Η προσέγγιση και ανάλυση της σύγχρονης πραγματικότητας στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών της παγκόσμιας κοινότητας από το ένα μέρος και οι παρενέργειες τους στην πλανητική πορεία προς το μέλλον από το άλλο μέρος οδηγούν σε ερωτηματικά ως προς την συνειδητοποίηση του υψηλού βαθμού διακινδύνευσης σε σχέση με την βιωσιμότητα, ενώ ταυτοχρόνως δημιουργούνται αμφιβολίες ως προς την δυνατότητα υπεύθυνης διαχείρισης και ελέγχου της δυναμικής της εξέλιξης από το πολιτικό σύστημα.
Αυτές οι συνθήκες διαμορφώνουν κλίμα αβεβαιότητας στο κοινωνικό πεδίο, το οποίο επιδρά αρνητικά στην κοινωνική συνοχή, διότι οι απλοί πολίτες χάνουν την εμπιστοσύνη τους στην πολιτική ως εργαλείου για την έκφραση και πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος και την επίτευξη της ευημερίας.
Η πραγματικότητα, που βιώνουν οι σύγχρονες κοινωνίες, αποτελεί την καλύτερη αποτύπωση των συνθηκών, που δημιουργούνται.
Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Υπηρεσίας για την Κλιματική Αλλαγή της Ευρωπαϊκής Ένωσης Copernicus το καλοκαίρι του 2021 στην Ευρώπη ήταν 1 βαθμό Κελσίου θερμότερο από τον μέσο όρο της περιόδου 1991 έως 2022.
Η υψηλότερη θερμοκρασία καταγράφηκε στην Σικελία με 48,8 βαθμούς Κελσίου. Επίσης οι καύσωνες στην Ελλάδα, στην Ιταλία και στην Τουρκία είχαν μεγάλη διάρκεια (2 έως 3 εβδομάδες), ενώ η ξηρασία λειτουργούσε ως καταλύτης για δασικές πυρκαγιές. Μόνο τον Ιούλιο και τον Αύγουστο αυτού του έτους κάηκαν 800.000 εκτάρια γης.
Ακόμη αυξήθηκε η ποσότητα των βλαβερών για την ατμόσφαιρα αερίων. Η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα αυξήθηκε κατά 2,3 ppm. Το μεθάνιο είχε την υψηλότερη αύξηση σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια (16,5 ppb).
Σε ανάλογη πορεία διακινδύνευσης και αβεβαιότητας ως προς την λειτουργική αντιμετώπιση τους κινείται και η αποφυγή των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα, οι οποίες ήδη προκαλούν επικίνδυνες ανισορροπίες.
Σύμφωνα με έρευνα του Κέντρου για την Βιοποικιλότητα και την Περιβαλλοντική Έρευνα του πανεπιστημίου UCL στο Λονδίνο (University College London) απειλούνται με εξαφάνιση πολλά είδη εντόμων. Η γεωργία και η κλιματική αλλαγή αναδιαμορφώνουν την βιοποικιλότητα των εντόμων παγκοσμίως, διότι από το ένα μέρος η εντατική καλλιέργεια και χρήση της γης και από το άλλο η υπερθέρμανση του πλανήτη έχουν οδηγήσει στη μείωση έως 27% ως προς το σύνολο των ειδών τους και έως 50% ως προς τον πληθυσμό τους γενικά.
Τα έντομα είναι κρίσιμοι παράμετροι για το μέλλον του πλανήτη, διότι βοηθούν να είναι υπό έλεγχο τα είδη των παρασίτων και να απελευθερώνονται θρεπτικά συστατικά στο έδαφος. Επίσης πολλά από αυτά λειτουργούν ως επικονιαστές για πολλές καλλιέργειες τροφίμων, όπως είναι τα φρούτα, τα μπαχαρικά και το κακάο. Ουσιαστικά η απειλή εξαφάνισης των εντόμων επηρεάζει και την επισιτιστική ασφάλεια και διαβίωση των ανθρώπων.
Η αντίδραση των κοινωνιών σε αυτά τα φαινόμενα αποτυπώνεται σε έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τις φυσικές καταστροφές,η οποία υποβάλλεται κάθε δυο χρόνια. Στην τελευταία, η οποία δημοσιοποιήθηκε προσφάτως, επισημαίνεται, ότι στις δυο τελευταίες 10ετίες καταγράφονται ετησίως μεταξύ 350 και 500 μεσαίας έως μεγάλης κλίμακας φυσικές καταστροφές, αλλά οι κυβερνήσεις «κατά βάση» υποτιμούν τον πραγματικό τους αντίκτυπο στις ζωές και τα μέσα επιβίωσης των πληθυσμών.
Αναμένεται δε η ανθρωπότητα να αντιμετωπίζει 1,5 φυσικές καταστροφές την ημέρα (δηλαδή 560 κάθε χρόνο) μέχρι το 2030, διότι με την άνοδο της θερμοκρασίας στον πλανήτη εισέρχεται σε ένα «σπιράλ αυτοκαταστροφής», ενώ δεν λαμβάνει υπόψη τους κινδύνους, με αποτέλεσμα να ωθούνται εκατομμύρια άνθρωποι στη φτώχεια.
Σύμφωνα με την έκθεση οι φυσικές καταστροφές κόστισαν κατά μέσο όρο 170 δισεκατ. δολάρια κάθε χρόνο την τελευταία 10ετία. Περισσότερο πλήττονται οι αναπτυσσόμενες χώρες και ιδιαιτέρως οι φτωχότεροι κάτοικοι τους.
Έχει επίσης μεγάλο ενδιαφέρον και είναι πολύ αποκαλυπτικός ως προς τις επιπτώσεις των πολιτικών επιλογών της παγκόσμιας κοινότητας, ο τρόπος διαχείρισης της ενεργειακής κρίσης, που προκάλεσε η εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία, σε συνδυασμό με την αντιμετώπιση της από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες ανεπτυγμένες ώρες (Καναδάς κ.λ.π.).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα προμηθευτεί 15 bcm υγροποιημένο αέριο από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής το 2022. Από το άλλο μέρος από τα 588 Ej της παγκόσμιας κατανάλωσης το σύνολο των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας καλύπτει τα 66 Ej (11%) και η πυρηνική ενέργεια τα 29 Ej (4,9%).
Εάν η παγκόσμια κοινότητα στοχεύει πράγματι στην αντικατάσταση των 466 Ej ορυκτών καυσίμων (79% της συνολικής ενέργειας) με «πράσινες» μορφές ενέργειας μέχρι το 2050, τότε οι αποφάσεις, που λαμβάνονται, δεν συμβάλλουν στην επίτευξη αυτού του στόχου, αλλά οδηγούν στην διαμόρφωση μη βιώσιμων συνθηκών.
Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα της μη βιώσιμης προοπτικής είναι η επιστροφή των βαλκανικών χωρών στον λιγνίτη για την παραγωγή ενέργειας. Η Βόρεια Μακεδονία μετέφερε την ημερομηνία αποστασιοποίησης από τον λιγνίτη από το 2027 στο 2030. Η Σερβία αυξάνει την παραγωγή ορυκτού άνθρακα λόγω της ανεπαρκούς στάθμης των υδάτων στους ταμιευτήρες των υδροηλεκτρικών εργοστασίων της. Στο Κόσοβο, το οποίο διαθέτει μεγάλα αποθέματα λιγνίτη, στρέφουν το ενδιαφέρον τους πολλοί ξένοι αγοραστές.
Έχει ενδιαφέρον, ότι το 2019 δημοσιεύθηκαν μετρήσεις, που δείχνουν, ότι οι λιγνιτικές μονάδες των έξι (6) χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, οι οποίες δεν είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκπέμπουν περισσότερο διοξείδιο του θείου από όσο όλες οι μονάδες ορυκτού άνθρακα της ΕΕ μαζί. Σύμφωνα δε με έκθεση του Bankwatch Network (έδρα στην Πράγα) οι συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων διαμέτρου 2,5 PM ευθύνονται για το 8% των θανάτων στο χωριό Νοβάτσι, που βρίσκεται δίπλα στην λιγνιτική μονάδα του Μοναστηρακίου.
Τέλος σε συνέντευξη του στο BBC ο David R. Malpass, πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας (World Bank), επεσήμανε, ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία προκαλεί παγκόσμιας εμβέλειας επισιτιστική κρίση, η οποία οδηγεί σε ανθρωπιστική καταστροφή.
Σύμφωνα με την World Bank οι τιμές των τροφίμων αυξάνονται κατά 37% και στις φτωχές χώρες διαμορφώνονται συνθήκες ασφυξίας. Οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν θα μπορούν να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους, όταν οι τιμές στους τομείς των τροφίμων και της ενέργειας αυξάνονται κάθετα.
Επίσης το σοκ από την άνοδο των τιμών αναμένεται να διαρκέσει τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 2024, οπότε αυξάνεται και ο κίνδυνος στασιμοπληθωρισμού. Το 2022 οι τιμές στον ενεργειακό τομέα θα αυξηθούν πάνω από 50% και θα αρχίσουν να μετριάζονται το 2023 και 2024. Εάν ο πόλεμος διαρκέσει πολύ και συνεχισθούν οι κυρώσεις, οι τιμές θα μπορούσαν να είναι ακόμη πιο υψηλές και να επικρατεί μεγάλη αστάθεια.
Είναι εμφανές, ότι η εμπειρική αποτύπωση της πραγματικότητας πιστοποιεί, ότι η πορεία των κοινωνιών της παγκόσμιας κοινότητας παράγει συνθήκες υψηλής αβεβαιότητας και διακινδύνευσης. Τα αίτια καταγράφονται τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο.
Πολύ αρνητική παράμετρος με πολυδιάστατες παρενέργειες είναι η εργαλειοποίηση του ανθρώπου στο πλαίσιο των ρόλων του στα διάφορα κοινωνικά συστήματα και λειτουργίες. Για παράδειγμα στο πολιτικό πεδίο αντιμετωπίζεται ως μέσο για την ανάληψη της εξουσίας και όχι ως ατομικό ή συλλογικό υποκείμενο. Για αυτό η επικοινωνιακή πολιτική έχει διαφημιστικό χαρακτήρα με στόχο την ενεργοποίηση εξιδανικευτικών φαντασιώσεων για το μέλλον και την ευημερία. Σε αυτό το μήκος κύματος κινείται και η ενημέρωση.
Η δημοκρατική λειτουργία δεν βασίζεται σε πολίτες, οι οποίοι διαμορφώνουν στάσεις και κάνουν επιλογές γνωρίζοντας τις επιπτώσεις τους. Ιδιαιτέρως δε στην σύγχρονη πολύπλοκη πραγματικότητα με την μεγάλη ταχύτητα της εξέλιξης η μη αξιοποίηση του ορθολογισμού και η υποκατάσταση του από την εξιδανικευτική φαντασιακή οπτική της κοινωνίας του θεάματος ως μέσου πρόσδωσης νοήματος στην ανθρώπινη ζωή συμβάλλει στην διαμόρφωση συνθηκών διακινδύνευσης στις κοινωνίες, διότι οι πολίτες μετατρέπονται σε ενεργούμενα, ενώ παράλληλα δεν αναπτύσσεται διάλογος με σημείο αναφοράς την έκφραση και πραγμάτωση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος.
Συνθήκες αβεβαιότητας και διακινδύνευσης διαμορφώνουν επίσης η μη λειτουργική πολιτική διαχείριση του χρόνου τόσο με τον βραχυπρόθεσμο σχεδιασμό της εξέλιξης όσο και με την μη εμπροσθοβαρή διαχείριση της δυναμικής, που δρομολογεί ο σχεδιασμός, ώστε να συρρικνώνεται η προοπτική για πιθανές ανισορροπίες.
Ιδιαιτέρως οι συνθήκες πολυπλοκότητας, όπως είναι στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και μεγάλης ταχύτητας της ροής του χρόνου, η οποία επιταχύνει τον κοινωνικό μετασχηματισμό (π.χ. η πραγματικότητα, που δημιουργείται με την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης και της ψηφιακής τεχνολογίας), διαμορφώνονται μη ελεγχόμενες καταστάσεις σε βάθος χρόνου.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα επίσης είναι η διαχείριση της κλιματικής αλλαγής. Λαμβάνονται αποφάσεις από την παγκόσμια κοινότητα (Συμφωνία στο Παρίσι, 2015) για την μετάβαση στην μετά την χρήση ορυκτών καυσίμων εποχή και την επίτευξη βιώσιμων συνθηκών, οι οποίες όμως αναιρούνται στην πορεία προς το μέλλον. Ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και η αντιμετώπιση του από το ανεπτυγμένο τμήμα της παγκόσμιας κοινότητας λόγω των ενεργειακών εξαρτήσεων από την Ρωσία μεταθέτουν την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα στο μέλλον.
Τέλος η κυρίαρχη ανισορροπία της παγκοσμιοποίησης στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης λόγω των ανισοτήτων μεταξύ των κοινωνιών, από την οικονομία μέχρι τον πολιτισμό, από το ένα μέρος και η πολιτική διαχείριση της πραγματικότητας με εθνική οπτική και ανάλογα όρια κοινωνικής νομιμοποίησης από το άλλο μέρος διαμορφώνουν μια πολύ δύσκολη και επικίνδυνη «εξίσωση».
Κυριαρχούν οι ανισότητες, οι οποίες οδηγούν σε συρρίκνωση της συνοχής τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και στο διεθνές πεδίο. Δεν είναι τυχαία η εκμετάλλευση των φτωχών χωρών από τους ισχυρούς γεωπολιτικά και οικονομικά παίκτες.
Οι προειδοποιήσεις τόσο της επιστημονικής κοινότητας όσο και των υπερεθνικών θεσμών, όπως είναι ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και η Παγκόσμια Τράπεζα, είναι συνεχείς και καλούν τις κυβερνήσεις και τις κοινωνίες να αλλάξουν κατεύθυνση στην πορεία προς το μέλλον, ώστε να διασφαλισθεί η βιωσιμότητα και η ευημερία χωρίς αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις.
Είναι ώριμες πλέον οι συνθήκες για την αντιμετώπιση των αιτίων της υψηλής αβεβαιότητας και διακινδύνευσης. Τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και η κοινωνία πολιτών πρέπει να ενεργοποιηθούν άμεσα.