Σε αντίθεση με ότι συμβαίνει σήμερα, πριν εκατό χρόνια η Ελλάδα ατένιζε με αισιοδοξία το μέλλον. Με πρωταγωνιστή τον Ελευθέριο Βενιζέλο, η χώρα όδευε προς την εθνική ολοκλήρωση και ταυτόχρονα προωθούσε με επιτυχία την επίλυση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων.
Ας δούμε ορισμένα επιτεύγματα της εποχής που μεταμόρφωσαν τη χώρα μας:
Εισάγεται η έννοια του κράτους δικαίου. Για πρώτη φορά οι νικητές των εκλογών έπαψαν να διανέμουν ως λάφυρα τις θέσεις και τα αξιώματα της κρατικής διοίκησης. Παραμερίστηκαν οι φατρίες των τοπικών ή κομματικών συμφερόντων, οι υπάλληλοι του δημοσίου έγιναν υπάλληλοι του κράτους και όχι των πολιτικών προστατών τους και το κράτος έπαψε να ανήκει εκ περιτροπής στους Ρουμελιώτες, στους Μωραΐτες ή στους Νησιώτες… Οι νόμοι εφαρμόζονται χωρίς καμιά διαπραγμάτευση προς όλες τις κατευθύνσεις και η ύπαιθρος ανασαίνει, αφού απελευθερώνεται από τους ληστές της εποχής.
Αν και το κόμμα των Φιλελευθέρων είναι το κατεξοχήν αστικό κόμμα, επιδιώκει την χειραφέτηση του κράτους από την αστική τάξη γιατί μόνο έτσι το κράτος θα υπηρετούσε τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά της- κάτι που η ίδια δεν έβλεπε. Για να πετύχει την κοινωνική συνοχή και μια ενιαία εθνική στρατηγική που θα ενέτασσε το σύνολο του πληθυσμού στους απελευθερωτικούς αγώνες, προώθησε μια πολιτική κοινωνικών παροχών προς τα οικονομικά ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα, όπως:
-Υποχρεωτική και δωρεάν στοιχειώδη εκπαίδευση.
-Αγροτική Μεταρρύθμιση με συνταγματική πρόβλεψη απαλλοτρίωσης των μεγάλων τσιφλικιών για δημόσια ωφέλεια και εκσυγχρονισμό της αγροτικής παραγωγής.
-Ανεξαρτησία δικαιοσύνης, δημιουργία Συμβουλίου Επικρατείας και Εκλογοδικείου.
-Θεσμοθέτηση Κυριακάτικης αργίας. Περιορισμός ωρών εργασίας και εξασφάλιση κανονικής πληρωμής ημερομισθίων.
-Ίδρυση ειδικής υπηρεσίας για την υγιεινή και ασφάλεια εργαζομένων.
-Επιβολή αντικειμενικής ευθύνης στους εργοδότες για τα εργατικά ατυχήματα στο χώρο των επιχειρήσεων τους. Απομάκρυνση των εργοδοτών από τα ίδια σωματεία με τους εργάτες και ενδυνάμωση της αυτόνομης συνδικαλιστικής οργάνωσης των εργατών «για να οργανωθεί η εργατική τάξη και να ανταγωνιστεί το κεφάλαιο» – ο μαρξιστής ιστορικός Κορδάτος θα χαρακτηρίσει «πρωτάκουστο» το ενδιαφέρον μιας αστικής κυβέρνησης για την εργατιά.
Στον εθνικισμό των συμβόλων- Βυζαντινή Αυτοκρατορία, εξαδάκτυλος Κωνσταντίνος, κόκκινη μηλιά, Μαρμαρωμένος Βασιλιάς, μισοτηγανισμένα ψάρια- που διακινούσαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι αντιπαράθεσε την προσάρτηση περιοχών που εκπλήρωναν εθνολογικά κριτήρια ως αφετηρία κοινωνικοοικονομικής ευημερίας! [1]
Γιατί η βασική πολιτική του Βενιζέλου ήταν η σύνδεση της ανορθωτικής εσωτερικής πολιτικής με την εθνικοαπελευθερωτική εξωτερική πολιτική, και η διπλωματική προετοιμασία στο πλαίσιο μιας ενιαίας στρατηγικής «ντουφέκι και παζάρι» που υπηρετούσε την ενσωμάτωση μιας διευρυμένης χώρας στην ευρύτερη δυτικοευρωπαϊκή πραγματικότητα της εποχής.
έχει επίγνωση ότι η έκβαση μια μάχης συνήθως κρίνεται πριν ξεκινήσει. Προετοιμάζει συμμαχίες και εντάσσεται σε αυτές. Στις διαπραγματεύσεις δεν εξαντλείται και δεν απομονώνεται σε μια άσκοπη συνέπεια. Δεν ενδιαφέρεται για τις επόμενες εκλογές, αλλά για το μέλλον της χώρας και των επόμενων γενεών. Δεν θεωρεί αυτονόητη την διεθνή υποστήριξη των διαχρονικών δικαιωμάτων του ελληνισμού, γι αυτο δεν επικαλείται τις προαιώνιες αρετές της φυλής στο εσωτερικό, ούτε τις υποχρεώσεις της παγκόσμιας κοινότητας στο εξωτερικό.
Αντίθετα, καλλιεργεί το κλίμα έτσι ώστε οι στόχοι που επιδιώκει να εμφανίζονται λογικοί και να έρχονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, όχι ως δική του απαίτηση, αλλά ως φυσιολογική εξέλιξη προτάσεων από στόματα άλλων…
Δεν διστάζει να εναντιωθεί στην πλειοψηφία, όταν κρίνει ότι αυτή διολισθαίνει και αγωνίζεται για ανέφικτες λύσεις. Δεν ενδιαφέρεται να είναι άνευ όρων αρεστός και δεν διεκδικεί δάφνες ηρωισμού. Δεν εκθειάζει τις αρετές του λαού και δεν καπηλεύεται τον πατριωτισμό των Ελλήνων. Δεν εκτρέφει το λαϊκισμό για να τεθεί επικεφαλής του ρεύματος που επικρατεί. Είναι πολέμιος της ευκολίας, γιατί γνωρίζει ότι το μέλλον δεν έρχεται μόνο του, αλλά ανήκει στους λαούς που το προετοιμάζουν.
Τα παραδείγματα είναι πολλά:
Αντιτάσσεται σθεναρά στις Αρχάνες, ως Πρόεδρος της Επαναστατικής Συνέλευσης των εξεγερμένων Κρητών, να θέσει σε ψηφοφορία το δίλημμα: «Ένωση ή Αυτονομία;» Το ρεύμα ήταν τότε με την αυτονομία όμως προείχε η αποφυγή βεβιασμένων ενεργειών μπροστά στη δυσμενή διεθνή κατάσταση και στην διαπραγμάτευση Ελλάδας-Τουρκίας μετά την ταπεινωτική ήττα του 1897. Καθυστερεί και ζητά λίγο χρόνο αναμονή, ρισκάρει και απειλείται να καεί ζωντανός. Θα τον έκαιγαν αν δεν τον αποσπούσε με τα όπλα απ’ τα χέρια τους ένας καπετάνιος – Γιάννης Καλογερής από τα Κεραμιά.[2]
Για να επιλέξει την κατάλληλη συγκυρία και να προωθήσει την Ένωση αφού συγκρουστεί με τον Ύπατο Αρμοστή της Κρήτης Πρίγκιπα Γεώργιο, γιατί «ο αρραβών της ενώσεως διήρκεσεν τόσον πολύ, ώστε το στάδιον της μνηστείας κατήντησεν απεχθές, καθ’ όσον δεν επήλθεν η πρόοδος η προσδοκωμένη και συμφυής προς την απόκτησιν της ελευθερίας»[3] και αναγνωρίζεται φυσικός αρχηγός της επανάστασης του Θερίσου.
To 1910 ο τότε παντοδύναμος Στρατιωτικός Σύνδεσμος, αναθέτει τη διακυβέρνηση της χώρας στον Ε. Βενιζέλο που έχει δημόσια αντιδικήσει με τον Ύπατο αρμοστή Πρίγκιπα Γεώργιο για τη δεσποτική συμπεριφορά του στη διαχείριση του εθνικού ζητήματος της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα: «Ως ένας εκ των τριακοσίων χιλιάδων Κρητών, δεν σας εκχωρώ το δικαίωμά μου, ώστε μόνος σεις να ρυθμίζετε αυτοβούλως την εθνική πολιτικήν του τόπου μου!» [4] και «Δεν δυνάμεθα να αναθέσωμεν το εθνικό μας μέλλον εις μίαν οικογένεια»[5]
που κατέληξε στην απόλυση του Ε. Βενιζέλου από το αξίωμα του Υπουργού Δικαιοσύνης που κατείχε στην κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας.
Στην πρώτη συγκέντρωση στο Σύνταγμα, ο λαός τον αποθεώνει και ζητωκραυγάζει υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας και της οριστικής συνταγματικής λύσης: «Συντακτική, Συντακτική Συνέλευση!». Ο Βενιζέλος από μπαλκόνι του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρετανία αντιδρά: «Αναθεωρητική!» Ο κόσμος επιμένει «Συντακτική, Συντακτική!» Ο Βενιζέλος όμως δεν υποχωρεί: «Αναθεωρητική!». Και όταν το πλήθος επιμένει: «Συντακτική, Συντακτική!» δεν διστάζει να συγκρουστεί με το ρεύμα που επικρατεί: «Είπα Αναθεωρητική!» για να ακολουθήσει απόλυτη σιωπή και επιβολή του ηγέτη…[6]
Ο κόσμος ανέμενε το ξερίζωμα της Δυναστείας, επανάληψη δηλαδή του επαναστατικού πειράματος της Κρήτης σε μεγάλη κλίμακα. Ο Βενιζέλος όμως στη νέα πραγματικότητα του αλυτρωτισμού, των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων και του αστικού εκσυγχρονισμού της χώρας έθεσε την ευρύτερη συναίνεση ως αναντικατάστατη προτεραιότητα…[7]
Η πιο τραγική στιγμή όμως είναι την άνοιξη του 1912, όταν οι Κρήτες πολιτικοί του αντίπαλοι Μιχελιδάκης και Κούνδουρος εκβιάζουν την Ένωση με την Ελλάδα: επιχειρούν την πραξικοπηματική συμμετοχή των Κρητικών Βουλευτών στο Ελληνικό κοινοβούλιο. Ο λαοπρόβλητος πρωθυπουργός Ε. Βενιζέλος αρνείται αυτό που επεδίωκε ως επαναστάτης του Θερίσου, γιατί αντιλαμβάνεται ότι θα καθυστερήσει την προετοιμασία της τετραμερούς βαλκανικής συμμαχίας που σχεδίασε, θα προκαλέσει μονομερή πόλεμο με την Τουρκία και επανάληψη της ταπεινωτικής ήττας του 1897. Προτίμησε να διακηρύξει ότι «δεν υπάρχει χωριστό Κρητικό ζήτημα έξω από τη διεθνή αλληλεξάρτηση» και να δεχτεί τις κραυγές «αίσχος, προδότη» από τους συμπατριώτες του…[8] Για να δικαιωθεί πάλι, ένα χρόνο αργότερα όταν με την έκρηξη των Βαλκανικών πολέμων, η Βουλή αποδέχεται πανηγυρικά την ένταξη των Κρητών βουλευτών- να σημειωθεί ότι κατηγορείται για δεύτερη φορά ως προδότης του Κρητικού Ζητήματος, γιατί παλαιότερα αντί της απευθείας Ένωσης, προωθεί την ανακήρυξη της Κρήτης σε ανεξάρτητο Πριγκιπάτο, με οργάνωση εθνοφρουράς υπό τις διαταγές Ελλήνων Στρατιωτικών. Πιστεύει ότι με την απαλλαγή των Μεγάλων Δυνάμεων και του διεθνούς ελέγχου, στην πρώτη ευκαιρία θα πραγματοποιηθεί αποτελεσματικά η Ένωση. Ελάχιστοι κατανοούν ακόμη και σήμερα, πως υπάρχουν διαφορετικοί δρόμοι, πολλές φορές ασφαλέστεροι, που οδηγούν στο ίδιο προορισμό.
Την επόμενη της απόβασης των Ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη σημειώνονται εκτεταμένες πράξεις βίας, κάτι που πληροφορείται με καθυστέρηση 36 ωρών. Αμέσως ζητά από τον επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων Συνταγματάρχη Ζαφειρίου, να τιμωρήσει παραδειγματικά τους ενόχους: «…ήτο αδύνατο να φαντασθώ ότι εις τοιαύτην στιγμήν ομοεθνείς θα εώρταζον ελευθέρωσίν των δια πράξεων άιτινες δύνανται βλάψωσιν καιρίως εθνικήν μας υπόθεσιν(…) Θα καλέσητε Μητροπολίτην και προκρίτους και παραπονεθήτε κατά της διαγωγής των καθαρμάτων ά λέγονται Έλληνες.»[9] Αξίζει να σημειωθεί ότι από τους συμμάχους συστάθηκε εξεταστική επιτροπή για τα επεισόδια, που όχι μόνο εξέδωσε πόρισμα καταπέλτη για την ελληνική πλευρά, αλλά αμφισβήτησε και την συμμαχική εντολή της Ελλάδας στη Σμύρνη…
Αυτοεξόριστος στη Γαλλία και ενώ απέχει από την ενεργό πολιτική, διαβλέπει την ισχυροποίηση της Τούρκικης πλευράς και τον κίνδυνο που συνεπάγεται η συνέχεια της Μικρασιατικής εκστρατείας. Επανειλημμένα προειδοποιεί από τον Μάρτιο του 1921 και ενώ μόλις έχει καταληφθεί το Αφιόν Καραχισάρ: «Βαίνομεν εις αποτυχίαν και εν περιπτώσει στρατιωτικής νίκης» ενώ τον επόμενο μήνα επαναλαμβάνει κατά προφητικό τρόπο στον επικεφαλής των Φιλελευθέρων «και στην Άγκυρα να έφθανε ο Ελληνικός στρατός η θέσις μας θα ήτο δυσχερεστέρα και οικονομικώς και στρατιωτικώς» και οι πολιτικοί του αντίπαλοι «μεταβληθέντες εις πολεμοχαρείς, ότε ο πόλεμος δεν ηδύνατο να φέρει ουδέν καλόν, οδηγούν εις καταστροφάς των οποίων η έκτασις κανείς δεν γνωρίζει που θα σταματήσει».
Αδιαφορεί για την ομοψυχία αντιβενιζελικής πλειοψηφίας που κυβερνά και του δικού του κόμματος που στηρίζει την απόρριψη των μεσολαβητικών συμμαχικών προτάσεων και γράφει στον επικεφαλής του κόμματός του στην Ελλάδα « Η άρνησις της κυβερνήσεως να δεχτή, και κατ΄αρχήν καν, την μεσολάβηση των δυνάμεων, αποτελεί το τελευταίο κατά της Ελλάδος έγκλημα» και καταλήγει ως προφήτης: «Στρατιωτική νίκη υπό τις δεδομένες συνθήκες αποκλείεται απολύτως δια πάντα έχοντα σώας τας φρένας, και το μόνο αποτέλεσμα που μπορεί να έχει η συνέχιση του πολέμου θα είναι να μας οδηγήσει εις πλήρη οικομομικήν και στρατιωτική εξαντλησιν, η οποία και θα μας αναγκάσει μετά τινές μήνας να εκλιπαρήσωμεν ημείς την μεσολάβησιν της Αντάντ υπό όρους ασυγκρίτως δυσμενέστερους από εκείνους που μας προσφέρονται σήμερα.[10] Για να επιβεβαιωθεί απολύτως, όχι μόνο στη Μικρασιατική καταστροφή που ακολούθησε. Και όταν η καταστροφή ολοκληρώνεται, αναλαμβάνει στη Λωζάννη, ως διαπραγματευτής μιας ηττημένης και κατεστραμμένης χώρας, να περισώσει ότι είναι δυνατό να περισωθεί.[11] Ποτέ δεν θυσίαζε το εφικτό και να αναμένει το ιδανικό.
Κοσμοπολίτης, άριστος γνώστης και αναλυτής των ευρωπαϊκών διεργασιών, εκμεταλλεύεται κάθε ευκαιρία της διεθνούς συγκυρίας για να προσφέρει στη χώρα. Δεν είχε ιδεοληψίες και δεν ήταν δογματικός με τον φιλελευθερισμό που επαγγελόταν. Ήταν ρεαλιστής και ευέλικτος, δεν διστάζει να αλλάξει ακαριαία πολιτική, ακόμη και στρατηγική, όταν κρίνει ότι η προγενέστερη πολιτική του επιφέρει περισσότερο κόστος από όφελος.
Και ο Βενιζέλος ως άνθρωπος της πολιτικής πράξης, κατάφερε να προσφέρει σημαντικότατο έργο στη χώρα, και να αποκτήσει σχεδόν καθολική αποδοχή. Έστω εκ των υστέρων, αφού δεν την γνώρισε κατά τον βιολογικό του βίο… Έστω και αν ελέγχεται γιατί δεν συγκράτησε τους οπαδούς του (πραξικοπήματα – εκτέλεση των έξι) και αντικειμενικά του αναλογεί μερίδιο ευθύνης στον εθνικό διχασμό.[12]
Και είναι μια παρήγορη διαπίστωση, ότι η εκτροφή του λαϊκισμού και οι ιδεολογικές επινοήσεις δεν αποτελούν μονόδρομο για να πεισθούν οι πολίτες να στρατευθούν σε δύσκολες πολιτικές αποφάσεις. Ελπιδοφόρο μήνυμα ακόμη και για τις σημερινές περιστάσεις…
Παραπομπές:
[1] Θ. Διαμαντόπουλος: Ιδεολογικές και πολιτικές συντεταγμένες στον τόμο «ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η εποχή του» σελ. 131-138.
[2] Μίμης Ανδρουλάκης: Ταξίδι του Μέλιτος, σελ. 49.
[3] Θεοχάρης Δετοράκης: Το Κρητικό Ζήτημα από διπλωματική άποψη, στο Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας σελ. 212.
[4] Θεοχάρης Δετοράκης: στο ίδιο σελ. 209.
[5] Θεοχάρης Δετοράκης: στο ίδιο σελ. 212.
[6] Μίμης Ανδρουλάκης: Ταξίδι του Μέλιτος, σελίδα 48.
[7] Μίμης Ανδρουλάκης: στο ίδιο σελ. 62
[8] Μίμης Ανδρουλάκης: στο ίδιο σελ. 53.
[9] Μαρία Ρεπούση: Ο Βενιζέλος αντιμέτωπος με τα επεισόδια στη Σμύρνη στον τόμο «ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η εποχή του» σελ. 212.
[10] Γιάννης Γιαννουλόπουλος, Μικρασιατική περιπέτεια, στο ίδιο σελ. 247 και 248.
[11] Θάνος Βερέμης, Ηλίας Νικολακόπουλος πρόλογος στο ίδιο σελ. 9
[12] Θάνος Βερέμης, ΤΑ ΝΕΑ – ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ 20ος ΑΙΩΝΑΣ-ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ, Σάββατο, 16 Οκτωβρίου 1999
Υ.Γ. Το θέμα επιλέχτηκε και το άρθρο γράφτηκε στη μνήμη της μητέρας μου, που έφυγε από τη ζωή πριν 40 ημέρες.
Η μητέρα μου γεννήθηκε στο Θέρισο, είκοσι χρόνια μετά την επιλογή του χωριού από τον Βενιζέλο, για κέντρο της εξέγερσης κατά του Πρίγκιπα Γεωργίου, Ύπατου Αρμοστή της Κρήτης. Το Θέρισο ήταν φυσικό οχυρό μιας δυσπρόσιτης και παράλληλα κοντινής περιοχής στη πόλη των Χανίων. Μεγάλωσε σε ένα σπίτι που απείχε μερικές εκατοντάδες μέτρα από το σπίτι της επαναστατικής συνέλευσης. Περπάτησε, ονειρεύτηκε… και κλέφτηκε στους δρόμους που διάβηκαν οι Επαναστάτες του Θερίσου.
Τυχαία βέβαια με το άρθρο, εκπληρώνεται και μια άλλη οφειλή:
Στο τοπικό περιβάλλον που μεγάλωσα εισέπραττα μια μεταφυσική λατρεία για το Βενιζέλο. Η αρνητική προκατάληψη μεγεθύνθηκε στο πολιτικό κλίμα της μεταπολίτευσης που θεοποιήθηκε η αριστερά, με αποτέλεσμα να προκαλεί αποστροφή τόσο η υπερφυσική διάσταση της προσωπικότητας του Βενιζέλου, όσο και ο φιλελευθερισμός που εκπροσωπούσε. Με περιορισμένη ιστορική γνώση, αρκούσαν διάφορα αναμασήματα «για την συμμετοχή στην ιμπεριαλιστική εκστρατεία στην Ουκρανία και το ιδιώνυμο για τους κομμουνιστές», για να υποτιμηθεί η συνολική προσφορά του “αστού πολιτικού”…