Ενώ η ουτοπία, ως ατομικός ή ομαδικός στόχος, στο πλαίσιο του κοινωνικού γίγνεσθαι και της αναζήτησης διεξόδων αποκτά περιεχόμενο ανάλογα με τις ονειρικές επιθυμίες και τα φαντασιακά κοινωνικά οράματα των πολιτών και ταυτοχρόνως συνδέεται με μια ιδεαλιστική, εξιδανικευμένη, σχεδόν αδύνατη τελειότητα πολλές φορές, στο χώρο της πολιτικής αξιοποιείται ως μηχανισμός ελέγχου και διαμόρφωσης κοινωνικής δυναμικής με συγκεκριμένη πολιτική κατεύθυνση.

Η επιδιωκόμενη κατεύθυνση εξαρτάται βέβαια από την δυνατότητα αποκόμισης πολιτικού, εκλογικού οφέλους από το κόμμα, που προωθεί την ουτοπία με οραματικό περιτύλιγμα.

Στην κοινωνική εκδοχή της ουτοπίας τα γενεσιουργά αίτια είναι από το ένα μέρος η εξάντληση των ορίων του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης σε σχέση με μεμονομένους πολίτες ή κοινωνικές ομάδες στην προσπάθεια τους να βρουν νόημα στην κοινωνική τους δραστηριοποίηση. Από το άλλο η ονειρική φαντασίωση, ότι είναι εφικτή η δημιουργία μιας μικροκοινωνίας στο πλαίσιο της ευρύτερης κοινότητας, η οποία θα τους διασφάλιζε έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής, που θα ανταποκρίνεται στο όραμα τους.

Βέβαια η πραγματικότητα δείχνει, ότι οι προσπάθειες αυτού του είδους οδηγούν στην περιθωριοποίηση και στην σύγκρουση με τις δομές και τους θεσμούς της τοπικής κοινωνίας.

Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι διάφορες ομάδες αναρχικών ή κινούμενων στο περιθώριο.

Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, που πολίτες, οι οποίοι συμμετέχουν σε δομές της κοινωνίας πολιτών, αναπτύσσουν δραστηριότητα για την αντιμετώπιση γενικευμένων προβλημάτων βασιζόμενοι σε ουτοπικές (με την έννοια της εξιδανίκευσης) προσεγγίσεις της πραγματικότητας. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και η άποψη και στάση ατόμων ή ομάδων, ότι είναι εφικτή η αντιμετώπιση της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών με την δικαιότερη στο πλαίσιο των αξιών του ανθρωπισμού κατανομή του πλούτου, χωρίς όμως να θίγονται οι παγκόσμιες συστημικές ισορροπίες και οι παθογένειες της κοινωνίας αναφοράς τους.

Το ίδιο ισχύει και για τα άτομα, που ενεργοποιούνται για την διάσωση του κλίματος και την αποφυγή του φαινομένου του θερμοκηπίου. Ως ιδεατό μόρφωμα είναι θετικό, μόνο που δεν επαρκεί, εάν δεν επαναπροσδιορισθεί το παγκόσμιο μοντέλο οργάνωσης με βάση ένα διαφορετικό σύστημα αξιών από αυτό, που ισχύει σήμερα.

Η ουτοπία αποτελεί πολύ προσφιλές εργαλείο για το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα. Ιδιαιτέρως χρήσιμο είναι στα κόμματα, τα οποία στηρίζουν την επικοινωνιακή τους πολιτική στο λαϊκισμό. Στον χώρο της πολιτικής η αξιοποίηση της ουτοπίας επενδύεται και με ιδεολογικού τύπου μανδύα, ενώ ο εκφερόμενος πολιτικός λόγος είναι γενικευτικός και προσπαθεί να ενεργοποιήσει το συναίσθημα. Παράλληλα εξιδανικεύει τόσο την κοινωνία (προσδίδοντας της σχεδόν «υπερφυσικές» ιδιότητες και δυνατότητες με την ιδεαλιστική χρήση της έννοιας Λαός) όσο και τις επιδιώξεις του κόμματος και των πολιτικών προσώπων, οι οποίες είναι πάντα για το «καλό του Λαού».

Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επικοινωνιακή πολιτική του ισχυρότερου κυβερνητικού εταίρου (ΣΥΡΙΖΑ), ο οποίος στήριξε την πρεκλογική του τακτική για την ανάληψη της διαχείρισης της κυβερνητικής εξουσίας στην ουτοπία του «σκισίματος των μνημονίων» και στην ευημερία του Λαού, τον οποίο εκπροσωπεί.

Βέβαια δεν πάει πίσω και η αντιπολίτευση και ιδιαιτέρως η αξιωματική. Απλά η ουτοπία, που καλλιεργεί, είναι, ότι τόσο ως κόμμα όσο και ως πολιτικό προσωπικό είναι πιο ικανά πολιτικά υποκείμενα από τα αντίστοιχα του κυβερνητικού συνασπισμού. Ξεχνούν το παρελθόν.

Όλοι, κόμματα και πολιτικοί, επενδύουν στο μέλλον. Το ονειρικό ουτοπικό κατασκεύασμα, που υπόσχονται, ότι θα πραγματώσουν, δεν είναι ορατό σε πραγματικό χρόνο. Αυτό διευκολύνει εκλογικά, διότι οι πολίτες αντιδρούν με το συναίσθημα στο «πολιτικό χάϊδεμα».

Δεν προσεγγίζουν ορθολογικά την υποσχεσιολογία. Ειδάλλως θα έθεταν ερωτήματα σε σχέση με τον σχεδιασμό της πορείας προς το ιδεατό μόρφωμα, που τους υπόσχονται και τις δυνατότητες της κοινωνίας να ακολουθήσει αυτή την πορεία.

Μέχρι τώρα αυτό δεν έχει γίνει. Τα μεν κόμματα δεν έχουν στρατηγική και ρεαλιστικό, ολοκληρωμένο και μακροπρόθεσμο πολιτικό σχεδιασμό, ενώ η κοινωνία είναι στατική και γαντζωμένη στς παθογένειες της (συντεχνιακή λογική, πελατειακό σύστημα κ.λ.π.).

Γι’ αυτό είναι τόσο ευάλωτη σε σχέση με τις πολιτικές υποσχέσεις για την ουτοπία του μέλλοντος.

Πολύ σημαντικό ρόλο για την αναγωγή της ουτοπίας ή πιο συγκεκριμένα του φαντασιακού κοινωνικού οράματος και της ονειρικής επιθυμίας σε παράγοντες δρομολόγησης ατομικών ή κοινωνικών στάσεων παίζουν η ψηφιακή τεχνολογία και κυρίως η αξιοποίηση της στον επικοινωνιακό τομέα (Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και κοινωνικά μέσα δικτύωσης) καθώς και στην διαφήμιση.

Ιδιαιτέρως η διαφήμιση καλλιεργεί στους καταναλωτές της την αίσθηση, ότι μέσα από το διαφημιζόμενο προϊόν θα βιώσουν μια άλλη ονειρική πραγματικότητα, η οποία θα παρέχει την δυνατότητα ικανοποίησης των επιθυμιών τους.

Με την συνεχή προβολή της διαφήμισης στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας δημιουργείται η αίσθηση, ότι αυτή είναι η ιδεατή πραγματικότητα για την αυτοπαρουσίαση και ταυτοχρόνως αυτοπραγμάτωση του ατόμου.

Στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, όπου δεν λειτουργούν κανόνες, οι οποίοι θέτουν όρια ως προς τους ισχυρισμούς σε σχέση με την πραγματικότητα, η κατάσταση είναι πιο οξυμένη. Η ουτοπική παρουσίαση της αποτυπώνεται ως αληθινή και υπαρκτή στο πλαίσιο βέβαια συγκεκριμένων στοχεύσεων, όσων επιδιώκουν να εγείρουν ανάλογες στάσεις στο κοινωνικό πεδίο.

Η επίτευξη άσκησης επιρροής και διαμόρφωσης κοινωνικών στάσεων με εργαλείο την ουτοπία βασίζεται στην ενεργοποίηση κυρίως του συναισθήματος, το οποίο λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη με στόχο την αυτοπραγμάτωση.

Μόνο που με αυτό τον τρόπο δεν επιτυγχάνεται ούτε η αυτοπραγμάτωση ούτε η κοινωνία αλλάζει. Η απλουστευτική διάσταση του ουτοπικού τρόπου σκέψης σε μια παγκοσμιοποιημένη και σύνθετη πραγματικότητα δεν δρομολογεί τις εξελίξεις και αλλαγές, που έχουν ανάγκη οι σύγχρονες κοινωνίες.

Αυτό πρέπει να το αντιληφθούν και να το κατανοήσουν οι πολίτες, διότι η καλλιέργεια εξιδανικευτικών φαντασιακών ατομικών ή ομαδικών οραμάτων οδηγεί σε αδιέξοδες επιλογές και στάσεις.

Το πολιτικό σύστημα από την πλευρά του επιβάλλεται να συνειδητοποιήσει, ότι με ουτοπίες και φαντασιώσεις συμβάλλει στην διαμόρφωση ενός αρνητικού υποστρώματος τόσο σε σχέση με την κοινωνική συνοχή όσο και σε σχέση με την δημοκρατική λειτουργία σε βάθος χρόνου.

Η χρησιμοποίηση της ουτοπίας ως επικοινωνιακού εργαλείου στην εποχή της πολυπλοκότητας δεν συνάδει με την ανάγκη προσέγγισης της και ελέγχου της εξέλιξης με την ενεργοποίηση πολιτών, που είναι σε θέση να την αναλύσουν και να σχεδιάσουν την πορεία προς το μέλλον βασιζόμενοι στον ορθολογισμό και στην γνώση.

Αντίθετα επιδρά αρνητικά και εμποδίζει την ανάπτυξη της αναγκαίας κοινωνικής δυναμικής, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες αλλά οδυνηρές μεταρρυθμίσεις για να οδηγηθεί η κοινωνία στην ευημερία.

Τέλος είναι σκόπιμο να επισημανθεί, ότι η παγκόσμια κοινότητα στην πολιτική της διάσταση δεν λειτουργεί με ηθικές αξίες. Γι’ αυτό ευδοκιμούν οι μεγάλες κοινωνικές ανισότητες και πολλά άλλα προβλήματα. Κυριαρχεί ο ψυχρός πραγματισμός του οικονομικού και του γεωπολιτικού συμφέροντος και όχι οι εξιδανικεύσεις και οι ονειρικές φαντασιώσεις.

Αυτό ίσως αποτελέσει την αφετηρία, ώστε να αρχίσουν να ωριμάζουν οι συνθήκες για δομικές ανατροπές παγκόσμιας εμβέλειας. Η αειφορία του πλανήτη, άρα και του ανθρώπου, το προϋποθέτει. Το θέμα είναι, αν θα αναλάβει τις ευθύνες του το πολιτικό σύστημα ή θα διαμορφωθεί το κατάλληλο πολιτικό υποκείμενο από την κοινωνία πολιτών σε διεθνές επίπεδο.

Δεν είναι βέβαια καθόλου εύκολο, διότι δεν πληρούνται τόσο οι κοινωνικές όσο και πολιτικές προϋποθέσεις (π.χ. δομές της κοινωνίας πολιτών χωρίς δυναμική και υπερεθνική δικτύωση, κόμματα χωρίς το κατάλληλο μεθοδολογικό εργαλείο για την ανάλυση και τον σχεδιασμό της πολύπλοκης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας και υπερεθνική πολιτική λειτουργία και νομιμοποίηση).