Στην σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα αναπτύσσονται στον πολιτισμικό τομέα δυναμικές, οι οποίες από το ένα μέρος διαμορφώνουν ένα διαφορετικό αξιακό πλαίσιο από αυτό, που έρχεται από το παρελθόν και από το άλλο δρομολογούν κοινωνικές αναταράξεις, οι οποίες εκφράζονται και πολιτικά.
Ιδιαιτέρως στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και όχι μόνο, το φαινόμενο της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών και η οικονομική κρίση σε αρκετές χώρες της Ε.Ε. λειτουργούν ως καταλύτες για την διαμόρφωση αρνητικών και αντιφατικών στάσεων σε σχέση με την κυρίαρχη πλουραλιστική κουλτούρα μετά την παγιοποίηση της λογικής των ανοιχτών κοινωνιών.
Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης η δυναμική της πολιτισμικής εξέλιξης θεωρητικά βασίζεται στις αντιθέσεις και στην διαφορετικότητα των πολιτισμικών αξιών και ταυτοχρόνως στην δυνατότητα όσμωσης τους σε πολύ γρήγορους ρυθμούς, οι οποίοι όμως σε πολλές περιπτώσεις υπερβαίνουν τα όρια των κοινωνιών να συνθέτουν δεδομένα υψηλής διαφοροποίησης (π.χ. σε σχέση με κοινωνικές αξίες και τρόπο ζωής).
Στην πράξη όμως η παρεμβολή της οικονομικής παραμέτρου, ως σημείου αναφοράς και νομιμοποίησης των πολιτισμικών διεργασιών, προσανατολίζει τα άτομα και τις κοινωνίες στην αντιμετώπιση των πολιτισμικών αξιών ως προϊόντων, τα οποία υπηρετούν την δική τους ευημερία. Και αυτή μπορεί εύκολα να θεωρηθεί, ότι απειλείται από φαινόμενα όπως η μαζική μετακίνηση πληθυσμών.
Επιπροσθέτως η διαμόρφωση ατομικής και κατ’ επέκταση συλλογικής συνείδησης βασίζεται σε διαφορετικά μοντέλα κοινωνικής οργάνωσης από χώρα σε χώρα, στο πλαίσιο των οποίων οι κοινωνικοί ρόλοι έχουν επίσης διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά (π.χ. γυναίκα σε αραβικές κοινωνίες).
Λόγω αυτών των αντιφατικών παραμέτρων έχουμε φαινόμενα ανάπτυξης εσωστρέφειας, εθνικισμού, λαϊκισμού και αναζήτησης διεξόδων σε πρακτικές του παρελθόντος, ενώ παρατηρείται ανταγωνισμός ανάμεσα στην πολυδιάστατη υπερκουλτούρα της παγκοσμιοποίησης και στην μονοδιάστατη κουλτούρα της εθνικής ταυτότητας στο επίπεδο των τοπικών κοινωνιών.
Αυτό πιστοποιείται με τις αντιδράσεις σημαντικών τμημάτων των ευρωπαϊκών κοινωνιών απέναντι στους πρόσφυγες και στους μετανάστες, στους οποίους σε ορισμένες περιπτώσεις χρεώνουν μέχρι και πρόθεση ισλαμοποίησης της πολιτισμικής τους ταυτότητας.
Το αποτέλεσμα όμως είναι η ανάπτυξη ξενοφοβικών στάσεων, εσωστρέφειας και εθνικισμού από το ένα μέρος. Από το άλλο βέβαια στο επικοινωνιακό πεδίο οι πολίτες είναι «εύκολα θύματα» των διοχετευόμενων προτύπων στο πλαίσιο της καταναλωτικής λογικής της υπερκουλτούρας σε σχέση με τον τρόπο βίωσης της ζωής και τα μέσα αυτοπαρουσίασης τους. Βασικό εργαλείο για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η κοινωνία του θεάματος, από την μουσική, την μόδα και τον κινηματογράφο μέχρι τα εικονικά Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης.
Το δεύτερο παράδειγμα για τις πολιτισμικές ανισορροπίες, που βιώνουν αυτή την περίοδο ιδιαιτέρως οι κοινωνίες της Ευρώπης είναι η οικονομική κρίση.
Ενώ υποτίθεται, ότι τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αποφασίσει να ακολουθήσουν κοινή πορεία προς το μέλλον προωθώντας την ολοκλήρωση του εγχειρήματος, ακόμη κυριαρχούν στις τοπικές κοινωνίες τα αρνητικά στερεότυπα του παρελθόντος, με αποτέλεσμα να μην επιτυγχάνεται η διαμόρφωση ευρωπαϊκής συνείδησης, αλλά να κυριαρχεί το λεγόμενο εθνικό συμφέρον, το οποίο δεν ταυτίζεται με το κοινωνικό.
Απλά αναπαράγει τις κοινωνικές ανισότητες προς όφελος του χρηματοπιστωτικού συστήματος και ολιγάριθμων οικονομικών ελίτ.
Οι αντιφατικές συνθήκες, που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος τόσο στο επίπεδο της πραγματικότητας όσο και στο επίπεδο της κουλτούρας, διαμορφώνουν ένα υπόστρωμα μεγάλης ρευστότητας.
Στο πλαίσιο της τοπικής κοινωνίας, όπως λειτουργούσε πριν από την κυριαρχία της παγκοσμιοποίησης, η κουλτούρα είχε τα χαρακτηριστικά ενός συστήματος κανόνων και συνθηκών, που οριοθετούν την συμβίωση (κοινή ζωή) και την συμπεριφορά των ανθρώπων με σημείο αναφοράς τις ανάγκες της.
Στην σημερινή εποχή η κουλτούρα συντίθεται περισσότερο από τον πλουραλισμό πολιτισμικών προϊόντων, τα οποία διαχέονται σε παγκόσμιο επίπεδο και τίθενται στη διάθεση των πολιτών ως πρώτη ύλη για την αυτοπαρουσίαση τους ως ατόμων.
Αυτές οι διεργασίες διαμορφώνουν το πλαίσιο για την δημιουργία μιας υπερκουλτούρας, η οποία οδηγεί στην μαζοποίηση των σύγχρονων κοινωνιών με αποτέλεσμα την ισοπέδωση της πολιτισμικής διαφορετικότητας. Ακόμη και οι κοινωνικές αξίες αξιολογούνται με βάση την οικονομική τους απόδοση και όχι την συμβολή τους στην ανεύρεση νοήματος στην βιωνόμενη πραγματικότητα, το οποίο θα λειτουργεί συνεκτικά στις κοινωνίες.
Ιδιαιτέρως αρνητικό είναι, ότι η υπερκουλτούρα δεν λαμβάνει υπόψη τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των τοπικών κοινωνιών και την ανάγκη να προηγηθεί διαπολιτισμική προσέγγιση και ουσιαστική σύγκλιση πριν από την μορφοποίηση υπερεθνικής εμβέλειας πολιτισμικών προϊόντων, ώστε η μαζική διάθεση τους στις κοινωνίες να μην λειτουργεί αποσταθεροποιητικά ως προς την συνοχή τους και τις σχέσεις μεταξύ τους.
Ειδάλλως δημιουργείται συγκρουσιακό κλίμα τόσο στο εσωτερικό τους όσο και στις διεθνείς σχέσεις, ακόμη και αν αυτές αφορούν σε υπερεθνικά μορφώματα, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε περιόδους δε με οξυμένα προβλήματα με επικίνδυνες προεκτάσεις τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, όπως είναι η μαζική μετακίνηση πληθυσμών και η οικονομική κρίση, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και στο επίπεδο της λήψης πολιτικών αποφάσεων.
Δεν επιτρέπεται το πολιτικό σύστημα ουσιαστικά να κάνει αποδεκτή την πολιτισμική απορρύθμιση, η οποία συντελείται στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και της προώθησης ενός αξιακού συστήματος, το οποίο υπηρετεί την μεγιστοποίηση του κέρδους μέσω του καταναλωτισμού και της μετατροπής του σε κριτήριο για την απόκτηση κοινωνικού στάτους από τους πολίτες.
Αυτή η λογική οδηγεί στη μαζοποίηση των κοινωνιών, οι οποίες καθοδηγούνται για την διαμόρφωση κοινωνικών στάσεων με φαντασιώσεις, οι οποίες αποφέρουν μεν οικονομικό όφελος, αλλά δεν συμβάλλουν στην πρόσδωση νοήματος στην ζωή των ανθρώπων.
Πρόκειται για μια μηχανιστική αντιμετώπιση της πραγματικότητας, η οποία δεν οδηγεί στην όσμωση των διαφορετικών πολιτισμικών οντοτήτων, οι οποίες μάλιστα έχουν κάνει διαφορετικές ιστορικές και θρησκευτικές διαδρομές και έχουν οικοδομήσει ανάλογες κοινωνικές δομές, όπως είναι, για παράδειγμα, οι χριστιανικές και οι ισλαμικές κοινωνίες.
Μέχρι τώρα η πολιτική διαχείριση της πραγματικότητας σε πλανητικό επίπεδο δεν δείχνει, ότι το πολιτικό σύστημα έχει συνειδητοποιήσει την αδιέξοδη πορεία με τις επιλογές στην μονοδιάστατη σχεδίαση του μέλλοντος με βάση μόνο την οικονομία και ένα οικονομικό σύστημα, το οποίο βασίζει την λειτουργία του στην λογική της αυτορρύθμισης του παγκόσμιου γίγνεσθαι. Τα αποτελέσματα είναι ανησυχητικά, εάν λάβουμε υπόψη τις μεγάλες κοινωνικές ανισότητες και την ισοπέδωση των πολιτισμικών ταυτοτήτων, που προκαλούνται.
Η άσχημη κατάσταση συμπληρώνεται και από την αδυναμία αποφασιστικής παρέμβασης και διαμόρφωσης μιας λειτουργικής πρότασης από την πλευρά των κοινωνιών και ιδιαιτέρως των δομών της κοινωνίας πολιτών.
Αυτή η πορεία όμως δεν μπορεί να συνεχισθεί, διότι λόγω της ανεπάρκειας του πολιτικού συστήματος θα επαληθεύσει την κατάληξη της θεωρίας του αμερικανού πολιτικού επιστήμονα Samuel Huntington, ότι η αντιπαράθεση Ανατολής-Δύσης θα ολοκληρωθεί με έναν παγκόσμιο «Πόλεμο των πολιτισμών».
Η ευθύνη του πολιτικού συστήματος και της κοινωνίας πολιτών είναι μεγάλη και πρέπει να αναληφθεί άμεσα, ώστε να αποφευχθούν αρνητικές και επικίνδυνες εξελίξεις για την παγκόσμια κοινότητα.
Ήδη η μέχρι τώρα πρακτική τους έχει οδηγήσει στην διόγκωση του προβλήματος και στην αύξηση του βαθμού διακινδύνευσης των κοινωνιών. Οι ασύμμετρες απειλές, οι οποίες πλέον συνοδεύονται με πράξεις (τρομοκρατικές δράσεις σε Παρίσι, Νίκαια, Βερολίνο κ.λ.π.) έχουν πληθύνει και δημιουργούν προβλήματα στην δημοκρατική πορεία των κοινωνιών. Ο χρόνος επίσης εξαντλείται. Σε λίγο θα είναι αργά για την αποφυγή ακόμη πιο δυσάρεστων εξελίξεων.