του το 2012. Ήταν άνθρωπος της ρουτίνας. Ο καθηγητής Πίτερ Μάθιεσον, διευθυντής του πανεπιστημίου του Εδιμβγούργου ανέφερε πως «Ο Peter Higgs ήταν ένα αξιοσημείωτο άτομο – ένας πραγματικά προικισμένος επιστήμονας του οποίου το όραμα και η φαντασία εμπλούτισαν τις γνώσεις μας για τον κόσμο που μας περιβάλλει». Για να συνεχίσει πως «Το πρωτοποριακό του έργο έχει παρακινήσει χιλιάδες επιστήμονες και η κληρονομιά του θα συνεχίσει να εμπνέει πολλούς άλλους για τις επόμενες γενιές».