Στην ανάγκη να προχωρήσει η ενοποίηση της Ευρώπης, αναφέρεται στη συνέντευξή του στη «Μ», ο Π.Κ. Ιωακειμίδης, ομότιμος καθηγητήςευρωπαϊκής ενοποίησης και πολιτικής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.Κάνει μάλιστα λόγο όχι μόνον για περισσότερη Ευρώπη αλλά ταυτόχρονα και μια «άλλη», «καλύτερη Ευρώπη.
Απαντώντας στις ερωτησεις του Αντώνη Τριφύλλη, ο κ. Ιωακειμίδης διατυπώνει την άποψη ότι θα πρέπει να προχωρήσουμε ως Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) στην αναθεώρηση των Συνθηκών και στην επεξεργασία μιας νέας Συνθήκης για την Ευρώπη του μέλλοντος για την Πολιτική Ένωση.
Εκτιμά, βεβαίως πως η πορεία αυτή είναι προς το παρόν, εξαιρετικά δύσκολη. Ωστόσο προτείνει πως εάν μια νέα Συνθήκη για την«άλλη, πολιτική Ευρώπη» δεν γίνει αποδεκτή από το σύνολο των κρατών, τότε θα πρέπει οι «πρόθυμες χώρες» να προχωρήσουν μόνες αλλά αφήνοντας πάντοτε ανοιχτή την πόρτα για τις απρόθυμες χώρες να ενταχθούν αργότερα στο σχήμα. Προτείνει με άλλα λόγια τη διαμόρφωση της Ευρώπης «των ομόκεντρων κύκλων». Ένας εσωτερικός κύκλος, ο πυρήνας της ΕΕ που θα συγκροτείται από τα κράτη μέλη της βαθύτερης ενοποίησης, ένας δεύτερος κύκλος με τα κράτη μέλη που είναι πρόθυμα μεν να συμμετάσχουν στη βαθύτερη ενοποίηση αλλά αδυνατούν άμεσα και ένας τρίτος κύκλος από τα εντελώς απρόθυμα κράτη μέλη, ενδεχομένως και μη κράτη μέλη (όπως Η.Β., κ.α.).
Η Συνέντευξη
Σε πρόσφατο άρθρο σας προτείνατε μια ριζοσπαστική νέα Συνθήκη για την Ευρώπη. Θα θέλατε να μας αναφέρετε τα βασικά σημεία της πρότασης; Κατά την ευρεία διαβούλευση που έχει ανακοινώσει η Επιτροπή προφανώς κεντρικό θέμα θα είναι η νέα δομή που προκύπτει ως αποτέλεσμα των οικονομικών και πολιτικών επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης. Πιστεύετε ότι το αίτημα πολλών για περισσότερη Ευρώπη είναι ώριμο; και ποιες άλλες εκδοχές μπορείτε να φανταστείτε; Για παράδειγμα η Ευρώπη των ομόκεντρων κύκλων είναι μια εκδοχή;
Ναι, σε άρθρο μου στο ΒΗΜΑ (31/5) διατύπωσα την άποψη ότι θα πρέπει να προχωρήσουμε ως Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) στην αναθεώρηση των Συνθηκών και στην επεξεργασία μιας νέας Συνθήκης για την Ευρώπη του μέλλοντος για την Πολιτική Ένωση. Γνωρίζω βέβαια ότι ένα τέτοιο εγχείρημα δεν θα είναι εύκολο. Αλλά οι συνθήκες ωριμάζουν. Άγκελα Μέρκελ και Εμ. Μακρόν, Γερμανία και Γαλλία δηλαδή, εμφανίζονται τώρα θετικές σε μια τέτοια προοπτική, ιδιαίτερα μετά τα προβλήματα που ανέδειξε η υγειονομική κρίση. Βέβαια η Ευρωπαϊκή Ένωση αντέδρασε τελευταία αποφασιστικά στην κρίση με το πακέτο της Επιτροπής συνολικού ύψους 1,850 τρις ευρώ για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης. Αλλά είναι γεγονός ότι η πανδημία ανέδειξε τα πολλαπλά ελλείμματα του συστήματος της ΕΕ.
Η πανδημία βύθισε την Ευρώπη σε μια νέα πολυκρίση: όπως γράφει ο Economist, από υγειονομική κρίση αρχικά μετατράπηκε σε οικονομική κρίση με τη βαθειά ύφεση και ανεργία, στη συνέχεια σε πολιτική κρίση και κρίση νομιμοποίησης με τις οξύτατες αντιθέσεις ανάμεσα στις χώρες μέλη (κυρίως μεταξύ Βορρά και Νότου) αλλά και την ανοιχτή αμφισβήτηση που εκφράζουν κοινωνίες και πολίτες για την ικανότητα αλλά και βούληση της Ένωσης να προσφέρει αλληλεγγύη. Και πάνω σ όλες αυτές τις κρίσεις έρχεται να προστεθεί μια οιονεί συνταγματική κρίση με την πρόσφατη απόφαση του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου – ΣΔΓ) με την οποία αμφισβητούνται ορισμένες από τις θεμελιακές αρχές πάνω στις οποίες οικοδομείται η Ένωση: η αρχή της υπεροχής του ενωσιακού δικαίου και των αποφάσεων του Δικαστηρίου της Ένωσης (ΔΕΕ) και η αρχή της ανεξαρτησίας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) όπως είναι καταχωρημένη στη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παράλληλα όμως η κρίση ανέδειξε και την αναγκαιότητα της Ευρώπης καθώς έγινε εμφανές ότι η πανδημία και οι συνέπειές της δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν σε εθνικό επίπεδο και μόνο, όσο χρήσιμη κι αν είναι η εθνική δράση. Χρειάζονται συλλογικές αποφάσεις σε υπερεθνικό ευρωπαϊκό επίπεδο. Όλα αυτά συναθροιζόμενα πιστοποιούν ότι χρειάζεται περισσότερη Ευρώπη αλλά ταυτόχρονα και μια “άλλη”, “καλύτερη” Ευρώπη. Αλλά πρώτα απ όλα θα πρέπει να επαναπροσδιορισθεί ο στρατηγικός τελεολογικός σκοπός της Ευρωπαϊκής ενοποίησης: Πολιτική Ένωση με ένα τρίπτυχο τριών αξονικών στόχων: (α) προστασία της φιλελεύθερης δημοκρατίας που σήμερα εμφανώς κινδυνεύει από κάθε είδους εθνολαϊκισμό, (β) μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας και (γ) υπεράσπιση του παγκόσμιου πολυμερούς συστήματος θεσμών και κανόνων και παγκόσμιας ειρήνης. Με βάση αυτούς τους στόχους, η “άλλη”, “καλύτερη” Ευρώπη – Πολιτική Ένωση – μπορεί κατά την άποψή μου να προκύψει μέσα από σχέδιο δράσεων, καινοτομιών, μεταρρυθμίσεων σε τρία τουλάχιστον αλληλοσυνδεόμενα πεδία – ενότητες:
Πρώτον, στο πεδίο που θα ονόμαζα της «ενεργούς αλληλεγγύης». Αυτό είναι το καθολικό αίτημα σήμερα. Και για να επιτευχθεί αυτό και η Ένωση εμφανώς να προσλαμβάνεται ότι προσφέρει ενεργό αλληλεγγύη θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να αποκτήσει τις απαιτούμενες πολιτικές όπως στον κοινωνικό τομέα (κοινωνική Ευρώπη), δημόσιας υγείας, μετανάστευσης, κλιματικής αλλαγής, ισχυρό προϋπολογισμό με αναδιανεμητικές παρεμβάσεις, κ.α. Και βεβαίως με την ολοκλήρωση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ) ως σύστημα δημοσιονομικού ομοσπονδισμού με ό,τι αυτό συνεπάγεται (οικονομική, δημοσιονομική ένωση, safe asset, κλπ.). Και προς την κατεύθυνση αυτή κινείται η Γαλλογερμανική πρόταση.
Δεύτερον, στο πεδίο της κοινής εξωτερικής πολιτικής και κοινής άμυνας με δέσμη καινοτομιών και μεταρρυθμίσεων (λήψη αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία, ενιαία εκπροσώπευση της ΕΕ, κ.α.) που θα επιτρέψουν στην Ένωση να αντιμετωπίσει τις μεγάλες προκλήσεις – από την ηγεμονική επέλαση της Κίνας, την αποσάθρωση του πολυμερούς συστήματος θεσμών, το νεοεθνικισμό των ΗΠΑ μέχρι τα προβλήματα σταθερότητας στην άμεση περιφέρειά της (ΝΑ. Μεσόγειο, Μ. Ανατολή, Β. Αφρική).
Τρίτον, στο πεδίο της νομιμοποίησης, δημοκρατίας με γεφύρωση του χάσματος εμπιστοσύνης ανάμεσα στους πολίτες και στο σύστημα της Ένωσης. Βεβαίως με ένα πλαίσιο “ενεργούς αλληλεγγύης” η νομιμοποίηση θα ενισχυθεί ουσιαστικά αλλά χρειάζονται και θεσμικές καινοτομίες. Ο καθηγητής R. Youngs στο βιβλίο του Europe Reset προτείνει ένα δίκτυο συνελεύσεων των πολιτών σε πανευρωπαϊκή κλίμακα για τη διαμόρφωση της ενωσιακής πολιτικής ως προϋπόθεση ενισχυμένης νομιμοποίησης που θα κατααλήγει τελικά σε Πολιτική Ένωση.
Για να επιτευχθούν όλα αυτά χρειάζεται η νέα Συνθήκη. Θα υπάρξουν όμως αντιδράσεις από ορισμένες χώρες μέλη. Ωστόσο στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης που πρόκειται να αρχίσει, η συμμετοχή των πολιτών μπορεί να επιβάλει την επιλογή αυτή με τη συμμετοχή όλων των κρατών μελών. Αλλά εάν μια νέα Συνθήκη για την “άλλη, πολιτική Ευρώπη” δεν γίνει αποδεκτή από το σύνολο των κρατών, τότε θα πρέπει οι “πρόθυμες χώρες” να προχωρήσουν μόνες αλλά αφήνοντας πάντοτε ανοιχτή την πόρτα για τις απρόθυμες χώρες να ενταχθούν αργότερα στο σχήμα. Άλλωστε και στο παρελθόν η ενοποίηση προχώρησε με επιλεκτικά σχήματα στην αρχή τα οποία ακολούθησαν και οι άλλοι στη συνέχεια (π.χ. ΟΝΕ). Έτσι μπορεί να διαμορφωθεί η “Ευρώπη των ομόκεντρων κύκλων”. Ένας εσωτερικός κύκλος, ο πυρήνας της ΕΕ που θα συγκροτείται από τα κράτη μέλη της βαθύτερης ενοποίησης, ένας δεύτερος κύκλος με τα κράτη μέλη που είναι πρόθυμα μεν να συμμετάσχουν στη βαθύτερη ενοποίηση αλλά αδυνατούν άμεσα και ένας τρίτος κύκλος από τα εντελώς απρόθυμα κράτη μέλη, ενδεχομένως και μη κράτη μέλη (όπως Η.Β., κ.α.). Έτσι θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε στην Πολιτική Ένωση.
Ποιες είναι οι γεωπολιτικές προκλήσεις που ενισχύει η υγειονομική κρίση; Ειδικότερα στην γειτονιά μας πόσο θα επηρεάσει τις σχέσεις μας με τις Βαλκανικές χώρες και με την Τουρκία;
Η πανδημική κρίση θα έχει καταλυτικές συνέπειες για το παγκόσμιο και το περιφερειακό μας σύστημα. Στο παγκόσμιο θα δούμε πρώτα απ όλα τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης να συρρικνούται αλλά και παράλληλα να αναδεικνύονται νέες ανισότητες και νέα επίπεδα φτώχειας.
Για το περιφερειακό επίπεδο αυτό που θα ήθελα να τονίσω είναι την ανάγκη να αξιοποιηθεί η πανδημία ως μια ευκαιρία για επίλυση προβλημάτων και βελτίωση σχέσεων στην περιοχή πρωτίστως με την Τουρκία όπως παλαιότερα. Ας μη διαφεύγει ότι η πανδημία του κορωνοϊού ανάμεσα σε πολλές άλλες ζημιογόνες συνέπειες φαίνεται να καταφέρνει ένα ισχυρό πλήγμα στο ενεργειακό πρόγραμμα της Κύπρου αλλά και στον (εσπευσμένα αναγγελθέντα) αγωγό East Med μετά την πλήρη κατάρρευση των τιμών πετρελαίου και φυσικού αερίου συνακόλουθα. Και οι τιμές, αν και θα ανέβουν κάπως, δεν εκτιμάται ότι θα επανέλθουν σε κάποια αξιοπρεπή επίπεδα σχετικά σύντομα. Ήδη έχουν ανασταλεί οι (νόμιμες) γεωτρήσεις στη Κυπριακή ΑΟΖ με την Exxon Mobil/Qatar petroleum να παγώνουν τις δραστηριότητες τους για ένα χρόνο τουλάχιστον. ( Η Τουρκία συνεχίζει τις έκνομες δραστηριότητες της). Η νέα αυτή πραγματικότητα έχει άμεση επίπτωση και στη συζήτηση για την εκμετάλευση στο Αιγαίο. Ο πλούτος του Αιγαίου είναι η θάλασσά του, οι καθαρές ακτές του, η αισθητική του, το φως που εκπέμπει. Και αυτό οφείλουμε να προστατεύσουμε. Ο πλούτος του Αιγαίου δεν είναι οι άγνωστοι ενεργειακοί πόροι (πετρέλαιο ή φυσικό αέριο) που περικλείει στο έδαφός του (πέρα από το μικρό κοίτασμα στη Θάσο). Το Αιγαίο είναι πρωτίστως που υπό κανονικές συνθήκες φέρνει στην Ελλάδα τα εκατομμύρια των ξένων τουριστών κάθε χρόνο που γεμίζουν τα ελληνικά ταμεία. Αλλά ο υποτιθέμενος ενεργειακός πλούτος έχει γίνει ένα ακόμη από τα σημεία αντιπαράθεσης με την Τουρκία που οδήγησε σε διαδοχικές κρίσεις (1976, 1987 κλπ.). Στην πραγματικότητα η υπόθεση και μόνο υπόθεση για σημαντικά κοιτάσματα αποτέλεσε την αφορμή της έναρξης αμφισβήτησης από πλευράς Τουρκίας του καθεστώτος του Αιγαίου το 1973. Τότε άρχισε η ελληνοτουρκική περιπέτεια και κλιμακώθηκε με ευρύτερες γεωπολιτικές διαστάσεις. Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη τις νέες συνθήκες και νέες αντιλήψεις και καθώς οφείλουμε να προστατεύσουμε τον πραγματικό πλούτο του Αιγαίου, καλό είναι να εγκαταλείψουμε την ιδέα εκμετάλλευσης με την εξόρυξη ενεργειακών πόρων αν υπάρχουν. Και ταυτόχρονα να πείσουμε και την Τουρκία να εγκαταλείψει επίσης οποιαδήποτε παρεμφερή ιδέα. Ούτε εκμετάλλευση δηλαδή αλλά ούτε συνεκμετάλλευση. Τίποτα. Αυτό θα ανοίξει την πόρτα για την διευθέτηση πολλών θεματων ανάμεσα στις δύο χώρες .
Ο παγκόσμιος χάρτης ισχύος αναδιατάσσεται με γρήγορους ρυθμούς. Τι δυνατότητες έχει η Ένωση να παραμείνει ηγεμονική δύναμη; Και πόσο η έξοδος της Μ.Βρετανίας θα επηρεάσει την ανατροπή της ισορροπία; δυνάμεων που έχει διαμορφωθεί;
Δεν θα έλεγα ότι η Ένωση (ΕΕ) θα πρέπει να είναι (ή είναι) “ηγεμονική δύναμη”. Θα πρέπει να είναι ισχυρή δύναμη, ικανή να χειρίζεται κρίσεις, να απαντά σε προκλήσεις (κλιματική αλλαγή, μετανάστευση, κλπ.) και να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό Κίνας, ΗΠΑ, κλπ. Ή, όπως το θέτει η Γερμανική προεδρία στην Ένωση που αρχίζει από 1ης Ιουλίου, “Μαζί: να κάνουμε την Ευρώπη ισχυρότερη” (“Gemensam: Europa wieder stark machen”).
Η έξοδος του Ην. Βασιλείου από την Ένωση (Brexit) δεν είναι βέβαια μια θετική εξέλιξη για το διεθνή ρόλο της ΕΕ καθώς το Η.Β. Είναι μια ισχυρή διπλωματικά και στρατιωτικά δύναμη, μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, κλπ. Ωστόσο και χωρίς το Λονδίνο η Ένωση έχει το potential να αναδειχθεί σε ισχυρή δύναμη. Εξ ού και η ανάγκη της νέας Συνθήκης...
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης, ομότιμος καθηγητής ευρωπαϊκής ενοποίησης του Πανεπιστημίου Αθηνών ( ΕΚΠΑ) , υπήρξε σύμβουλος για Ευρωπαϊκά θέματα του Πρωθυπουργού Κ. Σημίτη ( 1996-2004) και πρεσβευτής/εμπειρογνώμων του Υπουργείου Εξωτερικών (1978-2004). Εχει συμμετάσχει σε όλες τις σημαντικές διαπραγματεύσεις της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Ελλάδας στη ΕΕ, των Διακυβερνητικών Διασκέψεων για την επεξεργασία της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης, της Συνθήκης του Maastricht για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης του Amsterdam καθώς και των διαπραγματεύσεων για την διεύρυνση και την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και των διαδοχικών διαπραγματεύσεων για τη διαρθρωτική πολιτική , δημοσιονομικές προοπτικές και προυπολογισμό της ΕΕ .
.Υπήρξε μέλος των Διοικητικών Συμβουλίων του ΕΛΙΑΜΕΠ, του ΟΠΕΚ. Έχει πίσης χρηματίσει Πρόεδρος και Γενικός Διευθυντής του Ελληνικού Κέντρου Ευρωπαϊκών Μελετών (ΕΚΕΜ), και άλλων επιστημονικών ενώσεων. Έχει γράψει μεγάλο αριθμό βιβλίων και άρθρων για την Ευρωπαϊκή ενοποίηση, τις διεθνείς σχέσεις και την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας και έχει διδάξει σε εκπαιδευτικά ιδρύματα της Ευρώπης και ΗΠΑ.
Είναι Research Associate του LSE και μέλος του Επιστημονικου Συμβουλίου του Foundation for European Progressive Studies- FEPS. Tακτικός αρθρογράφος των εφημερίδων ΤΑ ΝΕΑ και ΤΟ ΒΗΜΑ.. Δραστηριοποιείται για την ανασυγκρότηση της Σοσιαλδημοκρατίας στην Ελλάδα με την εναιαιοποίηση των σχετικών φορεων στο πλαίσιο του ΚΙΝΑΛ.
Έχει τιμηθεί με το βραβείο « Γιάννος Κρανιδιώτης» για τη συμβολή στη διαδικασία ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαική Ένωση.