Περίληψη
«May you live in interesting times» «Σου εύχομαι να ζήσεις σε ενδιαφέροντες καιρούς» λένε οι Κινέζοι. «Living in times of momentous change» «Ζώντας σε μια χρονική περίοδο κοσμοϊστορικών αλλαγών» θα έλεγα εγώ. Η τεχνολογία δεν έχει απλώς γίνει μέρος της καθημερινότητά μας, αλλά μας φέρνει νέες και ενδιαφέρουσες εμπειρίες, μας κάνει να ζούμε σε μια ενδιαφέροντα εποχή. Η εκπαίδευση δεν είναι μόνο ένα εργαλείο ανάπτυξης – σε ατομικό, κοινότητας ή/και έθνους, αλλά είναι το θεμέλιο για το μέλλον μας. Πραγματικά, σε έναν κόσμο που εξελίσσεται συνεχώς με τεχνολογικές ανακαλύψεις και κοινωνικούς μετασχηματισμούς, ένας παράγοντας παραμένει σταθερός ως ακρογωνιαίος λίθος της προόδου: η παιδεία.
Από την Eliza στο ChatGPT και παραπέρα
Μια φορά και ένα καιρό, στο μακρινό έτος 1964, δημιουργήθηκε το πρώτο γνωστό πρόγραμμα «Τεχνητής Νοημοσύνης», με την ονομασία ELIZA. Ο όρος Τεχνητή νοημοσύνη είναι σε εισαγωγικά αφού το πρόγραμμα ήταν στην πραγματικότητα απλώς μια έξυπνη εφαρμογή επεξεργασίας φυσικής γλώσσας. Εν έτη 1985, ο συγγραφέας του άρθρου ανακάλυψε και εντυπωσιάστηκε με τις «δυνατότητες του προγράμματος» και πίστευε ότι παρόμοια προγράμματα θα εμφανιζόντουσαν σύντομα. Δυστυχώς με μια μικρή αναλαμπή ενδιαφέροντος την πενταετία 1981-1985 , η περίοδος 1974-2000 υπήρξε ο χειμώνας της Τεχνητής Νοημοσύνης, δηλαδή η εποχή με ελάχιστη χρηματοδότηση για έρευνα.
Ο όρος Tεχνητή Nοημοσύνη (Artificial Intelligence - AI) αναφέρεται στον κλάδο της πληροφορικής ο οποίος ασχολείται με τη σχεδίαση και την υλοποίηση υπολογιστικών συστημάτων που μιμούνται στοιχεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς τα οποία υπονοούν έστω και στοιχειώδη ευφυΐα: μάθηση, προσαρμοστικότητα, εξαγωγή συμπερασμάτων, κατανόηση από συμφραζόμενα, επίλυση προβλημάτων κλπ. Ο Τζον Μακάρθι όρισε τον τομέα αυτόν ως «επιστήμη και μεθοδολογία της δημιουργίας νοημόνων μηχανών».
Τον Νοέμβριο του 2022 περάσαμε από την μακρά εποχή του χειμώνα στο εκτυφλωτικό καλοκαίρι της Τεχνητής Νοημοσύνης με την έλευση του ChatGPT (Ο Generative Pre-trained Transformer - Παραγωγικός Προεκπαιδευμένος Μετασχηματιστής είναι εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης που επιτρέπει διάλογο και δίνει απαντήσεις). Η νέα εποχή της «παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης» γεννήθηκε.
Εφαρμογές, όπως το ChatGPT, το new Bing, το Gemini, το LensaAI ή το DALL·E, είναι ανάμεσα στα πρώτα πρωτοποριακά προγράμματα αυτής της τεχνολογικής άνοιξης. Μια τεχνολογική επανάσταση η οποία επιφέρει τεράστιες αλλαγές καθώς οι εφαρμογές αυτές μπορούν να συντάξουν κείμενα, να δημιουργήσουν φωτογραφίες κλπ σχεδόν όπως ο άνθρωπος, ανταποκρινόμενα στα απλά ερωτήματα που του βάζουν οι χρήστες, αλλά βασιζόμενα σε «κείμενα που έχουν μελετήσει».
Η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί σημείο τομής μεταξύ πολλαπλών επιστημών όπως της πληροφορικής, της ψυχολογίας, της φιλοσοφίας, της νευρολογίας, της γλωσσολογίας και της επιστήμης μηχανικών, με στόχο τη σύνθεση ευφυούς συμπεριφοράς, με στοιχεία συλλογιστικής, μάθησης και προσαρμογής στο περιβάλλον, ενώ συνήθως εφαρμόζεται σε μηχανές ή υπολογιστές ειδικής κατασκευής. Όλες οι μεγάλες εταιρίες δοκιμάζουν καινούργια συλλογιστικά μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης (π.χ. η εταιρεία OpenAI με τα o3 και o3 mini) με στόχο τη δημιουργία εξυπνότερων μοντέλων ικανών να αντιμετωπίσουν πολυπλοκότερα προβλήματα.
Κάνοντας μια πρόβλεψη για το μέλλον, θα μπορούσαμε να πούμε ότι: Η Συναισθηματική Τεχνητή Νοημοσύνη (Emotional AI) με την βοήθεια του τεχνητού σώματος (Artificial Body) από την μια πλευρά, και οι τεχνολογίες ενίσχυσης των φυσικών ικανοτήτων του ανθρώπου μέσω εμφυτευμάτων και εξωσκελετών (Βιονικοί άνθρωποι - Bionic Humans) σε συνδυασμό με την σύνδεση του ανθρώπινου εγκεφάλου με υπολογιστές (Brain Computer Interfaces - BCI) και την Συνθετική βιολογία (επανασχεδιασμός οργανισμών με χρήση γενετικής μηχανικής) από την άλλη πλευρά, δημιουργώντας από σύγκλιση έως ταύτιση του ψηφιακού με τον φυσικό κόσμο.
Η θέση της Παιδείας στην νέα εποχή
Η εκπαίδευση δεν είναι μόνο ένα εργαλείο ανάπτυξης – σε ατομικό, κοινότητας ή/και έθνους. Είναι το θεμέλιο για το μέλλον μας. Είναι η γνώση και η δυνατότητα που δίνει στον άνθρωπο να κάνει σωστές επιλογές. Είναι το εργαλείο που θα ενθαρρύνει τους νέους να κυνηγήσουν τα όνειρά τους και να δημιουργήσουν την καλύτερη κοινωνία του μέλλοντος.
Ποιος πρέπει όμως να είναι ο στρατηγικός σχεδιασμός της παιδείας του μέλλοντος, ώστε με την εξέλιξη της ισχυρής τεχνητής νοημοσύνης ο «Homo sapiens» να μην μεταμορφωθεί στο κατά τον Nello Cristianini «Machina sapiens» ή να μην υλοποιηθεί το απαισιόδοξο σενάριο του Geoffrey Hinton που πρόβλεψε ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα οδηγήσει την ανθρωπότητα σε εξαφάνιση στα επόμενα 20-30 χρόνια;
Οι πανεπιστημιακοί καθηγητές, έχουν αρχίσει να μεταβάλλουν την εκπαιδευτική διαδικασία μετά την εμφάνιση των νέων καινοτόμων εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης, γεγονός που ίσως αποτελεί την αρχή μιας τεράστιας αλλαγής στη διδασκαλία και την εκμάθηση. Εδώ θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι, όπως για κάθε πρόγραμμα ιού υπολογιστή υπάρχει το αντι- πρόγραμμα που τον βρίσκει και τον εξουδετερώνει, έτσι έχει αναπτυχθεί και το πρόγραμμα GPTZero για τον εντοπισμό κειμένων τα οποία έχουν δημιουργηθεί από προγράμματα παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης. Πολλοί καθηγητές επανασχεδιάζουν από την αρχή τα μαθήματα που διδάσκουν, προσθέτοντας περισσότερες προφορικές εξετάσεις, ομαδικές εργασίες, καταργούν τις εργασίες που υποβάλλονται διαδικτυακά εξ αποστάσεως και προκρίνουν εξετάσεις ή/και χειρόγραφες εργασίες εντός των πανεπιστημιακών αιθουσών
Ο φιλόσοφος Edgar Morin έγραψε στην δεύτερη από τις επτά αρχές για την παιδεία του μέλλοντος ότι: Η παιδεία οφείλει να μυήσει τον πολίτη της νέας χιλιετίας στους τρόπους και τις μεθόδους, με τις οποίες προσεγγίζονται οι κατηγορίες του πλαισίου, της σφαιρικότητας, του πολυδιάστατου και του πολύπλοκου. Η μέχρι τώρα παιδεία «δεν μας έμαθε να συσχετίζουμε τις γνώσεις, αλλά να τις διαχωρίζουμε, να τις περιχαρακώνουμε και να τις απομονώνουμε». Απαιτείται λοιπόν μια μεταρρύθμιση της σκέψης, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ίδια μας η ικανότητα να οργανώνουμε τη γνώση.
Η παιδεία του μέλλοντος είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σε ένα πρόσφατο ερευνητικό πρόγραμμα, το σχολείο του μέλλοντος ορίστηκε ως το σχολείο STEAME που θα πρέπει να καλύπτει το πλήρες φάσμα των διαθεματικών και διεπιστημονικών προτεραιοτήτων, δηλαδή "Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική, Τέχνες, Μαθηματικά και Επιχειρηματικότητα". Η ψηφιακή μάθηση και τα καινοτόμα τεχνολογικά εργαλεία γίνονται αναντικατάστατο μέρος της ολιστικής διαδικασίας μάθησης.
Στις 16/01/2025, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν συγκρότησε δεκατέσσερις ομάδες έργου στην Επιτροπή για να διασφαλίσουν την προετοιμασία και την πολιτική καθοδήγηση στην υλοποίηση πρωτοβουλιών από τη σύλληψη έως την υλοποίηση βασικών οριζόντιων πρωτοβουλιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, και οι δεξιότητες, οι θέσεις εργασίας & τα κοινωνικά δικαιώματα.
Η τρέχουσα πρόοδος της τεχνητής νοημοσύνης βασίζεται ακόμα στο μέγεθος – δηλαδή στο πόσα πολλά δεδομένα μπορεί να έχει διαβάσει ένα νευρωνικό δίκτυο πριν συνδυάσει συνάψεις και δώσει απαντήσεις – και όχι στην ποιότητα – που είναι η ειδοποιός διαφορά με την ανθρώπινη λογική. Η όπως το ανάφερε με απλά λόγια ο υπουργός παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης «Θέλουμε τα παιδιά λιγότερο σαν σκληρούς δίσκους και περισσότερο ως επεξεργαστές». Με αυτό το σκεπτικό το υπουργείο Παιδείας ανασχεδίασε το εκπαιδευτικό σύστημα με στόχο να απελευθερώσει το σύνολο των δυνατοτήτων των παιδιών, δίνοντας έμφαση στην καλλιέργεια πάγιων δεξιοτήτων, όπως η αλγοριθμική σκέψη, η συνεργασία και η ενσυναίσθηση».
Ο Νέλσον Μαντέλα είχε πει: «Η εκπαίδευση είναι το πιο ισχυρό όπλο που μπορείς να χρησιμοποιήσεις για να αλλάξεις τον κόσμο». Πραγματικά, σε έναν κόσμο που εξελίσσεται συνεχώς με τεχνολογικές ανακαλύψεις και κοινωνικούς μετασχηματισμούς, ένας παράγοντας παραμένει σταθερός ως ακρογωνιαίος λίθος της προόδου: η παιδεία.
Συμπέρασμα
Στα παρελθόν είχαμε το κίνημα των Λουδίτων που ως κοσμοθεωρία απαξίωναν την τεχνολογία. Σήμερα βρισκόμαστε πάλι μπροστά σε ένα δίλλημα: Πρέπει να προχωρήσουμε με την νέα τεχνολογία; Όπως και στο παρελθόν η τεχνολογία προχώρησε και βοήθησε στην καθημερινότητα του ανθρώπου, έτσι και τώρα πιστεύω ότι πρέπει να προχωρήσουμε στην δημιουργία ενός νέου κατάλληλα διαμορφωμένου εκπαιδευτικού, τεχνολογικού και κατ’επέκταση εργασιακού οικοσυστήματος.
O Πυθαγόρας έλεγε ότι «η αγραμματοσύνη είναι μητέρα όλων των κακών» αλλά και ότι «Διπλά βλέπουν όσοι έμαθαν γράμματα». Η εκπαίδευση αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του ανθρώπινου πολιτισμού, φάρο προόδου που φωτίζει το δρόμο προς την προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη. Γιατί στα χέρια των μορφωμένων ανθρώπων βρίσκεται η δύναμη να αναδιαμορφώσουν το πεπρωμένο και να επαναπροσδιορίσουν τον κόσμο.
Βιβλιογραφία
- 1The Future Is Faster Than You Think: How Converging Technologies Are Transforming Business, Industries, and Our Lives by Peter H. Diamandis and Steven Kotler
- The Adaptation Advantage: Let Go, Learn Fast, and Thrive in the Future of Work by Heather E. McGowan and Chris Shipley
- What Is ChatGPT Doing … and Why Does It Work?What is ChatGPT, DALL-E, and generative AI?
- Generative AI: What Is It, Tools, Models, Applications and Use Cases
- Here are 30 generative AI tools you can try for freeChat
- GPT-and-Artificial-Intelligence-in-higher-education-Quick-Start-guide