Αφορμή, για να παραθέσω και τις δικές μου σκέψεις περί προοδευτισμού, στάθηκε η σχετικά πρόσφατη εκδήλωση στα Ιωάννινα στις 20/11/2019 η οποία διοργανώθηκε με μεγάλη επιτυχία στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου, από τον Όμιλο Πολιτικού και Κοινωνικού Προβληματισμού Ιωαννίνων καθώς και τον Όμιλο «The Catalyst», με θέμα «Τι είναι Προοδευτικό σήμερα;». Για την ιστορία: μίλησαν ο δήμαρχος Ιωαννίνων Μωυσής Ελισάφ, ο βουλευτής Ιωαννίνων της ΝΔ Γ. Αμυράς, η πρόεδρος του «The Catalyst» Αθηνά Δρέττα και ο πρώην Αντιπρόεδρος της Βουλής και επικεφαλής των ΜΕΤΑρρυθμιστών της Αριστεράς Σπύρος Λυκούδης.
Το θέμα βρίσκω πως έχει πολύ ενδιαφέρον στις μέρες μας, κατά τις οποίες ο «προοδευτισμός» έχει καταλήξει να είναι εύκολη (βολική) λέξη-έννοια, που χρησιμοποιείται — όπως και το αντίθετό της — για να χαρακτηρίσει φίλους, εχθρούς και βέβαια να μας αυτοπροσδιορίσει… Όμως, οι καιροί-είπαμε-έχουν-κυρίως- γυρίσματα, ανακαλύπτοντας συχνά, πως το άσπρο εύκολα γίνεται μαύρο, όταν η λήθη πέφτει σαν στάχτη πάνω σε ιδέες, ιδεώδη και πιστεύω.
Ως «προοδευτικό κόσμο» συνηθίζουμε να ονομάζουμε την Αριστερά, (πολλές φορές προοδευτικά θεωρούνται από κάποιους και τα ακραία παράγωγά της), το ΚΚΕ, τα κεντρώα και κεντροαριστερά κόμματα, όταν θέλουμε να τα αντιπαραβάλλουμε και να τα διαχωρίσουμε από τη Δεξιά παράταξη (και φυσικά από τα ακραία παράγωγά της, τα οποία στηρίζουν στις φυλετικές διακρίσεις την κυρίαρχη κοσμοθεωρία τους). Νομίζω πως θα πρέπει να ξεκινήσουμε από τον προσδιορισμό της έννοιας «πρόοδος».
Σύμφωνα με τα λεξικά σημαίνει: θετική πορεία, εξέλιξη προς το καλύτερο, βελτίωση. Σε ό,τι αφορά την κοινωνική πρόοδο και στον πολίτη που δραστηριοποιείται για την βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών, το ερώτημα «τι είναι προοδευτικό» απαντάται σχεδόν αυτονόητα. Ποιος είναι όμως «προοδευτικός πολίτης» πέρα από τα αυτονόητα; Παρ’ όλο τον κίνδυνο να με κατηγορήσει κάποιος για αφέλεια κι απλοϊκότητα, εγώ θα το ρισκάρω και θα ξεκινήσω… ανάποδα! Δεν μπορεί κάποιος να λογίζεται προοδευτικός εάν ασχολείται μόνο με τον εαυτό του και τον στενό πυρήνα της οικογένειάς του, χωρίς παράλληλα να τον αγγίζει ό,τι συμβαίνει στον διπλανό και… παραδιπλανό του άνθρωπο. Δεν μπορεί να μην ασχολείται με την κοινωνική ευημερία και να ενδιαφέρεται μόνο για την προσωπική ευτυχία και τα δικά του δικαιώματα, αδιαφορώντας για την καλυτέρευση της ζωής και τα ατομικά δικαιώματα των άλλων. Δεν γίνεται να μην στηρίζεις νόμους που ελέγχουν και τιμωρούν τη διαφθορά και τους όποιους ισχυρούς· την ίδια ώρα πρέπει να προωθείς και να κινητοποιείσαι για τα δικαιώματα των αδύναμων και των μειονοτήτων σε όλα τα επίπεδα. Δεν μπορείς να είσαι αδιάφορος π.χ. ως προς τα προβλήματα των προσφύγων – μεταναστών και να αυτοπροσδιορίζεσαι «προοδευτικός». Προσωπικά θεωρώ αυτά τα στοιχεία κάποια από εκείνα που λειτουργούν ως εκκίνηση του προοδευτικού ανθρώπου.
Με αυτή την έννοια, αποδίδουμε τον χαρακτηρισμό «προοδευτικό» σε όλη την γκάμα των ανθρώπων που αυτοχαρακτηρίζονται ως αριστεροί, κρατώντας όμως αποστάσεις από εκείνους που, στο όνομα μιας παλιομοδίτικης ή και περίεργης «αριστεροσύνης», βάλλουν κατά της αστικής Δημοκρατίας, αντί να προσπαθούν να την οδηγήσουν προς τα εμπρός και να την εξελίξουν προς το καλύτερο. Με την «ταχύτητα» της ιδεολογικής συνήθειας που μας κατατρύχει, αποδίδουμε συχνά τον όρο «προοδευτικό» ακόμα και σε στάσιμο και γερασμένο πολιτικό προσωπικό, σε κάθε ομάδα με αριστερή ή κεντροαριστερή σφραγίδα, σε κάθε παλαιοκομματικό ιδεολόγημα ένδοξων αγωνιστικών εποχών, σε πολιτικές τάσεις που εξόφθαλμα είναι αγκυλωμένες και εγκλωβισμένες σε παλαιά πολιτικά ιδεολογικά μοντέλα, περασμένων εποχών και άλλων ισορροπιών του διεθνούς status quo.
Ανατριχιάζω! Νομίζω πως ο 21ος αιώνας, οφείλει να είναι αυστηρά κριτικός απέναντι στον 20ο που έχει στη βαλίτσα του δυο αδυσώπητους ευρωπαϊκούς πολέμους, χώρια τις ποικίλες δικτατορίες, τους εμφύλιους σπαραγμούς με άφθονο αίμα και εκατομμύρια νεκρούς, αφελείς εκστρατείες, πολεμικό κλίμα, φασισμούς, αποικιοκρατικές ωμότητες, πτωχεύσεις κρατών κι ανθρώπων, κρεματόρια… Τι να πρωτογράψω; Τουλάχιστον, αυτό που μπορεί να ισχυριστεί κανείς, είναι πως έγιναν σοβαρότατα λ ά θ η απ’ όλες τις μεριές των πολιτικών ανταγωνιστών και ιδιαίτερα εκείνων που κατείχαν και εφάρμοζαν αυταρχική εξουσία, δημιουργώντας ανασφάλεια και άγχος στους πολίτες όλων των χωρών.
Τα οικονομικά συστήματα, τον 21ο αιώνα (Καπιταλισμός-Κομμουνισμός (?)-Νεοφιλελευθερισμός κλπ) το καθένα με τα δικά του χαρακτηριστικά, τα εγγενή του προβλήματα και τους δικούς του ξεχωριστούς τρόπους εφαρμογής, δημιούργησαν σε πολλές περιπτώσεις, ήδη από τις πρώτες δεκαετίες, δεσποτικές απειλές και τρόμου στις σύγχρονες κοινωνίες, κάτι που λειτουργεί πάντα κατασταλτικά για τις κοινωνίες και τους πολίτες.
Μέσα σε ένα τόσο στενό πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο λαμβάνουν χώρα κάποιες κατά τόπους εξεγέρσεις, όπου οι κοινωνίες αρνούνται την εξαθλίωση και την καταπάτηση των ατομικών ελευθεριών-δικαιωμάτων (Χιλή, Βολιβία, Χονγκ Κονγκ, κλπ). Την ίδια ώρα ο άνθρωπος του 21ου συνυπάρχει με τις εντυπωσιακές κατακτήσεις σε κάθε επιστημονικό τομέα, την ταχύτατη επικοινωνία μέσω τού διαδικτύου, περιστάσεις αυτές που επηρεάζουν την εξέλιξη των ιδεών και των προβληματισμών πάνω σε κάθε έκφανση της ζωής· όλα αυτά συμβάλουν και προωθούν την αλλαγή και την ανανέωση απόψεων και «θέσεων» σχετικά με κάθε πολιτικό-κοινωνικό ζήτημα.
Ο προοδευτισμός δεν μπορεί παρά να ακολουθεί την σύγχρονη ροή και βελτίωση των πολυποίκιλων ιδεών, φιλοσοφιών, σκέψεων και ιδεολογιών. Πώς θα μπορούσε να παραμένει αγκυλωμένος σε παλαιά σχήματα άλλων εποχών; Πώς θα άντεχε την στασιμότητα, η οποία σε ρίχνει πάντα στους… ιστούς της αράχνης;
Μια ψύχραιμη ματιά στους πολιτικούς φορείς σήμερα, στους οπαδούς των κομμάτων, στους ιστορικούς και τους επιστημονικούς μελετητές, στους ενεργούς πολιτικούς, σε όλους όσοι αυτοπροσδιορίζονται ως προοδευτικοί, φανερώνει την αντικειμενική ανάγκη να δημιουργηθεί και να εκφρασθεί μια συμπαγής πνευματική άμυνα, ώστε να αποφευχθούν τα λάθη του κακού κι αρνητικού παρελθόντος. Να ανανεώσουν τις σκέψεις ανατρέποντας τις ιδεολογικές αγκυλώσεις ό, που αυτό χρειάζεται, για το κοινό και συλλογικό μας μέλλον. Εκεί θα φανεί το προοδευτικό στοιχείο του καθενός: Εκεί όπου, τέλος πάντων, είναι αναγκαίο να λειτουργεί το πνεύμα, η ευαισθησία, η μνήμη και η αλληλεγγύη.
Το ξέρω. Δεν είναι απλά τα προαναφερθέντα. Μαζί με άλλα αποτελούν όμως έναν σύντομο κορμό σκέψης, που θα χρησιμεύσει ως βάση τού σύγχρονου προοδευτισμού, προς μια εξέλιξη πέρα από την εποχή, πέρα από τα όρια του παρόντος χρόνου.
Η ικανότητα να βλέπεις μπροστά, προϋποθέτει απαλλαγή από «κηρύγματα» και νουθεσίες, από χρόνιες αγκυλώσεις, ανώφελες βεβαιότητες και ακλόνητα πιστεύω σε παλαιά δόγματα. Ο προοδευτικός θέτει ερωτήματα, δεν ακουμπά με κλειστά μάτια και αφτιά σε κομματικές συντεταγμένες. Οφείλει να παρακολουθεί την ιστορία και τα τεκταινόμενα, να είναι ενεργός πολίτης και να επαγρυπνά.
Υποτίθεται πως, στον χώρο των Τεχνών και των Γραμμάτων, ο καθένας που ασχολείται με την Ποίηση, τη Μουσική, την συγγραφή κλπ, θα μπορούσε να είναι ταυτόσημος με την πρόοδο και απόλυτα Προοδευτικός. Δεν είναι έτσι όμως. Οι εποχές, η ροή του χρόνου, το κέρδος, η δημοσιότητα, οι αποταμιεύσεις, η δόξα και τόσα προνόμια που απορρέουν από την επιτυχία, μπορούν εύκολα να κάνουν τον κάθε καλλιτέχνη, να… γλιστρήσει και να βρεθεί στο αντίθετο άκρο τής προοδευτικότητας. Η συμπόρευση του δημιουργού με τους συνανθρώπους του, αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της δημιουργίας, η οποία προσφέρει την απαραίτητη πνευματική τροφή για να ξεπεράσει τα κοινώς εννοούμενα και να μεταφερθεί πέρα από τα συμβατικά όρια…
Κοινώς: προοδευτικό είναι ό,τι συμβάλει στην βελτίωση και εξέλιξη του ανθρώπου και της κοινωνίας, οτιδήποτε βοηθάει στην υπέρβαση των αρνητικών τού παρόντος, στην κατανόηση και την συνεργασία με ό,τι οδηγεί τις κοινωνίες προς ένα φωτεινότερο μέλλον.
Μην κάνετε το λάθος να θεωρήσετε την προοδευτικότητα ως μια εύκολη υπόθεση. Είναι αποτέλεσμα σκληρού αγώνα με τον εαυτό μας, με τα όποια ταμπού, τα συντηρητικά ήθη, τις θρησκοληπτικές αγκυλώσεις, τα πολιτικά δόγματα, τις παλαιές θεωρητικές γνώσεις και τις κομματικές υποδομές στις οποίες γαλουχηθήκαμε…
Υπάρχει η ανάγκη νέων ο ρ ι ζ ό ν τ ω ν…
Οι συμβατικές εμπορικές συναλλαγές, η τυφλή υπακοή στους νόμους του μάρκετινγκ, καθώς και οι προσπάθειες συμμετοχής στην ενίσχυση του άπληστου και «λαίμαργου» συστήματος, ροκανίζουν κάθε σχέση και επαφή με την προοδευτικότητα.
Πολλά είδη τέχνης από προοδευτικά, κατέληξαν να μετασχηματιστούν σε κατεστημένα και να γεράσουν πάνω στις δάφνες τού ένδοξου παρελθόντος. Ένα πρόχειρο παράδειγμα είναι η μουσική κουλτούρα του 1960, της οποίας σήμερα οι παραφυάδες και οι μεταμφιέσεις της, με την πάροδο του χρόνου, εξελίχθηκαν, σε πολλές των περιπτώσεων, σε απλά προϊόντα τής αγγλοσαξονικής μουσικής κατανάλωσης παγκοσμίως. Ένα παράλληλο παράδειγμα είναι η ανάπτυξη και η μετεξέλιξη του λαϊκού τραγουδιού μετά τη Χούντα (από την μεταπολίτευση κι ύστερα), όπου υποδουλώθηκαν αισθητικά στη νεοπλουτίστικη υπερβολή πολλών εκ των πρωταγωνιστών τής νυχτερινής πίστας.
Ας κλείσω έτσι το σχόλιο αυτό.
Προοδευτικό είναι (σ΄ αυτή την περίπτωση) να παίζεις το ρεμπέτικο με τρόπο που επιτρέπει την ανίχνευση του βαθύτερου νοήματός του, ώστε να ανακαλύψεις τη λιτότητα και την δωρικότητα που «κρύβει» αυτή η σπουδαία μουσική στα σπλάχνα της…