Ελάχιστες εβδομάδες πριν την υποτίθεμενη αποχώρηση του Ην. Βασιλείου από την Ευρωπαική Ένωση (Brexit, 29 Μαρτίου) η σχετική διαδικασία βρίσκεται σε πλήρες αδιέξοδο. Η Βουλή των Κοινοτήτων καταψήφισε, ως γνωστόν, τη Συφμωνία Αποχώρησης . Η πρωθυπουργός Τ. Μέι μετα από σχετική «εντολή» του Κοινοβουλίου επιδιώκει τωρα επαναδιαπραγματευση κυρίως πάνω στο θέμα του «Ιρλανδικού συνόρου» , κάτι που η Ευρωπαική Ένωση (ΕΕ) δεν είναι και πολύ πρόθυμη να κάνει. Έτσι όλα τα σεναρια είνα τώρα ανοιχτά περιλαμβανομένης και της άτακτης έξοδου ( εξόδου χωρίς συμφωνία) . Από το αδιέξοδο όμως αυτό προκύπτουν ορισμένα βασικά μαθήματα χρήσιμα για μεγάλες και μικρές χώρες περιλαμβανομένης και της Ελλάδας.
Πρώτον, διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενο σχέδιο είναι ατελέσφορη . Το αδιέξοδο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι το ΗΒ πήγε να διαπραγματευθεί για το Brexit στην Ένωση χωρίς σχέδιο, χωρίς να ξέρει “τι ακριβώς θέλει – ήπιο, σκληρό Brexit, τι ”. Εμφανίζεται να θέλει όλα τα οφέλη από την Ένωση αλλά χωρίς να συμμετέχει σ’ αυτή ή να έχει οποιαδήποτε υποχρεώση . Ήθελε “και την πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο. Αλλά όταν πηγαίνεις στην Ένωση χωρίς διαπραγματευτικό σχέδιο, είναι τελικά η Ένωση που επιβάλλει την άποψη και ιδέες της. Αυτό έγινε στην περίπτωση της Ελλάδας της κρίσης . Αυτό έγινε και γίνεται και στην περίπτωση του Brexit. Πολύ περισσότερο δε όταν πηγαίνεις χωρίς σχέδιο μεν αλλά με άτακτες μαξιμαλιστικές ιδέες (όπως αυτές των σκληρών Brexiteers). Στη περίπτωση αυτή κατά κανόνα ηττάσαι . «Όλοι αυτοί που προώθησαν το Brexit χωρίς ίχνος σχεδίου χρειάζονται ειδική θέση στη κολάση» είπε πρόσφατα ο Ντ. Τούσκ!
Δεύτερον, η πολιτική ενότητα αποδίδει. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατάφερε να επιβάλει τους όρους της για το Brexit γιατί πέτυχε ένα αξιοθαύμαστο βαθμό ενότητας μεταξύ των είκοσι-επτά κρατών μελών της πάνω στο θέμα. Το Λονδίνο ήλπιζε ότι θα διασπάσει την Ένωση σε μια λογική ίσως του “διαίρει και βασίλευε”. Ότι θα συμπαρασύρει μαζί του τουλάχιστον τις βόρειες Σκανδιναβικές χώρες και τη Γερμανία . Δεν τα κατάφερε. Το αντίθετο. Και οι είκοσι-επτά συντάχθηκαν τελικά πίσω από την άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (και του κεντρικού διαπραγματευτή, Γάλλου πρώην υπουργού εξωτερικών και Επιτρόπου, M. Barnier) για τις ρυθμίσεις και υποχρεώσεις που θα όφειλε να εκπληρώσει το ΗΒ προκειμένου να αποχωρήσει από την Ένωση. Η Συμφωνία Αποχώρησης (Withdrawal Agreement) αντανακλά ακριβώς αυτή την προσέγγιση.
Τρίτον, “δεν υπάρχει ζωή εκτός ΕΕ”. Και πάντως δεν υπάρχει άνετη ζωή. Τα αδιέξοδα και διλήμματα των οπαδών της εξόδου από την ΕΕ οφείλονται (και) στο γεγονός ότι αυτό που αρχικά πίστευαν, ότι δηλαδή μετά την αποχώρηση “θα ανακτούσαν την πλήρη κυριαρχία”( take back control) και “θα ζούσαν ζωή χαρισάμενη” με το ΗΒ ως παγκόσμια δύναμη (global power) και την οικονομία σε άνθηση αποδείχθηκε ένας τεράστιος μύθος. Ανέφικτο. Όλες σχεδόν οι μελέτες (αλλά και η εμπειρία της επερχόμενης εξόδου) έδειξαν ότι το οικονομικό κόστος από το Brexit θα ήταν υψηλό, η συμμετοχή του ΗΒ στην ενιαία, εσωτερική αγορά της ΕΕ ήταν αναγκαία, ενώ η ανάκτηση της πλήρους κυριαρχίας σ’ ένα αλληλεξαρτώμενο κόσμο μια φενάκη. Η Βρεταννία εκτός Ευρωπαικής Ένωσης θα είναι οιοκνομικά και πολιτικά μια ασθενέστερη χώρα.
Τέταρτον, αναπόφευκτη η στήριξη σε μικρή χώρα-μέλος . Ένα από τα κεντρικά ζητήματα που οδήγησαν στο αδιέξοδο υπήρξε το λεγόμενο Ιρλανδικό ζήτημα ( η το περίφημο backstop , το δίχτυ ασφαλείας) . Ο στόχος δηλαδή της μη δημιουργίας νέου συνοριακού τείχους μεταξύ Β. Ιρλανδίας (τμήματος του Η.Β.) και Δημοκρατίας της Ιρλανδίας (ανεξάρτητης χώρας μέλους της ΕΕ) μετά το Brexit. Και τούτο γιατί η ελεύθερη διακίνηση μεταξύ των δύο Ιρλανδιών αποτελεί θεμελιακό στοιχείο της συμφωνίας επίλυσης του περίπλοκου Βορειο-Ιρλανδικού θέματος( Συμφωνία Μ.Παρασκευής, 1998) . Στο ζήτημα αυτό τη διαπραγμάτευση την κατηύθυνε ουσιαστικά η Δημοκρατία της Ιρλανδίας , το Δουβλίνο. Και η ΕΕ στάθηκε απόλυτα στο πλευρό της χώρας μέλους της. Όπως συμβαίνει σταθερά. «Δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ ένα κράτος μέλος μας», ήταν το μοτίβο. Η Ένωση στηρίζει (και οφείλει να στηρίζει) το κράτος μέλος της σε μια διαμάχη με τρίτη ή οιονεί τρίτη χώρα μέλος (π.χ. ΗΒ). Τούτο έχει ιδιαίτερα σημασία ως απάντηση στο ερώτημα που συχνά τίθεται: τι θα κάνει η ΕΕ σε μία σύγκρουση Ελλάδας Τουρκίας . Η απάντηση είναι ότι η Ένωση θα στηρίξει την Ελλάδα με τα μέσα εκείνα που διαθέτει.
Πέμπτον, τα δημοψηφίσματα παράγουν αδιέξοδα. Όπως συμβαίνει σχεδόν πάντοτε και παντου( εκτός αν ακολουθήσει σύντομα η κολοτούμπα) Η περιπέτεια του Brexit προέκυψε από το δημοψήφισμα του Ιουνίου 2016 (που άστοχα ο τότε πρωθυπουργός Ντ. Κάμερον προώθησε για να λύσει , ως πίστευε , τα εσωτερικά προβλήματα του Συντηρητικού Κόμματος ). Το δημοψήφισμα διεξήχθη σε τοξικό κλίμα πάνω σε μύθους και ψέμματα από πλευράς λαικιστών- οπαδών της εξόδου και με οριακή πλειοψηφία (52%) επεκράτησε το Brexit. Μετά τα όσα ακολούθησαν οι πολίτες εμφανίζονται τώρα (σε σημαντικό ποσοστό ) μετανιωμένοι γι’ αυτό το αποτέλεσμα . Αλλά για να διορθωθεί η κατάσταση χρειάζεται δεύτερο δημοψήφισμα που στο ΗΒ δεν είναι εύκολο να διεξαχθεί, αν και εμφανίζεται τελικά ως η καλύτερη επιλογή. Χρειάζονται γι’αυτό τουλάχιστον έξι μήνες και ειδική νομοθεσία από τη Βουλή των Κοινοτήτων , κάτι που σημαίνει ότι θα πρέπει ή να παραταθεί ή να ακυρωθεί η ενργοποίηση του άρθρου για την αποχώρηση ( αρθρο 50 Συνθήκης Λισσαβώνας).
Στερνή μου γνώση….