Το θεμελιώδες ερώτημα εντοπίζεται στην έννοια της εμπιστοσύνης που έχει κάθε άτομο στο οικείο περιβάλλον του και βρίσκει ανταπόκριση και αξία στην ομάδα αναφοράς του.
Τι εμπιστευόμαστε; Επιστήμη ή θρησκεία; Από την επιστημονική απόδειξη, συνεχώς υπό εξέταση, αναίρεση και επιβεβαίωση ή τις σταθερές ηθικές διδασκαλίες που λαμβάνονται μια για πάντα από την παιδική ηλικία με τη μορφή γνώμης και διάπλασης χαρακτήρα;
Πρέπει να επεξεργαστούμε τα γνωστικά αποτελέσματα που διαστρεβλώνουν την αντίληψή μας, που εμποδίζουν μια πολύπλοκη ανάγνωση της πραγματικότητας και τείνουν να μας προσφέρουν μια άμεση ενστικτώδη ανάγνωση, προσυσκευασμένη, με στερεότυπα. Γιατί συμβαίνει όμως αυτή η ακραία απλοποίηση στον καθένα;
Ο λόγος είναι βιολογικός και εξελικτικός. Ήμασταν θήραμα, για εκατομμύρια χρόνια κυνηγημένο στα δάση και τις στέπες, και πιστεύουμε ότι τα κλιμακωτά αντανακλαστικά που κληρονομούνται σε αυθόρμητη διαίσθηση, ικανά να εντοπίζουν κινδύνους ενστικτωδώς, ξεφεύγουν από το θάνατο και αναπαράγονται πιο εύκολα, μηχανικά στο περιβάλλον.
Είμαστε ειδικοί στην εύρεση περιβαλλοντικών απειλών εναντίον μας και στην απόδοση του ρίσκου σε τυχαίες αιτιότητες όπως η δεισιδαιμονία, το πεπρωμένο, η Θεία βούληση, υποθετικές σχέσεις μεταξύ ανύπαρκτων αιτίων και αποτελεσμάτων, πολιτισμικών διεξόδων, θρησκευτικών πεποιθήσεων που μετριάζουν την αίσθηση εγκατάλειψης του ανθρώπου στις πεπερασμένες, ελάχιστες δυνάμεις του.
Επειδή είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί ένα θήραμα σκέφτεται άσχημα, αρνητικά, νιώθει απειλητικά το περιβάλλον, είναι γιατί όταν διαισθάνεται ότι ένα λιοντάρι κρύβεται πίσω από αυτόν τον θάμνο, ακόμη και αν το 99% του χρόνου είναι λάθος εκτίμηση, τη μια φορά που μαντεύει επιβιώνει κι αναπαράγεται, ενώ οι άλλοι οι πιο ψύχραιμοι, λογικοί και μαθηματικοί υποκύπτουν και δεν αφήνουν κανένα ίχνος λογικό παρελθόν στην ανάμνηση της ομάδας. Επιβιώνει ο φόβος, η επιφύλαξη, η καχυποψία της ζούγκλας.
Η υπερ-απόδοση του κινδύνου και της εσκεμμένης απειλής λειτουργεί συνεκτικά και σχηματίζει ομοιογενείς πεποιθήσεις, ομαδική κουλτούρα, τελετές μύησης, μαζικοποίηση και κατήχηση, στο τέλος οι κώδικες ταυτότητας της κοινωνικοποίησης αποτελούν τη θρησκεία που κρατά μυστικά κρυμμένα σε ομαδικές τελετές ενσωμάτωσης, χρήσιμα για την επιβίωση του ατόμου μέσα στην τεχνική επιβίωσης της ομάδας και της ιεραρχίας της. Η βιολογική εξέλιξη σχηματίζει εξελικτικές ομάδες ομοιογενών πολιτισμών ικανών να υπερασπιστούν τον εαυτό τους χάρη στην ομαδική πολιτιστική αλληλεγγύη, όπου οι αντιλήψεις, οι ατομικοί χαρακτήρες, οι ήρωες, είναι τα συλλογικά θεμέλια. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των ομάδων εντείνει τη σύγκριση του ατόμου, τη συνεργασία του μέσα στην ίδια ομάδα, στη συνεχή ηγετική ένταση - ingroup και μεταξύ των άλλων ομάδων - outgroup. Ο φυλετισμός, ο σεχταρισμός, ο αυστηρός κοινοτισμός, το υπερτροφικό ΕΜΕΙΣ, βασίζονται στον κοινωνικό κονφορμισμό της ενσωμάτωσης του ατόμου στη συλλογική ιδέα.
Οι οπαδοί του ποδοσφαίρου δανείστηκαν αυτά τα αταβικά φαινόμενα φυλετικής συμπεριφοράς που χαρακτηρίζει τον Χούλιγκαν και αναπαράγουν το παιχνίδι του ανταγωνισμού και βίας, μετουσιωμένο σε "φίλαθλο" περιβάλλον με πολιτισμένους κανόνες, όχι πάντα ισχυρούς.
Στο κοινωνικό διαδίκτυο της σύγχρονης εποχής, με παρόμοιο τρόπο και με την ταχύτητα του φωτός, σχηματίζονται θεματικές ομάδες, μικρές κοινότητες που λειτουργούν ως δωμάτια αντήχησης για την ενίσχυση της ταυτότητας της ομάδας έναντι άλλων ομάδων, άλλων ταυτοτήτων, με ανταγωνιστικό τρόπο που μπορεί να φτάσει σε επίπεδα φανατισμού, ανοιχτές και βίαιες αντιπαραθέσεις. Αυτοί είναι οι λεγόμενοι στην κοινωνιολογική ορολογία "echo chambers", θάλαμοι συντονισμού και πολλαπλασιασμού, εντατικοποίησης, διαδικασίας ενδογενούς φανατισμού στην ομάδα, πιστοποίηση ταυτότητας, χρησιμοποιώντας διάφορες μορφές ξενοφοβίας ως εργαλείο ενίσχυσης και εσωτερικής συνοχής. Και γύρω από τις ομάδες αυτές παρατηρούμε δράση επιχειρηματικών συμφερόντων, καθαρό εμπόριο ή ακόμη και λαϊκιστική πολιτική χειραγώγησης μαζών, προπαγανδιστές που προσπαθούν να διαστρεβλώσουν τα επιχειρήματα διαλόγου ακόμα και με σκόπιμα ψεύδη για να τροφοδοτήσουν τις θέσεις τους και τα επιθυμητά κέρδη τους από την παραπληροφόρηση.
Το κριτικό, επιστημονικό, διαλεκτικό πνεύμα από την πρώιμη παιδική ηλικία, στην οικογένεια και στο σχολείο, είναι η μόνη λύση για την αντιμετώπιση και μείωση του ξενοφοβικού συνδρόμου σε κοινότητες που χαρακτηρίζονται από πολεμική, ανταγωνισμό, ενστικτώδη συντηρητισμό ενάντια στη διαφορετικότητα που βασίζονται στην άγνοια. Τα συστήματα μαζικής πεποίθησής μας, είναι παραδοσιακά, διαγενεακά προϊόντα, εκτός του ορθολογικού ελέγχου του ατόμου και για να αφαιρεθούν απαιτείται μια μακρά προσπάθεια ανάλυσης και ψυχανάλυσης, ακόμα καλύτερα σε ομάδες θεραπείας, για να αφαιρεθούν τα στερεότυπα που αποκτήθηκαν από την παιδική, τρυφερή ηλικία σε αμυντικές, αταβικές, παράλογες, αυθόρμητες και γνωστικές πεποιθήσεις δύσκολου και δύστροπο, κλειστού χαρακτήρα.
Πρέπει να καλλιεργήσουμε καλό γούστο για να εμπιστευτούμε την επιστήμη και την επίγνωση της λογικής, ενημερωμένης, κριτικής συλλογιστικής γνώσης, αντί να βασιστούμε στην αυτόματη αντίδραση του φόβου που ενυπάρχει στον σχηματισμό και την ενστικτώδη εκπαίδευση της βιολογικής συντηρητικής γνώμης. Να υπερβούμε το όριο του λογισμού και να επιλέξουμε με γνώση αιτίας και αποτελέσματος κάθε φαινομένου, του τι πρέπει να εμπιστευόμαστε λογικά και τι να σταματήσουμε να φοβόμαστε παράλογα. Η οικοδόμηση ενός κρίσιμου συστήματος γνώσης, βασίζεται στον ορθολογισμό και μοιράζεται με πολιτισμό και δημοκρατικά στην ανοιχτή ομάδα αντιπαράθεσης, δομεί τον διαπολιτισμό, αυτή την κυρίαρχη ελληνική κλασική ιδέα σύνθεσης και ρίζα του δυτικού σύγχρονου πολιτισμού μας.
Για τη χειραφέτησή μας μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις διαθέσιμες πληροφορίες του ψηφιακού κόσμου, ο οποίος μας επιτρέπει να αντλήσουμε εύκολα από την τεράστια δεξαμενή δεδομένων και πληροφοριών το χρήσιμο υλικό που χρειαζόμαστε για τη διαμόρφωση των προσωπικών μας βασικών πεποιθήσεων, του χαρακτήρα μας, γνώσεων και δεξιοτήτων, λειτουργικών στον ανοιχτό σύγχρονο κόσμο της γνώσης.
Είμαστε εικονικοί και πραγματικοί χειριστές διαρκούς σύγκρισης μιας παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας της γνώσης, συμμέτοχοι στη διαμόρφωση της προσωπικής μας γνώμης, που βασίζεται στη συλλογιστική και μοιράζεται ενεργά την επιστημονική διαρκώς εξελισσόμενη παγκόσμια κουλτούρα και όχι πλέον μονάδες επιβίωσης μέσω της παθητικής συντήρησης του φόβου σε θρησκευτικά δόγματα και δεισιδαιμονίες.