Παγκόσμιο πλαίσιο: Πόλωση και κυριαρχισμός
Τα τελευταία χρόνια, το παγκόσμιο πολιτικό τοπίο χαρακτηρίζεται από αυξανόμενη πόλωση, με την άνοδο λαϊκιστικών και κυριαρχικών κινημάτων που αμφισβητούν τη φιλελεύθερη καιδημοκρατική διεθνή τάξη. Τα κινήματα αυτά, τα οποία συχνά υποστηρίζονται από ξένες δυνάμεις, στοχεύουν στην αποσταθεροποίηση των πολυμερών θεσμών, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), και στην προώθηση των εθνικών συμφερόντων εις βάρος της διεθνούς συνεργασίας. Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στην Ευρώπη, όπου η ΕΕ έχει καταστεί πρωταρχικός στόχος εξωτερικών και εσωτερικών παραγόντων που επιδιώκουν να υπονομεύσουν την ενότητα και την αποτελεσματικότητά της.
Ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών: από τον απομονωτισμό στη νέα εποχή
Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Τραμπ, οι Ηνωμένες Πολιτείες υιοθέτησαν μια απομονωτική και μονομερή, ηγεμονική, αυταρχική ρητορική, ασκώντας ανοιχτή κριτική στην ΕΕ και υποστηρίζοντας λαϊκιστικά και κυριαρχικά κινήματα σε αρκετά κράτη μέλη. Η στρατηγική αυτή, που αποσκοπεί στην αποδυνάμωση της ΕΕ, δημιούργησε ένα κενό ισχύος που άλλες δυνάμεις, όπως η Ρωσία και η Κίνα, προσπάθησαν να καλύψουν. Με την εκλογή του Τζο Μπάιντεν, οι ΗΠΑ προσπάθησαν να αποκαταστήσουν τον ρόλο τους ως ηγέτη του φιλελεύθερου κόσμου, αλλά το γεωπολιτικό πλαίσιο έχει πλέον αλλάξει. Η άνοδος των αυταρχικών δημαγωγικών λαϊκιστικών δυνάμεων και η αυξανόμενη επιρροή των μη κρατικών δρώντων, κυρίως μονοπωλιακές τεχνοεπιστημονικές εταιρείες στο πολιτικό προσκήνιο, έχουν καταστήσει το διεθνές τοπίο πιο πολύπλοκο, ασταθές, ρευστό και κατακερματισμένο.
Η επιρροή της Ρωσίας: μια μακροπρόθεσμη στρατηγική
Η Ρωσία, υπό την ηγεσία του Βλαντίμιρ Πούτιν, καλλιεργεί εδώ και καιρό δεσμούς με λαϊκιστικά και κυριαρχικά κόμματα και κινήματα στην Ευρώπη. Μέσω της οικονομικής, πολιτικής και μιντιακής υποστήριξης, η Ρωσία στοχεύει στην υπονόμευση της ευρωπαϊκής ενότητας και στην προώθηση της δικής της γεωπολιτικής ατζέντας. Η προσέγγιση αυτή ήταν επιτυχής σε αρκετές χώρες, όπως η Ιταλία, η Ουγγαρία και η Πολωνία, όπου φιλορωσικά κόμματα κέρδισαν έδαφος και έγιναν μέρος κυβερνήσεων συνασπισμού. Η Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι είναι ιστορικό μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, δεν έχει μείνει ανεπηρέαστη από αυτές τις επιρροές. Το δεξιό κόμμα της Χρυσής Αυγής, αλλά και άλλες ακροδεξιές δυνάμεις όπως ο Κυριάκος Βελόπουλος για παράδειγμα, έχουν εκφράσει φιλορωσικές θέσεις, αν και η υποστήριξή τους έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια.
Ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης: παραπληροφόρηση και πόλωση
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τόσο τα παραδοσιακά όσο και τα διαδικτυακά, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διάδοση των λαϊκιστικών και κυριαρχικών αφηγήσεων. Πλατφόρμες όπως το Facebook, το Twitter και το YouTube, μέσω αλγορίθμων που ευνοούν το πολωτικό περιεχόμενο, έχουν δημιουργήσει θαλάμους απήχησης (echo chamber) που ενισχύουν την παραπληροφόρηση και τις ψευδείς ειδήσεις. Οι δυναμικές αυτές έχουν αξιοποιηθεί από εξωτερικούς παράγοντες, όπως η Ρωσία και η Κίνα, για να επηρεάσουν την κοινή γνώμη και να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη στους δημοκρατικούς θεσμούς. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, η οικονομική κρίση δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για τη διάδοση θεωριών συνωμοσίας και αφηγήσεων κατά της ΕΕ, που συχνά τροφοδοτούνται από εξωτερικές πηγές.
Η περίπτωση της Ιταλίας: κυριαρχισμός και ευρωσκεπτικισμός
Στην Ιταλία, κόμματα όπως η Lega και η Fratelli d’Italia έχουν εκφράσει ευρωσκεπτικιστικές και κυριαρχικές θέσεις, ευθυγραμμιζόμενα συχνά με τις θέσεις ξένων δυνάμεων. Τα κόμματα αυτά έχουν εκμεταλλευτεί την οικονομική και κοινωνική κρίση για να προωθήσουν μια εθνικιστική και λαϊκιστική ατζέντα, αμφισβητώντας τη συμμετοχή της Ιταλίας στην ΕΕ. Η Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι βιώνει μια ακόμη βαθύτερη οικονομική κρίση, διατήρησε μια πιο προσεκτική στάση απέναντι στην ΕΕ, εν μέρει χάρη στον σταθεροποιητικό ρόλο του κεντροαριστερού κόμματος ΣΥΡΙΖΑ και του κεντροδεξιού κόμματος Νέα Δημοκρατία. Ωστόσο, η αυξανόμενη επιρροή των ξένων δυνάμεων και η εσωτερική πόλωση παραμένουν σημαντικές προκλήσεις.
Ο ρόλος της Ελλάδας στο νέο γεωπολιτικό πλαίσιο
Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια ευαίσθητη γεωπολιτική θέση, ανάμεσα στην ΕΕ, το ΝΑΤΟ και την ασταθή γειτονιά των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου. Τα τελευταία χρόνια, η χώρα προσπάθησε να εξισορροπήσει την αφοσίωσή της στους δυτικούς θεσμούς με την ανάγκη να διατηρήσει καλές σχέσεις με περιφερειακές δυνάμεις όπως η Τουρκία και η Ρωσία. Η μεταναστευτική κρίση και οι εντάσεις με την Τουρκία για τον έλεγχο των ενεργειακών πόρων στην ανατολική Μεσόγειο έχουν περιπλέξει περαιτέρω την εικόνα. Η Ελλάδα προσπάθησε να ενισχύσει τους δεσμούς της με τις ΗΠΑ και άλλους δυτικούς συμμάχους, αλλά δεν μπορεί να αγνοήσει την αυξανόμενη επιρροή της Ρωσίας και της Κίνας στην περιοχή.
Ο ρόλος των δημόσιων προσώπων και των φορέων επιρροής
Τα δημόσια πρόσωπα, όπως οι επιχειρηματίες και οι φορείς επιρροής, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διάδοση λαϊκιστικών και κυριαρχικών μηνυμάτων. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, ορισμένοι επιχειρηματίες και προσωπικότητες, συχνά ιδιοκτήτες των μέσων ενημέρωσης, έχουν εκφράσει ευρωσκεπτικιστικές και αντικαθεστωτικές θέσεις, πολώνοντας περαιτέρω τη δημόσια συζήτηση. Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό σε ένα πλαίσιο όπου η παραπληροφόρηση και οι ψευδείς ειδήσεις είναι ήδη ευρέως διαδεδομένες.
Προκλήσεις και ευκαιρίες για την Ευρώπη
Η αυξανόμενη επιρροή των ξένων δυνάμεων στην ευρωπαϊκή πολιτική, μέσω της υποστήριξής τους σε λαϊκιστικά και κυριαρχικά, δημαγωγικά κινήματα, αποτελεί σημαντική πρόκληση για τη δημοκρατία και τη συνοχή της ΕΕ. Η Ελλάδα, όπως και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, πρέπει να αντιμετωπίσει αυτές τις δυναμικές με ένα μείγμα επαγρύπνησης και πραγματισμού. Είναι ζωτικής σημασίας οι Ευρωπαίοι πολίτες να γνωρίζουν αυτές τις απειλές και οι δημοκρατικοί θεσμοί να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν την παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα προωθώντας έναν ανοιχτό και ενημερωμένο δημόσιο διάλογο.
Σε έναν όλο και πιο πολυπολικό κόσμο, η ΕΕ, λίκνο της δημοκρατίας, του φιλελευθερισμού, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του κράτους πρόνοιας, πρέπει να ενισχύσει την ικανότητά της να ενεργεί ως παγκόσμιος παράγοντας, προωθώντας τις δημοκρατικές αξίες και τη διεθνή συνεργασία. Η Ελλάδα, μαζί με την Ιταλία, αδελφή χώρα με δεσμούς αδιάρρηκτους στη ροή των χιλιετιών, με τη στρατηγική τους θέση και την εμπειρία τους στη διαχείριση κρίσεων, μπορεί να διαδραματίσουν βασικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, συμβάλλοντας στην οικοδόμηση μιας ισχυρότερης και πιο ενωμένης Μεσογείου και Ευρώπης.