Η παρακμή (π.χ. εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, ατομικισμός, βία, αλλοτρίωση, υποκατάσταση των κοινωνικών αξιών από μονοδιάστατα καταναλωτικά πρότυπα και την λογική του θεάματος ως μέσου πρόσδωσης νοήματος στη ζωή, αποστασιοποίηση από την φύση, διαφθορά, διαπλοκή), που διαπερνά την παγκόσμια κοινότητα, είναι πλέον εμφανής και βιώνονται οι επιπτώσεις της σε πλανητικό επίπεδο.
Είναι δε σε υψηλό βαθμό επικίνδυνη, διότι διαπιστώνεται σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών από το ένα μέρος και από το άλλο είναι δύσκολα διαχειρίσιμη, επειδή η ταχύτητα της ροής του χρόνου υπερβαίνει τις δυνατότητες τους να συμπορεύονται ή ακόμη καλύτερα να προπορεύονται στο επίπεδο του σχεδιασμού της εξέλιξης, ώστε να αποφεύγονται αρνητικές παρενέργειες και παρακμιακές συνθήκες.
Η πραγματικότητα είναι αποκαλυπτική και αυτό αναδεικνύεται με μεγάλη σαφήνεια από τον Γενικό Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Antonio Guterres σε πρόσφατη συνέντευξη τύπου μετά από επίσκεψη του στο Πακιστάν (το ένα τρίτο της χώρας αντιμετωπίζει τεράστιες πλημμύρες, οι οποίες στέρησαν την ζωή σε πάνω από 1.480 ανθρώπους, ενώ 33 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τα σπίτια τους) και λίγο πριν από την 77η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ (19 – 23. 9. 2022).
«Επιστρέφω από το Πακιστάν, όπου είχα μια εικόνα του μέλλοντος, ενός μέλλοντος διαρκούς και παντού εμφανιζόμενου χάους σε αδιανόητη κλίμακα» και συνεχίζει «αυτό, που συμβαίνει στο Πακιστάν, αποδεικνύει την ανεπάρκεια της παγκόσμιας απάντησης στην κλιματική αλλαγή, αλλά και την προδοσία και την αδικία, που βρίσκονται στην καρδιά αυτής της κρίσης».
«Το μήνυμα μου προς τους παγκόσμιους ηγέτες, που θα συγκεντρωθούν εδώ, είναι σαφές: Μειώστε την θερμοκρασία τώρα. Μην πλημμυρίζετε τον κόσμο σήμερα. Μην τον πνίξετε αύριο». Η προειδοποίηση είναι πολύ σαφής και αποκαλυπτική των ευθυνών, που πρέπει να αναληφθούν από την παγκόσμια κοινότητα και ιδιαιτέρως από τα ισχυρά οικονομικά και γεωπολιτικά κράτη και τις πολιτικές τους ηγεσίες.
Επίσης στα μέσα Αυγούστου 2022 το Κοινό Κέντρο Ερευνών (Joint Research Centre, JRC) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανακοίνωσε, ότι το 47% του εδάφους της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκτέθηκε σε πολύ υψηλά επίπεδα ξηρασίας και κατεγράφη πολύ σημαντική έλλειψη εδαφικής υγρασίας.
Το 17% τέθηκε σε κατάσταση συναγερμού, διότι η βλάστηση και οι καλλιέργειες εξασθένησαν σε μεγάλο βαθμό λόγω έλλειψης νερού. Αξιοσημείωτο είναι, ότι στις αρχές Ιουλίου 2022 (δηλαδή περίπου ένα μήνα νωρίτερα) η έκταση ήταν 11%.
Σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ενδιαφέρον και η δήλωση της Kristalina Georgieva-Kinova (επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου), ότι ένας βαρύς χειμώνας θα μπορούσε να οδηγήσει σε κοινωνική αναταραχή την «γηραιά ήπειρο», όπου η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει ήδη φρικτές οικονομικές συνέπειες και αναζωπυρώνει τον φόβο μιας ύφεσης.
Επίσης χαρακτηριστική ως προς την επικίνδυνη παρακμή, που διαπερνά την παγκόσμια κοινότητα, είναι και έρευνα σε παγκόσμιο επίπεδο, που πραγματοποίησαν το International Labour Organization (Διεθνής Οργανισμός Εργασίας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών), το International Organization for Migration (Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών) και το Walk-Free-Foundation (Διεθνές Ίδρυμα για τον τερματισμό της σύγχρονης σκλαβιάς).
Σύμφωνα με την έρευνα 50 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε συνθήκες σύγχρονης σκλαβιάς σε παγκόσμιο επίπεδο. Από αυτούς 28 εκατομμύρια βιώνουν συνθήκες καταναγκαστικής εργασίας και 22 εκατομμύρια εξαναγκάσθηκαν να παντρευτούν και να λειτουργούν ως υπηρετικό προσωπικό.
Πρέπει δε να επισημανθεί, ότι 3,9 εκατομμύρια από αυτούς έχουν υποχρεωθεί σε καταναγκαστική εργασία από κράτη (π.χ. στην περιοχή Xinjiang στην Κίνα, ενώ το ίδιο ισχύει και για την Βόρεια Κορέα και το Πακιστάν).
Αυτές οι συνθήκες παρακμής, που αναφέρθηκαν, είναι μόνο μερικά από τα πολλά αντιπροσωπευτικά παραδείγματα. Η διαχείριση της πραγματικότητας στο πολιτικό πεδίο είναι ακόμη χειρότερη.
Αρκεί να γίνει προσέγγιση και ανάλυση της στάσης των πολιτικών ηγεσιών των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης γενικότερα. Η παγκόσμια κοινότητα αντιμετωπίζει μια πρωτοφανή κρίση στους τομείς της ενέργειας και του επισιτισμού με παρενέργειες και σε άλλους τομείς, όπως είναι ο οικονομικός με την εμφάνιση συνθηκών ύφεσης και οι πολιτικές ηγεσίες των κρατών-μελών ασχολούνται με την επιβολή κυρώσεων στην Ρωσία, οι οποίες βέβαια «πληρώνονται» με πολύ υψηλό αντίτιμο από τους ευρωπαίους πολίτες, διότι η Ευρώπη ήταν εντελώς απροετοίμαστη για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των επιλογών της.
Παράλληλα με την διαχείριση της πολεμικής σύγκρουσης Ουκρανίας Ρωσίας και την παροχή στρατιωτικής βοήθειας, χωρίς να προωθείται η οπτική του διαλόγου με σημείο αναφοράς την ειρήνη δίχως ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών, ουσιαστικά αναπαράγεται σε γενικευμένο βαθμό η λογική των πολεμικών συγκρούσεων ως εργαλείου για την επίλυση προβλημάτων, η οποία διαπερνά την ρωσική στάση.
Και δεν είναι μόνο αυτά. Με την ολοκληρωτική επιστροφή στην παραγωγή ενέργειας με ορυκτά καύσιμα ενισχύεται η κλιματική αλλαγή και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την διαμόρφωση συνθηκών «ασφυξίας» για την ανθρωπότητα και την βιωσιμότητα της. Μπορεί ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών να κάνει εκκλήσεις για αλλαγή στάσης, μόνο που απευθύνεται σε «ώτα μη ακουόντων». Δυστυχώς δεν αντιδρά με αποφασιστικότητα και η κοινωνία πολιτών.
Βέβαια στην Ελλάδα το πολιτικό σύστημα, εκτός από την συμπόρευση με αυτή την οπτική σε σχέση με τον πόλεμο στην Ουκρανία και την διαχείριση του, έχει και άλλα «πολύ σημαντικά» ζητήματα να ασχοληθεί, χωρίς να δίνει λύσεις.
Ο πολιτικός διάλογος κυριαρχείται από το θέμα της παρακολούθησης πολιτικών προσώπων και γενικότερα πολιτών από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ), καθώς και την επίκληση του απορρήτου, ώστε να μην κοινοποιούνται πληροφορίες δημοσίως στο πλαίσιο της δημοκρατικής λειτουργίας.
Αποκαλυπτική αυτής της οπτικής είναι η τοποθέτηση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη σε συνέντευξη τύπου της 86ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης (2022), ότι «έχουμε επιχειρηματολογήσει εκτενώς για την ανάγκη διαφύλαξης του απορρήτου σε απολύτως κρίσιμες διαδικασίες όπως αυτές, που έχουν να κάνουν με την λειτουργία των μυστικών υπηρεσιών και σε καμμία περίπτωση δεν θεωρώ, ότι αυτή η προστασία του απορρήτου πρέπει να αρθεί στη συγκεκριμένη περίπτωση».
Ταυτοχρόνως έχει δηλώσει, ότι η παρακολούθηση του προέδρου του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ πολιτικά ήταν λάθος, αν και ήταν νόμιμη. Παράλληλα ισχυρίζεται, ότι αγνοούσε την παρακολούθηση, αν και η ΕΥΠ με δική του απόφαση υπάγεται στον πρωθυπουργό.
Επίσης στον «πολιτικό διάλογο» γίνονται οξύτατες αντιπαραθέσεις μεταξύ των πολιτικών προσώπων και των κομμάτων για την δημοκρατία, οι οποίες έχουν επικοινωνιακά χαρακτηριστικά και κινούνται στα όρια του γενικόλογου και ηθικολογικού λόγου, χωρίς να προσεγγίζουν την ουσιαστική πολιτική λειτουργία και τον ρόλο των πολιτών σε αυτό το πλαίσιο.
Οι παρακμιακές συνθήκες κυριαρχούν και δεν αφήνουν περιθώρια ενασχόλησης με τις αρνητικές επιπτώσεις των πολιτικών αποφάσεων και τον μη βιώσιμο προσανατολισμό του συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης της.
Η συμβολή του πολιτικού συστήματος σε παγκόσμιο επίπεδο για την είσοδο της παγκόσμιας κοινότητας σε φάση επικίνδυνης παρακμής είναι καθοριστική, τα δε γενεσιουργά αίτια είναι πολυδιάστατα και δύσκολα διαχειρίσιμα στο πλαίσιο του ισχύοντος συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας.
Βασική αιτία είναι η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να διαχειρισθεί την πολύπλοκη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα και την δυναμική της εξέλιξης σε συνθήκες ταχύτατης ροής του χρόνου. Η λήψη των πολιτικών αποφάσεων δεν οριοθετεί την πορεία προς το μέλλον με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον, αλλά έπεται των εξελίξεων και νομιμοποιεί τις συνθήκες, που διαμορφώνονται.
Παράλληλα βέβαια η εξέλιξη της πραγματικότητας δεν στηρίζεται στην ανάπτυξη κοινωνικής δυναμικής με την ουσιαστική συμμετοχή και συμβολή της κοινωνίας ως συλλογικού υποκειμένου και των πολιτών ως ατομικών υποκειμένων, που οι επιλογές και οι στάσεις τους βασίζονται στην ανάλυση και γνώση των παρενεργειών τους στην προοπτική του χρόνου.
Για αυτό τον λόγο δεν είναι εύκολο τόσο για το πολιτικό σύστημα όσο και για τους πολίτες να γίνουν οι αναγκαίες ριζικές βαθιές τομές στο σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών, οι οποίες θα είναι επώδυνες, διότι θα ανατρέπουν τον τρόπο ζωής των ανθρώπων και τον αξιακό τους προσανατολισμό με τα πρότυπα, που διοχετεύονται μαζικά, τα οποία στηρίζονται στον μονοδιάστατο καταναλωτισμό και την επίτευξη κοινωνικής αποδοχής με εργαλείο το θέαμα.
Τέλος ενώ η παγκοσμιοποίηση κυριαρχεί και η αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση των κοινωνιών είναι υψηλού βαθμού και οι παραγόμενες ανισορροπίες έχουν πλανητικές διαστάσεις, η πολιτική διαχείριση έχει εθνικά όρια. Το αποτέλεσμα βέβαια είναι από το ένα μέρος να μην αντιμετωπίζονται τα προβλήματα και από το άλλο μέρος να υποκαθίσταται η ανυπαρξία ενός δημοκρατικού συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης, το οποίο δεν παράγει ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών, από τις γεωπολιτικές ισορροπίες, που επιβάλλουν τα ισχυρά οικονομικά και στρατιωτικά κράτη.
Αυτό δεν σημαίνει, ότι οι ισχυροί δεν υφίστανται τις αρνητικές παρενέργειες των ανισοτήτων, που δημιουργούν μεταξύ των κοινωνιών και των ανισορροπιών, που προκαλούν στο κοινωνικό πεδίο και στο φυσικό περιβάλλον. Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών από τις μη ανεπτυγμένες χώρες λόγω της φτώχειας και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, τα οποία προκάλεσαν στον ύψιστο βαθμό οι πλούσιες ανεπτυγμένες χώρες, αλλά και η συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής στις χώρες υποδοχής των μετακινούμενων πληθυσμών είναι πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Η έξοδος από την φάση της επικίνδυνης παρακμής είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη όχι μόνο για λειτουργικούς λόγους αλλά και για την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας σε συνθήκες ειρήνης και δημοκρατίας σε πλανητικό επίπεδο. Η επίλυση των σύγχρονων προβλημάτων είναι εφικτή, όταν έχει υπερεθνικές διαστάσεις.
Πρέπει όμως να επιταχυνθεί η αναζήτηση λύσεων και η πραγματοποίηση των αναγκαίων αλλαγών, διότι δεν υπάρχουν πλέον επαρκή χρονικά περιθώρια. Βέβαια βασικές προϋποθέσεις είναι η ποιοτική αναβάθμιση του πολιτικού συστήματος με προσανατολισμό το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον, η διαχείριση της εξέλιξης με ολιστική πολιτική οπτική, η αποστασιοποίηση από τον μονοδιάστατο συστημικό πραγματισμό (μοναδικό κριτήριο η λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων με παράλληλη εργαλειοποίηση των ανθρώπων) και η σύνδεση του σε πλανητικό επίπεδο με την σύγχρονη πραγματικότητα και τις ανάγκες της στην δυναμική προβολή της στο μέλλον.