Ο υπουργός Παιδείας κ. Μπαλτάς, έκανε μια αναφορά στο θέμα της Αριστείας, που συζητήθηκε πολύ. Συγκεκριμένα υποσήριξε ότι: «Διότι αν γίνεις άριστος απλώς με μια διαδικασία, φέρεις το βάρος της αριστείας και πρέπει να αποδεικνύεις διαρκώς την αριστεία σου εσαεί, ενώ αν αποτύχεις στο διαγωνισμό αριστείας, τότε φέρεις το στίγμα αυτής της αποτυχίας εσαεί».
Πιστεύω οτι για να κατανοήσουμε το πνεύμα αυτής της δήλωσης, πρέπει να εστιάσουμε στο «αν γίνεις άριστος απλώς με μια διαδικασία». Η ακριβής διατύπωση, έχει τεράστια σημασία. Γιατί στην Ελλάδα συνηθίζουμε να θεσπίζουμε κριτήρια με γνώμονα το πόσο «δημοκρατικά» είναι και το πόσο «αδιάβλητα» είναι, και να τα ανακηρρύσουμε ως μέτρα αριστείας, συχνά παραβλέποντας ότι μπορεί να είναι παντελώς ακατάλληλα για τον σκοπό που εξυπηρετούν. Τα παραδείγματα στην Παδεία είναι πολλά, και οι λύσεις δύσκολες.
Η προσχολική αγωγή, ουσιαστικά δεν υφίσταται. Όπως έχει επισημάνει το Ποτάμι, η έλλειψη προσχολικής αγωγής δημιουργεί τεράστιες ανισότητες, και πρέπει απαραίτητα να αντιμετωπιστεί ως εκπαιδευτική προτεραιότητα. Η Αριστεία είναι δύσκολο να «πιστοποιηθεί»στο μέλλον δίχως ίσες ευκαιρίες απο την προσχολιλή ηλικία.
Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, το βασικό πρόβλημα είναι ότι στο όνομα της ισότητας έχουμε ισοπεδώσει τα σχολεία, μην αφήνοντας την Αριστεία να αναπτυχθεί οργανικά μέσα απο αυτόνομες ανταγωνιστικές σχολικές μονάδες. Συχνά αυτό το μέτρο, που επίσης έχει προτείνει το Ποτάμι έχει κατακριθεί ως «ταξικό» ή ακόμα χειρότερα «νεοφιλελέ»: οι «καλές γειτονιές» θα έχουνε καλά σχολεία και οι «φτωχογειτονιές» υποβαθμισμένα σχολεία. Σωστό επιφανειακά, αλλά απλές λύσεις υπάρχουν: π.χ. η χρηματοδότηση με τρόπο αντίστροφα ανάλογο των αντικειμενικων αξιών ακινήτων στην περιοχή, ή σε αντίστροφη αναλογία με το μορφωτικό επίπεδο το γονέων των μαθητών. Ετσι, σχολεία σε «υποβαθμισμένες» γειτονιές, π.χ. με πολλούς μετανάστες, θα έχουνε καλύτερη χρηματοδότηση, ώστε να βοηθήσουνε τα παιδιά της συγκεριμένης γειτονιάς που – κακά τα ψέμματα – έχουνε συγκριτικά λιγότερες ευκαιρίες απο την σημερινή δημόσια εκπαίδευση. Τα ίδια σχολεία μπορούν να λειτουργήσουν όμως και ως πόλος έλξης για νέους πιο ευκατάστατους γονείς, αλλάζοντας έτσι και δημογραφικά την περιοχή και αποφεύγοντας την δημιουργία «γκέτο».
Τα πρότυπα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, πράγματι δεν πρέπει να τα βλέπουμε ως «άριστα» και μόνον. Με πιο κριτήριο Άριστα αλήθεια; Ένα πρότυπο Μουσικό Σχολείο δεν μπορεί να είναι Άριστο, άσχετα με την βαθμολογία των μαθητών του στην Γεωγραφία και τις επιδόσεις τους στην Φυσική Αγωγή; Ένα πρότυπο Αθλητικό Γυμνάσιο, χρείαζεται μαθητές με άριστες επιδόσεις στα Μαθηματικά και την Μουσική; Τα πρότυπα σχολεία χρειάζεται να καθορίσουν τον σκοπό τους και να κάνουνε τα ίδια την επιλογή των μαθητών τους με τρόπο που να υπερβαίνει μια απλή διαδικασία εξέτασης! «Μα, για την Ελλάδα μιλάμε θα μου πείτε! Πως θα είνα αδιάβλητη μια τέτοια διαδικασία;». Πρώτον, ας εμπιστευθούμε πρώτα απο όλα τους δασκάλους και τους καθηγητές των παιδιών μας, αλλιώς έχουμε πραγματικα χρεοκωπήσει ως κοινωνία, ανεξάρτητα των αποφάσεων του Eurogpoup. Δεύτερον, προτιμάω ένα πρότυπο σχολείο όπου πέντε απο τους εκατό μαθητές βρέθηκαν εκεί επειδή ξέρανε τον μπατζανακη της ξαδέρφης του καθηγητή λογοτεχνίας, απο ένα σχολείο οπου οι πενήντα απο τους εκατό επιτυχόντες μέσα απο ένα συστημα εξετάσεων κάνανε φροντηστηριο τρεις φορες την εβδομάδα.
Και φτάνουμε κοντά στην πυραμίδα της Αριστείας – την είσοδο στα Πανεπιστήμια. Η ετήσια κωμωδία – και συχνά τραγωδία – των Πανελλαδικών Εξετάσων πρέπει να λήξει το συντομότερο δυνατό. Είναι ένα σύνθετο πρόβλημα, ειδικά εαν λάβει κανεις υπόψιν τους τις εκατοντάδες χιλιάδες των καθηγητών που βιοπορίζονται απο τα φροντιστήρια … Οι Άριστοι όμως για τα Πανεπιστήμια δεν μπορούν να επιλεγούν απο μια διαδικασία που διαρκεί δυο εβδομάδες και είναι μια δοκιμασία της ικανότητας αποστήθισης και της παράλληλης αντοχής σε παράλογο άγχος. «Αριστος» γιατρός δεν θα γίνει ενας μαθητής με γερα νεύρα που κατάλαβε καλά τους μιγαδικούς αριθμούς και τον διαφορικό λογισμό της 3ης Λυκείου και έγραψε 19 – και οχι 17 – στα Μαθηματικά. Αλλες ειναι οι ικανότητες ενός Άριστου γιατρού, με πρώτα απο όλα την αγάπη του για προσφορά στην κοινωνία και στον συνάνθρωπο.
Ανοικτες πόρτες δηλαδή στα Πανεπιστήμια; Φυσικά και όχι. Σωστός Επαγγελματικός Προσανατολισμος στα Λύκεια, ειδικά στην τελευταία χρονιά, κατάργηση των τελικών «αδιάβλητων» εξετάσεων, αλλά και συνεχής αξιολόγηση της παρουσίας του μαθητή μέσα στο σχολείο, πιστοποίηση γνώσεων σε διάφορα γνωστικά παιδεία κατα την διάρκεια του Λυκείου αλλα με πολλαπλές ευκαιρίες και ίσως με έναν νέο ρόλο για τα φροντιστήρια, και απόφαση των Σχολών και των Τμημάτων των Πανεπιστημίων για τα κριτήρια που θέλουνε να χρησιμοποιήσουνε.
Ας μπούμε και στα Πανεπιστήμια λοιπόν. Κινητικότητα μέσα στις Σχολές. Όλοι κάναμε λαθος επιλογές στα 18 μας, και το Ελληνικό Πανεπιστήμιο ουσιαστικά δεν επιτρέπει σε νέους ανθρώπους να διορθώσουν τα λάθη τους. Ας σκεφτούνε τα Τμήματα και οι Σχολές τα κριτήρια της κινητικότητας, και ξέροντας οτι ένας μέτριος Φυσικός θα μπορούσε άνετα να γίνει ένας εξαίρετος Βιολόγος, εστω και εαν ερωτευθεί την Βιολογία στα 20 και όχι στα 18 – και τούμπαλιν. Σύνδεση με την παραγωγή και τις εταιρίες, γιατί ένα Άριστο στέλεχος μια φαρμακευτικής εταιρίας, μπορεί εύκολα να είναι ένας άνθρωπος που το Ελληνικό σύστημα θα ήτανε ικανό να έχει εγκλωβλίσει στην εκπόνηση ενός άχρηστου διδακτορικού (καλά τα λέω κουμπάρε;). Αλλά και ενίσχυση της έρευνας μακριά απο τις αρτηριοσκληρώσεις π.χ. του ΙΚΥ, όπου μια υποτροφία προϋποθέτει κριτήρια οπως ο βαθμός πτυχίου (και τον οποίον ο γράφοντας ούτε καν πλησίασε με το φτωχό 6.7, αλλά κάτι έκανε στην έρευνα και στην ζωή του με τα λεφτά των χαζο-Ευρωπαίων που δεν κοιτάνε την Αριστεία με τα ίδια κριτήρια της ημεδαπής).
Ναι στην Αριστεία λοιπόν, αλλά όχι στην αριστεία που αποφασίζεται με αποστειρωμένες διαδικασίες που ουσιαστικά την καταδικάζουν.