Αντί προλόγου
Οι συζητήσεις έχουν πάρει φωτιά αν και κινούνται κατά βαση σε ένα εξωπραγματικά αφελές επίπεδο. Η κεντρική ιδέα ή το κεντρικό ερώτημα είναι κατά πόσον η χώρα είναι αυτάρκης, άρα μπορεί να προχωρήσει σε μια σειρά μονομερών ενεργειών που θα τη βγάλουν εκτός του διεθνούς συστήματος αλλά θα την απαλλάξουν από ένα αριθμό επώδυνων υποχρεώσεων (βλέπε χρέος). Το εθνικό νόμισμα είναι μόνο μια όψη της συλλογιστικής αυτής, και όχι η πιο σημαντική. Σε δεύτερο επίπεδο η ερώτηση που πέφτει είναι ενταξει, η Ελλάδα δεν είναι τωρα αυτάρκης αλλα δε μπορεί να γινει σε σύντομο χρονικό διαστημα όπως ήταν παλια σε πολλούς τομείς. Είναι μια άλλη εκδοχή του σεναρίου της «συντεταγμένης εξόδου» όπως αυτή προβάλλεται από το ΚΚΕ.
Η απάντηση είναι μονολεκτική και απλή: ΟΧΙ. Η Ελλάδα ούτε ήταν, ούτε είναι ούτε πρόκειται ποτέ να γίνει αυτάρκης. Το γιατι είναι παρα πολύ απλό. Αυτάρκη δεν είναι κράτη μεγάλα πλουσια και εξαιρετικά ανεπτυγμένα όπως οι ΗΠΑ η Γερμανία η Γαλλία η η Κίνα και η Ιαπωνία. Μπορεί να γίνει η Ελλάδα; Ακούγεται σαν ένα εντελώς αφελές ανέκδοτο.
Ηρωικές υπεραυταπάτες
Ας πιάσουμε όμως τα πράγματα απ την αρχή. Για να συννενοούμαστε, αυτάρκες είναι ένα κράτος που μπορεί να κλείσει τα σύνορά του και να μην επηρρεαστεί καθόλου ή πολύ λίγο η οικονομία του και η ζωή των κατοίκων του. Εάν υπάρχει εστω και ένα ζωτικό προιόν ή τομέας που αυτό δε μπορεί να γίνει τότε το κράτος δε μπορεί να είναι αυτάρκες. Μπορεί βεβαίως να έχει θετικό ισοζύγιο συναλλαγών με τα άλλα κράτη, αλλά αυτό είναι ένα εντελώς διαφορετικό θέμα και είναι εντελώς διαφορετική κατάσταση και πολιτική από εκείνη της αυτάρκειας.
Για να είναι ένα κράτος αυτάρκες, θα πρέπει να έχει αυτάρκεια σε ένα αριθμό βασικών τομέων. Το πιο συνηθισμένο που συζητιέται είναι αν η χώρα είναι ή θα μπορούσε να είναι αυτάρκης σε τρόφιμα και το συχνό συμπέρασμα είναι ότι σχεδόν είναι ή θα μπορούσε γρήγορα να γινει. Η επάρκεια παραγωγής τροφίμων θεωρείται ως το πρωταρχικό και βασικό επίπεδο επιβίωσης. Αυτό είναι όχι μόνο λάθος αλλά και επικίνδυνα παραπλανητικό.
Ναι η Ελλάδα θα μπορούσε να γίνει γρήγορα αυτάρκης αλλά μόνο σε συνθήκες όπως οι τωρινές δλδ σε συνθήκες ανοιχτών συνόρων με εμπορικές ανταλλαγές με το εξωτερικό. Όχι σε συνθήκες περίκλειστου κράτους.
Η πραγματικότητα είναι ότι στη βάση της αυτάρκειας ενός κράτους βρίσκεται η ενεργειακή αυτάρκεια. Και για την Ελλάδα όπως και για τις περισσότερες χώρες αυτή έχει ονοματεπώνυμο: πετρέλαιο. Είναι ο λόγος για τον οποίο γίνεται εδώ και δεκαετίες χαμός στη μέση ανατολή. Ενεργειακή επάρκεια έχουν ελάχιστα κράτη στον κόσμο, και είναι αν δεν κάνω λάθος όλα πετρελαιοπαραγωγά. Οι δυτικές χωρες δεν είναι, η Ρωσία είναι μαζί με κάποιες αραβικές χώρες και το Ιράν.
Στο δεύτερο επιπεδο αυτάρκειας είναι η τεχνολογική αυτάρκεια. Με άλλα λόγια αν κλείσεις αύριο τα σύνορά σου μπορείς να έχεις επάρκεια παραγωγής σε ανταλλακτικά και σε ηλεκτρονικά εξαρτήματα; Χωρίς επάρκεια σε εργαλεία μηχανήματα και καύσιμα (και λιπάσματα) η γεωργοκτηνοτροφική παραγωγή επιστρέφει σε επίπεδα 19ου αιώνα και περίπου στο 1/3 της τωρινής. Καμιά χώρα ούτε οι ΗΠΑ ουτε η Ρωσία ούτε οι χώρες με τη μεγάλη γεωργοκτηνοτροφική παραγωγή δε μπορούν να έχουν επάρκεια αν οργώνουν με ζώα που σέρνουν το αλέτρι χωρίς λιπάσματα και με ανάγκη αγρανάπαυσης. Πολύ σημαντικός παράγοντας είναι ο υπερπληθυσμός. Χώρες που είχαν αυτάρκεια τον 19ο αιώνα δε μπορούν να έχουν σήμερα απλά διότι έχουν τουλάχιστον διπλάσιο η και τριπλάσιο πληθυσμό. Γενικά υπολογίζεται ότι η παγκόσμια παραγωγή χωρίς τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας θα πέσει κάτω από το 50% ίσως και στο 1/3.
Το πόσο έχουν αλλάξει και συνεχίζουν να επιδεινώνονται τα πράγματα φαίνεται από την «Ημέρα Υπέρβασης» (ecological debt day ή earth overshoot day) ένα δείκτη που αντανακλά την ημερομηνία κατά την οποία θεωρητικά ο πλανήτης αδυνατεί πλεον συνολικά να συντηρήσει την ανθρωπότητα για το τρέχον έτος. Το 1970 ήταν η 23η Δεκεμβρίου, το 1980 η 3η Νοεμβρίου το 2000 η 4η Οκτωβρίου και φέτος 2015 η 13η Αυγούστου. Για την «αυτάρκη» και «περιβαλοντικά βρώμικη» Κίνα, η ημέρα αυτή φέτος ήταν η 14η Μαίου και για την Ελλάδα η 19η Μαίου.
Έλλειψη αυτάρκειας στους δυο πιο σημαντικούς και βασικούς τομείς τομείς (ενέργεια και τεχνολογία) οδηγεί μια χώρα όπως η Ελλάδα σε αυτάρκεια, όμως με συνθήκες διαβίωσης ένα αιώνα πίσω ίσως και περισσότερο. Για όσους ενδιαφέρονται να εντρυφήσουν περισσότερο στο θέμα αυτό, είναι πολύ διδακτική η περίπτωση του κρατιδίου Μπουτάν (Bhutan) του οποίου η αυτάρκεια που βασιζόταν σε μια φεουδαρχική αγροτική κοινωνία κατέρευσε μετά το 1960 στην προσπάθεια να επιτευχθεί ένα σύχρονο επίπεδο διαβίωσης. Άλλα παραδείγματα χωρών που κυνήγησαν την πραγματική αυτάρκεια είναι η ναζιστική Γερμανία και η φασιστική Ιταλία, η Ισπανία κατά την πρώτη εικοσαετία του Φράνκο, η Αλβανία του Χότζα, η Βιρμανία (Μιανμάρ), η Καμπότζη των Ερυθρών Χμέρ, η Ρουμανία του Τσαουσέσκου, η Νότιος Αφρική την εποχή του Απαρχάιντ, και φυσικά η Βόρειος Κορέα. Σε όλες τις περιπτώσεις είναι περισσότερο από φανερή η σύνδεση των προσπαθειών αυτών με ανελεύθερα καθεστώτα και με άρωμα σοσιαλιστικής ουτοπίας και στη ρίζα της ιδεολογίας υπάρχει επιθετικότητα του καθεστώτος τόσο προς το εσωτερικό όσο και προς το εξωτερικό. Η αυτάρκεια χρησιμοποιείται ως μέσο απομόνωσης του πληθυσμου από τον υπόλοιπο κόσμο και ως οχυρό απένταντι στη διεθνή κριτική και παρέμβαση για την ανεξέλεγκτη πολιτική στο εσωτερικό.
Εδώ πάντα πέφτει η ερώτηση πως τα καταφέρνει η Β. Κορέα. Λοιπον η Β. Κορέα δεν τα καταφέρνει. Η κατάστασή της είναι απόλυτα τραγική και αυτό που καπως τη σώζει είναι ότι η Κίνα εισάγει το 75% των προιόντων που εξάγει η Β Κορέα με σκοπό φυσικά να την έχει του χεριού της. Ένα 15% εισάγει η Ν. Κορέα για ανθρωπιστικούς-συναισθηματικούς λόγους. Οι εισαγωγές γίνονται από τις ίδιες χώρες με αντίστοιχη ποσόστωση. Ενεργειακά είναι τυχερή διότι μπορεί να παράγει το 60% της ενέργειας που χρειάζεται από υδατοπτώσεις (η Ελλάδα δεν είναι τόσο τυχερή). Με πληθυσμό 25 εκατομμυρίων, εισάγει 70.000 βαρέλια πετρέλαιο την ημέρα σε σύγκριση με τα 400,000 που εισαγει η Ελλάδα. Αντιλαμβάνεται κανείς σε τι επίπεδο λειτουργεί η χώρα αυτή.
Αφού εξασφαλίσεις επάρκεια στο ενεργειακό και στο τεχνολογικό πεδίο τότε μπορείς να δεις αν γίνεται να εξασφαλιστεί αυτάρκεια σε πρώτες ύλες, υπηρεσίες, διαφορα προιόντα και τελικά φυσικά σε θέματα άμυνας. Για να το πω πιο απλά, όλα τα πετρέλαια του κόσμου να υπάρχουν στο υπέδαφος της Ελλάδας δεν έχουμε την επάρκεια τεχνολογίας και υποδομών για να τα βγάλουμε μόνοι μας. Θελουμε σήμερα να την αποκτήσουμε; Εξαιρετικός εθνικός στόχος αλλά χρειάζονται τουλαχιστον 1-2 γενιές τόσο για την απόκτηση τεχνογνωσίας όσο και για την εξοικονόμηση των κεφαλαίων που χρειάζονται (αν υποθέσουμε ότι η χωρα λειτουργούσε τελεια και δε χρωστούσε πουθενά). Πιστεύει κανείς σοβαρά ότι ο τουρισμός θα αντέξει μια συνολική οπισθοδρόμηση της χώρας; Σίγουρα θα υπάρξουν πολλοί περίεργοι που θα θέλουν να δουν το «τοπίο μετά την καταστροφή» αλλά δεν είναι αυτοι που θα φέρουν έσοδα επιπέδου βαριάς βιομηχανίας. Εκτός βέβαια αν δεχθούμε ότι θα πρέπει να προσφέρουμε και «σπεσιαλ τουριστικά προιόντα» τύπου Κούβας, Ταυλάνδης και Ινδονησίας.
Η εποχή της αλληλεξάρτησης
Η αυτάρκεια λοιπον είναι μια λέξη κενή σημασίας και έχει νόημα η συζήτησή της μόνο όσον αφορά μεμονωμένους τομείς στους οποίους κάθε χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα ή δυνατότητες. Η αδυναμία ολοκληρωτικής αυτάρκειας είναι εκείνη η οποία οδήγησε ιστορικά κατ αρχήν σε πολέμους και σήμερα στην παγκοσμιοποίηση και στο περιβάλλον της «αλληλεξάρτησης» (interdependence). Στο περιβάλλον αυτό ευτυχώς για πρώτη φορά στην ιστορία η συναλλαγή είναι αποτελεσματικότερη από τον πόλεμο, αλλά δυστυχώς όχι παντού και όχι παντα. Όσοι πιστεύουν ότι απλά ο πόλεμος εχει αλλάξει όψη και ζουμε και σήμερα επιθετικές πολιτικές ενεργειες πραξικοπήματα κτλ απλά δεν εζησαν πολεμο και πραξικόπημα και ούτε διαβασαν ποτέ ιστορία. Προσωπική μου δε απορία είναι τι ποσοστό του πληθυσμού (ειδικά στους κατω των 30) κατανοεί το νόημα της λεξης «γερμανοτσολιάς» και την προέλευσή της.
Πισω στον πραγματισμό και στη σοβαρότητα: Η έλλειψη αυτάρκειας οδηγεί στην ανάγκη ισσόρροπων ισοζυγίων συναλλαγών και συνεπώς σε ανταγωνισμό μεταξύ των εθνών ή των πολυεθνικών ή διαεθνικών συμφερόντων. Στο μέλλον πιθανόν δε θα υπάρχουν πλούσια και φτωχά κράτη ή τουλάχιστον η τάση θα είναι να μειωθεί αυτό το φαινόμενο. Αντίθετα θα υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί άνθρωποι, εντός του ίδιου κράτους, και οι αντιθέσεις αυτές θα τείνουν να διευρύνονται στα σημερινά «πλούσια» κράτη και να αμβλύνονται στα σημερινά «φτωχά» κράτη.
Κρίσιμος παράγοντας στις αναπτυξιακές προσπάθειες ενός κράτους αποτελεί η αποθησαύριση κεφαλαίων άρα και η δημιουργία συνθηκών που ευνοούν την αποθησαύριση αυτή και αποθαρρύνουν τη φυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό. Το σημείο αυτό αποτελεί βαθύ μειωνέκτημα της περιοχής από την εποχή της Τουρκοκρατίας ως και σήμερα και μόνο με την εμφάνιση του Ευρώ αλλαξε το παιχνίδι.
Αυτάρκεια, εθνικό νόμισμα, και η ερμηνεία των γεγονότων που συμβαίνουν γύρω μας από την οπτική γωνία της εθνικής υποταγής και εξευτελισμού είναι όχι μόνο εκτός πραγματικότητας φαντασιωσικές ιδεοληψίες αλλά και η συνταγή επιστροφής σε μια Ελλάδα του μεσοπολέμου, με όλες τις συνοδές πολιτικοκοινωνικές μεταβολές και όλους τους συνοδούς εθνικούς κινδύνους. Ήδη υπάρχουν κάποια φαινόμενα του τύπου «γιατι χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά πατέρα…»