Στην υπολογιστική προσομείωση δυναμικών συστημάτων, υπάρχει μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα μεθοδολογία που προσπαθεί να συνδυάζει προβλέψεις από δύο ειδών μαθηματικά μοντέλα: αλγόριθμους που περιγράφουν αναλυτικά αναμενόμενα διαφορετικά αριθμητικά αποτελέσματα (συνήθως κάποιες διαφορικές εξισώσεις) με τα λεγόμενα «γεννετικά» μοντέλα που είναι καταλληλότερα για να περιγράφουν στοχαστικές παραμέτρους του συστήματος υπό μοντελοποίηση, την τυχαιότητα με άλλα λόγια.
Θυμήθηκα την μικρή μου ενασχόληση με αυτά τα συστήματα, προσπαθώντας να κατανοήσω το σύστημα επιλογής σχολείου στην Ολλανδία, που συνδυάζει την μετρήσιμη ακαδημαϊκή επίδοση με την τυχαιότητα. Αυτό το σύστημα, και μια πρόταση προσαρμογήςτου στην Ελληνική πραγματικότητα, ακολουθούν.
Στην Ολλανδία η δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσιο-Λύκειο) είναι πολλών ταχυτήτων: προετοιμασία επαγγελματικής εκπαίδευσης, γενική εκπαίδευση, και προετοιμασία επιστημονικής εκπαίδευσης, και αρκετές διαβαθμίσεις σε κάθε μια από αυτές τις κατηγορίες (π.χ. στην επιστημονική εκπαίδευση η επιλογή σχολείου που διδάσκει Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά ή όχι). Παρόλο που κατά την διάρκεια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης υπάρχει μεγάλη κινητικότητα ανάμεσα στις βαθμίδες (π.χ. θα αναφέρω οτι ένας αρκετά διάσημος φίλος και συνάδελφος καθηγητής Πανεπσιτημίου άρχισε απο την επαγγελματική εκπαίδευση), με το τέλος του Δημοτικού πρέπει να γίνει μια επιλογή παιδιών για την κάθε βαθμίδα. Λόγω της κινητικότητας, που είναι αμφίδρομη, το σημαντικό είναι να βρεθεί το παιδί κάπου που να του ταιριάζει. Γενικά το ζητούμενο είναι περισσότερο να μην βρεθεί το παιδί σε μια βαθμίδα χειρότερη απο τις δυνατότητες του (γιατί θα βαρεθεί ή και θα μισήσει το σχολείο), και λιγότερο να μην βρεθεί σε μια βαθμίδα καλύτερη απο τις δυνατότητες του γιατί απλά θα βρεθεί σύντομα στην παρακάτω. Η επιλογή γίνεται με την «συμβουλή» του Σχολείου, που την συντάσσουν οι δάσκαλοι των δυο τελευταίων τάξεων, μαζί με τον Διευθυντή του Σχολείου, με βάση την όλη παρουσία του μαθητή αλλά και τις επιδόσεις του στις συχνές αλλά χαλαρές εξετάσεις. Διαφωνίες των γονιών είναι σπάνιες, και συνήθως, αλλά όχι πάντα για να λέμε την αλήθεια, λύνονται με φιλικό τρόπο.
Όταν η βαθμίδα έχει αποφασιστεί (αυτή την εποχή περίπου έρχεται η «συμβουλή»), η επιλογή του σχολείου είναι ένα μεγαλύτερο θέμα! Ορισμένα σχολεία, ειδικά της επιστημονικής εκπαίδευσης (αυτά που στην Ελλάδα θα λέγαμε «πρότυπα») έχουνε μια ιστορία σε βάθος χρόνου, επιτυχείς αποφοίτους, και παράδοση, και είναι περιζήτητα. Το ίδιο ισχύει σε όλες τις βαθμίδες, οπου πολλά σχολεία είναι πιο δημοφιλή από άλλα. Ειδικά εάν λάβετε υπόψιν ότι τα «ιδιωτικά» στην ουσία δεν υφίστανται (ακόμα και η βασιλική οικογένεια στέλνει τα παιδιά της στο Δημόσιο) η διασφάλιση του «αδιάβλητου» στην επιλογή σχολείου είναι δύσκολη. Και η προσέγγιση πολύ διαφορετική απο την Ελληνική.
Η αρχική επιλογή σχολείου, όπως είναι αυτονόητο, είναι του μαθητή και της οικογένεια του. Ορισμένα σχολεία φυσικά έχουνε περισσότερες αιτήσεις απο οτι μπορούν να εξυπηρετήσουν, και άλλα λιγότερες. Εάν η τελική επιλογή αφεθεί στο σχολείο (μετά απο αίτηση του μαθητή) η διαδικασία γίνεται αυτόματα διαβλητή, λόγω πιέσεων απο γονιούς με «επιρροή». Εάν η τελική επιλογή γίνεται με βάση τις επιδόσεις στις εξετάσεις, τότε οι εξετάσεις χάνουν το νόημα τους μια και οι (ευκατάστατοι) μαθητές θα προετοιμάζονται για αυτές και οι εξετάσεις θα χάνουν το πραγματικό τους νόημα: οι εξετάσεις είναι για να διαπιστώσουν το γενικότερο επίπεδο γνώσεων του μαθητή και όχι την ικανότητα να αναπαράγει την διδακτέα ύλη μέσα απο σε ένα καθορισμένο πλαίσιο, όπως π.χ. οι Πανελλαδικές αλλά και οι εισαγωγικές στα πρότυπα στην Ελλάδα (οι οποίες μπαλταδιάστηκαν). Εάν τέλος η επιλογή γίνεται με γεωγραφικά κριτήρια, θα ενισχύει ανισότητες ανάμεσα στις «καλές» και «κακές» γειτονιές (όπως για παράδειγμα συμβαίνει στην Αγγλία).
Η λύση σε αυτό το πρόβλημα, είναι η εισαγωγή ενος στοχαστικού κριτηρίου, μιας τυχαιότητας: κλήρωση! Αν είσαι τυχερός πας στην πρώτη σου επιλογή (από δώδεκα επιλογές). Όσο πιό άτυχος είσαι και αργεις να κληρωθείς, τόσο πιό πιθανόν είναι να βρεθείς σε ένα σχολείο χαμηλότερα στην λίστα των επιλογών σου. Η ζωή είναι καμμιά φορά άδικη και οι ατυχίες συχνές … καλό είναι να το συνηθίζεις απο μικρός, και να καταλαβαίνεις ότι μια ατυχία δεν είναι το τέλος του κόσμου. Αυτή η τυχαιότητα, αποθαρρύνει την μανία της επίδοσης στις εξετάσεις και δημιουργεί μια ισότητα στα σχολεία της ίδιας βαθμίδας. Συγχρόνως διασφαλίζει και την αριστεία, αφενώς γιατί μια «κατηγοριοποιηση» έχει ήδη γίνει, αφετέρου γιατί τα «καλά» σχολεία κάθε κατηγορίας είναι ιδιαίτερα απαιτητικά και πολλοί μαθητές αποφεύγουν απλά να τα επιλέξουν …
Πως θα μας φαινότανε ένα παρόμοιο «υβριδικό» σύστημα στις Πανελλαδικές; Οι υποψήφιοι να δίνουν εξετάσεις, να επιλέγουν έναν πεπερασμένο αριθμό τμημάτων με μια σειρά προτίμησης, αλλά να εισαχθεί η τυχαιότητα στην επιλογή. Ένας μαθητής που έχει 19.800 μόρια να είναι πολύ πιο πιθανόν να εισαχθεί στην Ιατρική Αθηνών από έναν με 18,000 μόρια, αλλά αυτός με 18,498 και 18,507 να έχουνε τις ίδιες πιθανότητες. Γιατί απλά αυτή η διαφορά είναι ΄τεσι κι αλλιώς τυχαία, ακόμα και στο καλύτερο εξεταστικό σήστημα. Για την διασφάλιση της αριστείας φυσικά, να μπορουν οι σχολές να καθορίζουν «σχετικές» βάσεις με ποσοστώσεις: π.χ. η Νομική Αθνων ας απαιτεί ένας μαθητής να είναι «στο καλύτερο 90%» της κατεύθυνσης του. Ένα παρόμοιο υβριδικό σύστημα θα μπορούσε να υπάρξει και στα πολύπαθα πρότυπα και πειραματικά σχολεία.
Προσοχή: μόλις διαβάσατε κάτι που είναι μάλλον απίθανο να συζητηθεί στην εθνική επιτροπή διαλόγου για την παιδεία …